روش تدریس تشدید برای بزرگسالان
هدف: آشنايي با شكل، اسم تشديد و روش تلفّظ حرف مشدّد است. و در پايان از دانش آموزان انتظار مي‌رود كه:
1 ـ علامت « تشديد » را بشناسند.
2 ـ نحوة خواندان « حرف مشدّد » را ياد گرفته باشند.
3 ـ هركلمه و آيه‌اي كه داراي علامت تشديد (، سكون ، حركات و حرف مدّي ) است را مشخّص نمايند و آن را به صورت شمرده و صحيح بخوانند.
مراحل تدريس تشديد
1 ـ يك كلمه دو بخشي كه داراي علامت تشديد باشد به صورت تفكيك و بخش بخش مي‌نويسيم و از دانش آموزان مي‌خواهيم تا آن را بخش بخش بخوانند.
2 ـ توضيح مي‌دهيم: براي تلفّظ اين كلمه، بايد دوبار زبان به محلّ تلفّظ يك حرف برخورد كند و اين كمي مشكل است، عرب‌ها براي سهولت، آن دو را در هم ادغام مي‌كنند.
3 ـ ادغام را تعريف مي‌كنيم و نشانة آن را كه علامت تشديد است نشان مي‌دهيم .
4 ـ روش خواندن حرف مشدّد را بيان مي‌كنيم.
5 ـ روي كلمات دو بخشي، سه بخشي، چهار بخشي كه داراي علامت تشديد باشد تمرين مي‌كنيم.
6 ـ روي آيات قرآني كه داراي علامت تشديد و علامت‌هاي گذشته است تمرين مي‌كنيم.
روش تدريس تشديد
معلّم با خواندن اين كلمه « رَبْ ، بُ » در درس سكون آشنا شديم، آن را بخش بخش بخوانيد.
دانش آموزان: رَبْ ـ بُ.[1]
معلّم: همانطوري كه دقّت فرموديد، براي تلفّظ آن، زبان ما مي‌بايست دوبار به محل تلفّظ حرف « باء » برخورد كند، يك بار با حالت سكون و بار ديگر با حركت ضمّه و اين كمي مشكل است، عرب‌ها براي سهولت تكلّم در چنين مواردي، حرف اوّلي را در دوّمي «ادغام» مي‌كنند.
« ادغام » يعني: « داخل كردن حرفي است در حرف ديگر»‌،در نتيجه هر دو حرف به صورت يك حرف مشدّد ادا مي‌شوند. و براي تلفّظ آن زبان يك بار محكم و با شدّت به محل تلفّظ حرف برخورد و جدا مي‌شود، در هنگام بر خورد با حالت سكون و در هنگام جدا شدن با همان حركتي كه حركت دوّم دارا مي‌باشد.
براي راهنمايي قاري، در چنين مواردي كه عمل ادغام صورت مي‌گيرد از علامتي به اين شكل « ـّ» استفاده مي‌كنند، مانند:
بُّ = رَبُّ
لاّ = اِلاّ
اين علامت از شين «شـ» ابتداي كلمة «شِدَّ»‌ گرفته شده و دلالت بر شديد و محكم ادا شدن حرف در هنگام تلفّظ مي‌كند نقطه‌ها و دنبالة آن حذف و دندانة آن را باقي گذاشته‌اند «شّـ شِدّ».
اسم آن «تشديد» و حرفي كه داراي آن علامت باشد «مشّدد» مي‌گويند.
سپس روي كلمات تمرين مي‌كنيم. نخست به صورت تفكيك و تركيب و بعد از آشنايي كامل با تلفّظ حرف مشدّد، تمرين را تنها به صورت تركيب روي كلمات چند بخشي ادامه مي‌دهيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته‌اند روي آيات قرآني تمرين مي‌كنيم،تشدید
اگر حرفي پشت سر‌هم تكرار شود (اوّلي ساكن و دوّمي متحرّك) تلفّظ آن مشكل خواهد بود، زيرا مي‌بايست زبان دوبار به مخرج يك حرف برخورد كند، مانند:
رَبْ ، بَ ـ اِلْـ ، لا
براي رفع اين مشكل اوّلي را در دوّمي ادغام مي‌كنند، در نتيجه زبان يك بار ولي محكم و با شدّت به محل تلفّظ آن حرف برخورد و جدا مي‌شود، ( در هنگام برخورد با حالت سكون و در هنگام جدا شدن با همان حركتي كه آن حرف دارا مي‌باشد).
براي نشان دادن حرف مشدّد از دو علامت استفاده مي‌شود:
1 ـ شين غير آخري كه دنباله و نقطه آن حذف شده باشد « ـّ ». مبتكر اين شكل، خليل بن احمد فراهيدي است، اين علامت از شين غير آخر ابتداي كلمه « شِذَّ » گرفته شده است و بر شديد و محكم ادا شدن حرف در هنگام تلفّظ دلالت مي‌كند، نقطه‌ها و دنبالة آن حذف و دندانة آن باقي مانده است، «شّـ شد».
اين علامت « ّ »‌ هميشه بالاي حرف قرار مي‌گيرد و يكي از حركات سه گانه نيز ضميمه آن مي‌شود.
اين علامت در مشرق زمين از قديم مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. از اين رو آن را به علماي مشرق زمين نسبت مي‌دهند.
2 ـ شكل حرف دال « د »‌.
براي نشان دادن حرف مشدّد، علماي مدينه و اندُلس از اين شكل استفاده مي‌كردند، در بارة علّت انتخاب آن گفته‌اند كه كلمة « شِدَّ » ‌از سه حرف تشكيل شده است. ( يك شين و دو دال ) . اگر از حرف شين براي معرّفي حرف مشدّد استفاده كنيم، يك سوّم كلمه را آودره‌ايم ولي اگر از حرف دال كمك بگيريم دو سوّم كلمه را آورده‌ايم و دلالت دو سوّم كلمه بر همة كلمه رساتر از يك سوّم كلمه مي‌باشد.
اين علامت، در مغرب زمين مورد استفاده قرار مي‌گرفته، از اين رو آن را به علماي مغرب زمين نسبت مي‌دهند و امروزه كسي در نگارش از آن استفاده نمي‌كند.
از اين علامت، در گذشته به روش‌هاي مختلفي استفاده مي‌كرده‌اند.
بعضي از علماي رسم و ضبط قرآن، به متابعت از علامت گذاري اوّليّه قرآن كه حركات را با نقطة قرمز رنگ مشخّص مي‌كردند (نقطه فتحه، بالا، نقطة كسره، زير و نقطة ضمّه در جلو حرف ) در صورت مفتوح بودن حرف مشدّد، دال را بالاي حرف، در صورت مكسور بودن در زير حرف و در صورت مضموم بودن در جلو حرف قرار مي‌دادند.
بعضي ديگر ( همانند شكل قبلي ) هميشه آن را بالاي حرف مشدّد قرار مي‌دادند و يكي از حركات سه‌گانه را نيز ضميمه آن مي‌كردند.
و گروه ديگر با تغيير در شيوة نگارش شكل دال، حركات آن را نيز مي‌فهماندند، براي حرف مشدّد مفتوح، دو سر دال را به طرف بالا و در بالاي آن حرف قرار مي‌دادند. « ‌7 »، در صورت مكسور بودن، دو سر دال رابه طرف پايين و در زير حرف « 8 »‌ و در صورت مضموم بودن، دو سر دال را به طرف پايين و در بالاي حرف « 8 » قرار مي‌دادند.
امروزه در قرآن‌ها فقط از شكل اوّل «ـّ »‌ استفاده مي‌شود.
اسم اين علامت « ـّ »‌، « تشديد »‌ و به حرفي كه داراي اين علامت باشد، « مشدّد » مي‌گويند.
سپس تكليف منزل را مشخّص مي‌كنيم.[1] . در هنگام خواندن حتما بايد مكث كنند، تا براي خواندن آن زبان دوبار به محلّ تلفّظ حرف « باء » برخورد كند.