تدبير حکيمانه مؤسس حوزه علميه قم
طلاّب علوم دينيه و علما و اهالي مذهبي شهر قم از اعمال خشن و شديد رضا شاه سخت ناراحت شدند و در حالت بهت و حيرت بودند، چون تصور نمي کردند که کار به اين جا بکشد و شاه به چنين اقدامات سختي که نسبت به آستانه حضرت معصومه ـ عليها السلام ـ و مقام روحانيت در انظار عامّه توهين آميز بود جرئت نمايد؛ لذا چون نمي توانستند به سکوت بگذرانند و اقدامي نکنند جمعي از علما و مردم در اين بين به محضر موسس حوزه علميه آيت الله حاج شيخ عبدالکريم شتافته و از ايشان تقاضا کردند که حکم جهاد صادر کنند ولي آيت الله العظمي حائري چون از خوي ددمنشانه شاه اطلاع داشتندکه اگر حرکتي از ناحيه مردم صورت بگيرد مأموريني براي سرکوب خواهد فرستاد و اين جريان از قم به شهر هاي ديگر هم، بر اساس اين که آيت الله حائري که يک مرجع عالي مقام مذهبي است حکم جهاد را صادر کرده است ـ سرايت خواهد کرد و يک بلواي عمومي بوجود خواهد آمد و خونريزي وسيعي به راه خواهد افتاد و ايادي رضا خان حوزه علميه را متلاشي و نابود خواهد ساخت و لذا بي درنگ و قبل از آن که از مردم حرکتي سر بزند بر اساس حسن تدبير و درايت حکيمانه خود اين حکم را صادر نمود.
اظهار هر گونه عکس العملي و لو لفظاً در مورد واقعه ضرب و شتم و دستگيري حضرت آيت الله حاج شيخ محمد تقي بافقي دامت برکاته و يا حتّي صحبت کردن در مورد معظم له تا اطلاع ثانوي حرام است.
اگر چه عده زيادي از مردم فلسفه چنين حکم ظاهراً شگفت آوري را نفهميدند امّا بنا به انضباط ديني، و اعتقاد ايماني قلبي، و اطاعت از رهبر مذهبي، اطاعت کردند و در قم آب از آب تکان نخورد و بدين ترتيب موسس کبير حوزه علميه حوزه را از خطر حفظ کرد.
حتّي بنده از اساتيد بزرگ خود شنيده ام که گاهي مردم متعّهد و علماي بزرگ از اعمال خلاف شرع رضا خان از قبيل کشف حجاب اجباري زنان، و قدغن کردن عزاداري حضرت سيد الشهداء ـ عليه السلام ـ و خلع لباس روحانيت، و برداشتن عمامه ها از سر و اهانت به علما سخت ناراحت مي شدند و از آيت الله حائري با اصرار مي خواستند که ايشان که يک مرجع بزرگ مذهبي بود حکم کند که مردم مسلمان در مقابل اين رژيم به نحوي قيام کنند ـ مثلاً لااقل ماليات ندهند ـ ولي ايشان امر به صبر و سکوت مي کرد تا اين که روزي علما را جمع کردند و فرمودند مي دانيد که در جريان عاشورا اصحاب سيد الشهداء ـ عليه السلام ـ اين قدر عظمت پيدا کردند و نسبت به شهداي ديگر اسلام برتري يافتند؟ گفتند: نه.
ايشان فرمودند:
«رمز عظمت و چشم گير و مهم آنان اين است که تا زنده بودند و مي توانستند نگذاشتند امام حسين ـ عليه السلام ـ به ميدان برود و تا آخرين نفر و آخرين نفس جنگيدند و کشته شدند ولي وجود حضرت امام حسين ـ عليه السلام ـ را حفظ کردند و چند دقيقه اي شهادت فرزند پيغمبر را به تأخير انداختند ما هم لازم است چند روز هم شده، اين حوزه را حفظ کنيم و کاري نکنيم بهانه بدست دشمن بدهيم تا حوزه علميه قم را بهم بزند و نابود بکند، صبر کنيد تا خداوند فرجي عنايت بفرمايد و اين در حالي بود که رضا خان ديکتاتور، حوزه هاي اصفهان و مشهد و شهر هاي ديگر را به تعطيلي کشانده بود و بسياري از رجال علمي و ديني در زندان ها و تبعيدگاه ها بسر مي بردند و يا اساساً به دستور شاه آن ها را کشته بودند.»
تدبير حکيمانه و حفظ شجره طيبه
اين مرد بزرگ با تدبير حکيمانه و بردباري عظيمي که شايسته نائب لايق و مقتدر امام عصر ـ عليه السلام ـ است حوزه را حفظ کرد تا اين که حوزه علميه رشد کرد و جمعيت آن از هزار نفر آن روز، امروز تقريباً سي هزار نفر مي رسد و در آغوش اين مرکز بزرگ علمي، رجال بزرگ فقهي، ادبي، فلسفي، و مفسّرين و محدّثين و متکلّمين تربيت و هر يک مشعل نوراني گرديدند که چهره اسلام را متجلّي ساختند، و علوم اهل بيت عصمت ـ عليهم السلام ـ را به سراسر دنيا رساندند، و به اسلام قدرت و قوّت بخشيدند و مهم تر از همه اين که اين شجره طيبه که به بار نشست از ميان آن ها بموازات طلوع چهره هاي درخشان فقهي و علمي، چهره درخشنده ابرمردي فقيه، با صلابت ايمان و شجاعت و شهامت فوق العاده اي نيز ظاهر شد که ريشه رژيم ستم شاهي دو هزار و پانصد ساله را خشکانيد و به جاي آن حکومت اسلامي که منتهاي آرزوي علماي بزرگ قرون و اعصار بود را برقرار کرد.
امروز تاريخ در برابر عمق و عظمت فکر آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالکريم حائري ـ اعلي الله مقامه ـ سر تعظيم فرود مي آورد و صبر و حلم او را شايسته هزاران تکريم و تمجيد مي داند و کاملاً درک مي کند که آن مرد بزرگ چه نظر صائبي در حفظ اين شجره طيبه داشته است:
أَلَمْ تَرَكَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَهً طَيِّبَهً كَشَجَرَهٍ طَيِّبَهٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِى السَّمَآءِ تُؤْتِى أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُنَ.[1]

[1] . ابراهيم / 24 ـ 25.
آيت الله نوري همداني - بر گرفته از كتاب اسلام مجسم، ص 317 - 335