درك مفهوم اضطراب ، نقش عمده اي در شناخت و فهم مشكلات ناشي از اختلالات اضطرابي كودكان ونوجوانان ايفا مي كند .كلمه اضطراب اصطلاحاً براي توضيح و تشريح گونه هاي مختلف و متنوعي از واكنشهاي عاطفي ، حركتي و زيست شناختي درمقابل احساس خطر بكار مي رود . احساساتي از قبيل ناراحتي و ترس از اينكه حادثه ترسناك و ناگواري اتفاق خواهد افتاد ، ازجمله نشانه هاي اصلي ، اختلال اضطرابي دركودكان ونوجوانان محسوب مي شوند . يك نوع از اين اختلالات اضطرابي كه در محيط هاي آموزشي زياد مشاهده‌مي شود اضطراب امتحان examinaton Anexity است كه رابطه تنگاتنگي با عملكرد و پيشرفت تحصيلي هزار ?ان دانش- آموز دارد . دانش آموزي كه دچار اضطراب امتحان‌‌مي باشد ، با وجوداينكه مطالب و مفاهيم وموضوعات درسي را فرا گرفته است قادر به ارائه و بيان آموخته هاي خود نيست . اين دانش آموزان يا دانشجويان ،نخست دچارنوعي دل مشغولي ذهني هستند و دوم درباره تواناييهاي خود ، نظر منفي داشته و از خود ارزيابي شناختي منفي دارند . اين دو عامل موجب عدم تمركز حواس و واكنشهاي زيست شناختي نامطلوب ، افزايش ضربان قلب ،هيچان و تهوع و عدم تمركزحواس‌‌مي‌شود. پژوهشهاي مختلف نشان داده است كه اضطراب مادر بسياري از اختلالات رواني است . اين موضوع اهميت اين اختلال و تلاش براي درم ان آن را روشن مي سازد . اضطراب را كه آشفتگي و پريشاني ويژگي آن است و آموخته هاي قبلي را مغشوش و عملكرد فرد را مختل مي سازد ، نمي توان براي مدت زيادي تحمل كرد . بنابراين بايد پس از شناخت عوامل و ريشه هاي ايجادكننده آن ، به درمان آن همت گمارد . عوامل موثر در بروز اضطراب امتحان
عزت نفس پايين منظور آن است كه اين افراد از خودانتظارات و توقعاتي دارند كه تناسب چنداني با تواناييهايشان ندارد . از اينرو چون بين آرزوها و انتظاراتي كه اصطلاحاً خود ايده آل گفته مي شود با ويژگيهاي كه فرد درحال حاضر دارد ، از قبيل هوش ، استعداد و وضعيت جسماني كه اصطلاحاً خود پنداره خوانده مي شود تفاوت زيادي وجود دارد ، اين امر موجب شكست هاي متعدد مي‌شود و زمينه براي بروز اضطراب فراهم‌مي گردد. روابط نادرست والدين با كودك و روابط بين اعضاي خانواده خانواده نقش اساسي درايجاد اضطراب امتحان دارد . محيط خانواده مي تواند آرامش بخش و يا اضطراب زا باشد . انتظارات غيرمنطقي كه از توان كودك يا نوجوان خارج است و تناسب چنداني با تواناييهاي‌فردندارد ،مي‌تواند در بروز اضطراب امتحان نقش داشته باشد . مثلاً تاكيد بر گرفتن نمره 20 در دروس مختلف از جانب والدين ومقايسه فرزندان با يكديگر و يا با ديگران يك عامل مهم ديگري در بروز اضطراب امتحان به شمارمي‌آيد . خانواده هاي زيادي بدون در نظر گرفتن تفاوت هاي فردي ، ميان اعضاي خانواده و بدون در نظر گرفتن تواناييهايي مثل استعداد ، علاقه و وضعيت جسماني ، رواني ، برخوا سته هاي غيرمنطقي خود پافشاري‌مي كنند كه نتيجه آن بروز اضطراب و دلهره دركودك و يا نوجوان است . محافظت ومحدوديت بيش از اندازه از ديگر عوامل اضطراب زا ، توجه افراطي به كودكان ونوجوانان است كه اعتماد به نفس در آنها را نابود و احساس خودكم انگاري و ناتواني را در آنها بودجود مي آورد. اساساً مشكل كودكان و نوجوانان ،هنگامي شروع مي شود كه به سبب نوع تربيت خانواده ها فرزندان خانواده ،وابستگي‌شديدي به‌خانواده پيدا مي كنند.
انتظارات غيرمنطقي ، محيط هاي آموزشي ومعلمان انتظارات منطقي ومناسب معلم، انگيزه اي جهت پيشرفت دانش آموزان محسوب مي شود . محيط هاي آموزشي كه صرفاً تاكيدشان بر حفظ مقدار زيادي از مطالب است وتوجهي به شيوه هاي جديد ارزشيابي و بكارگيري روشهاي نوين تدريس نداشته و تفاوتهاي فردي فراگيران را نيز در نظر نمي گيرند ، زمينه بروز اين اخلال را در فراگيران فراهم مي آورند. محيط هاي آموزشي كه همراه با تهديد و تنبيه باشد ، بروز اين اخلال را تشديد مي كنند . عدم آشنايي فراگيران با روشهاي درست مطالعه از عوامل مهم ديگر ، درايجاد اضطراب امتحان آشنا نبودن، دانش آموزان با روشهاي صحيح مطالعه و برنامه- ريزي تحصيلي است . بسياري از دانش آموزان متن هاي مختلف را با سرعت و شيوه‌هاي يكساني مطالعه مي كنند يعني رياضي را مانند فارسي و يا علوم مطالعه مي كنند . عدم تناسب پرسشهاي امتحاني با تواناييهاي دانش آموزان پرسشهاي‌بسياردشوار كه موجب شكست خوردن دانش آموزان مي‌شود باعث افزايش ميزان اضطراب مي‌شود و تجربه‌هاي پي در پي شكست احساس ناتواني و اضطراب در دانش آموزان ايجاد مي‌كند. مسئله مهم ديگر اين است كه پرسشهاي امتحاني بايد با توجه به روش تدريس معلم طرح شود . بديهي است در صورتيكه با روشهايي مانند ، روشهاي سخنراني و توضيحي تدريس مي شود ، نمي توان براي فراگيران سوالهايي كه نياز به توانايي هاي بالاي ذهني از قبيل استدلال تجزيه وتحليل وغيره دارد مطرح كرد . علائم : فردي‌كه دچار اضطراب امتحان مي شود ، بعضي از علايم زير را از خود نشان مي دهد . اشكال در تمركز حواس عصبي بودن و قرار نداشتن احساس خستگي سرگيجه تكرار ادرار تپش قلب بي حالي تنگي نفس تعريق بيهوشي نگراني و دلهره بي خوابي گوش به زنگ بودن روشهاي كاهش و درمان اضطراب امتحان - والدين بهتر است، تواناييهاي جسماني و رواني و علايق كودكان ونوجوانان را درنظر گرفته و خواسته ها و انتظارات خود را با آن ويژگيها متناسب كنند - از تنبيه كودكان خودداري كنند. - والدين بهتر است، نقاط قوت فرزندانشان را شناسايي كرده و در تقويت آنها بكوشند . - از بكار بردن واژگاني مثل، تنبل ، ناتوان و... خودداري كرده و از برچسب زدن به دانش آموزان خودداري شود . - معلمان نيز بهتر است، ضمن شناخت تفاوتهاي فردي دانش آموزان و در نظر گرفتن استعدادهاي مختلف و علايق و ويژگيهاي جسماني ، رواني دانش آموزان ، انتظارات خود را با آنها هماهنگي سازند . و در روشهاي تدريس خود تغييرات لازم را انجام دهند. و از روشهاي فعال تدريس مثل شيوه كاوشگري ، دريافت مفهوم و حل مسئله استفاده كنند. - والدين معلمان بايد محيط هاي آرام و دور از رقابت هاي ناسالم براي تحصيل فرزندان و دانش آموزان مهيا سازند و از مقايسه آنها با يكديگر خودداري كنند. - معلمان بايد در طراحي سئوال هاي امتخاني دقت لازم را داشته و تواناييهاي دانش آموزان را درنظر بگيرند . شركت درجلسات مشاوره و روان شناسي دركاهش اضطراب بسيار مفيد است .
استفاده از روشهاي صحيح مطالعه :
دانش آموزان بايد از متون جديد مطالعه استفاده كنند . مانند روش SQ3R. روش SQ3R survey( خواندن اجمالي متن ) : از نظر گذراندن عناوين و مطالب فصل يا درس. Question ( طرح سئوال ) : هنگام خواندن متن براي خود سئوالهايي مطرح كنيد . مي توانيد از سئوالهاي آخر درس يا داخل متن نيز استفاده كنيد . اين سئوالات به شما كمك مي كنند كه بدانيد در خواندن آن متن به دنبال چه اهدافي هستيد . Read ( دقيق خواني ): دراين مرحله برگرديد و متن را با دقت بخوانيد ، زيرنكات مهم خط كشيده و خلاصه پارگرافها را در حاشيه يادداشت كنيد. Recite( از حفظ گفتن ): در اين مرحله نكات مهم را براي خود مجدداً از حفظ بگوييد و به سئوالهاي مطرح شده در مرحله دوم پاسخ دهيد . در اين مرحله مي توان دو به دو و يا با دوستان به تبادل نظر و انتقال مفاهيم پرداخت . Review(مرور): در زمانهاي مختلف مطالب خوانده شده را مرور كنيد . به اين طريق فراموشي را كاهش مي‌دهيد . اين مرور مي تواند به يكي از اشكال ، از خود پرسيدن يا توضيح خلاصه درس براي ديگران ويا گفتگوي چند نفره انجام مي شود .
استفاده از شيوه آرميدگي : دراين روش 16 جفت عضلات بدن سفت و سپس شل مي شود . اين روش نياز به تمرين دارد . خوانندگان عزيز مي تواند براي اطلاع از چگونگي اجراي اين روش به كتاب آموزش آرميدگي(تن‌آرامي) نوشته دكتر علي صائبي مراجعه كنند . با تشکر فراوان از جناب آقای حمیدرهباردار که در تهیه این مقاله همکاری داشته اند
لطفا منتظر باشید ...
