كنزالدقائق و بحر الغرائب
مؤلف:
ميرزا محمد مشهدى قمى (م 1125 ق).
زندگينامه و اظهار نظرها:
وى از علماى امامى قرن دوازدهم هجرى است كه در قم به دنيا آمد و تحصيلات خود را در قم و مشهد گذراند و تا پايان عمر نيز در مشهد ماندگار شد. صاحب روضات الجناب از وى به عنوان عالم فاضل و جامع، اديب و محدث فقيه ياد كرده است.[1] ميرزا محمد در زمينه ادبيات، علم بلاغت، ادعيه، فقه، زندگى ائمه معصوم- عليهم السلام - و شرح بر صحيفه سجاديه آثارى دارد، اما مشهورترين اثر او تفسير كنزالدقائق است.
علت شهرت وى به مشهدى آن است كه در جوار حضرت امام على بن موسى الرضا- عليه السلام - در شهر مقدس مشهد اقامت گزيد. وى از محضر ملامحسن فيض كاشانى بهره برد و در تفسير قرآن از راه و روش او پيروى كرد.
تأليفات:
كنزالدقائق و بحر الغرائب فى تفسير القرآن، نجاح الطالب فى المعانى و البيان، حاشيه تفسير كشاف،[2] التحفه الحسينيه، سلّم درجات الجنه.
معرفى اجمالى كتاب:
كنز الدقائق، تفسيرى است با ويژگى روايى و ادبى كه روايات را همراه با ذكر سند نقل مى كند. مؤلف سعى بسيار داشته تا حديث و روايتى در تفسير، ناديده گرفته نشود و لذا از جهت روايى، بسيار متأثر از استاد خود، فيض كاشانى صاحب تفسير صافى و اصفى است. وى در مطالب اولى تفسير خود، از تفسير بيضاوى بهره فراوان برده; بلكه مى توان گفت تابع عبارات و ناقل كلمات تفسير انوار التنزيل است. از اين جهت، اگر مسائل نقلى و بيانات كلامى شيعى اين تفسير را كنار بگذاريم، دقيقاً تفسير انوار التنزيل است.
شايد هدف مفسر از اين تأليف چنين بوده است كه تفسير انوار التنزيل را منهاى عقايد و افكار غير شيعى، مناسب ترين تفسير موجز ادبى و بيانى مى دانسته است. بنابراين با افزودن روايات اهل بيت- عليهم السلام - و آوردن مباحث اعتقادى شيعه و نظريات استاد خود فيض كاشانى، آن را به جامعه شيعى ارائه داده است. از نظر باب بندى و ترتيب و چينش مباحث همانند تفسير مجمع البيان و برگرفته از اين تفسير است. بدين سان تفسير كنزالدقائق از تفاسير ادبى و روايى قرن دوازدهم است كه در فضاى گرايش به حديث نگارش يافته و به ربط آيات و اعراب آن هم توجه كرده است.
وضعيت نشر:
اين كتاب در 14 جلد به زبان عربي با تحقيق آقاي حسين درگاهي به وسيله انتشارات وزارت ارشاد اسلامي در سال 1366 ه.ش به چاپ رسيده است و نيز با تحقيق شيخ مجتبي اراکي در 12 جلد به چاپ رسيده است.


[1]. روضات الجنات، ج 7، ص 100.
[2]. اعيان الشيعه، ج 9، ص 407; الذريعه، ج 18، ص 152.
محمدرضا ضميري- کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، ص 517- 519