يامبر اكرم صلي الله عليه و آله در عهدين
محسن پورمحمد
مقدمه
خداي سبحان در آيه 157 سوره اعراف چنين فرموده است: «الذين يتبعون الرسول النبي الامي الذي يجدونه مكتوبا عندهم في التوراة و الانجيل يامرهم بالمعروف و ينهاهم عن المنكر... .» از اين آيه شريفه استفاده مي‏شود كه اهل كتاب در عصر نزول قرآن، بشارت به حضرت رسول اكرم‏صلي الله عليه وآله را در كتاب‏هاي خود مي‏يافته‏اند. همچنين بر اساس آيه سوره مباركه صف، حضرت عيسي‏عليه السلام خود را مبشر پيامبري به نام «احمد» مي‏داند: «و اذ قال عيسي بن مريم يا بني‏اسرائيل اني رسول الله اليكم مصدقا لما بين يدي من التوراة و مبشرا برسول ياتي من بعدي اسمه احمد فلما جاءهم بالبينات قالوا هذا سحر مبين.» (صف: 6) اين آيات و نظاير آن ما را از مراجعه به تورات و انجيل موجود بي‏نياز مي‏سازد. گذشته از آن، كسي كه اندك آشنايي با عهدين موجود داشته باشد به يقين مي‏داند كه اين كتب اندك شباهتي با تورات و انجيل مورد نظر قرآن ندارند، حتي تركيب و صورت محرفي از آنها نيز نمي‏توانند باشند. عهدين موجود «سيره مانندي‏» بيش نيستند كه در طول قرن‏هاي متمادي، نويسندگان بسياري آنها را به رشته تحرير در آورده‏اند. بنابراين، جستجو از بشارت‏هاي قرآني در اين كتاب‏ها اساسا خطاست. با وجود اين، شواهد و قرايني در آنها وجود دارد كه به خوبي، بر پيامبر اكرم ‏صلي الله عليه وآله قابل تطبيق است. اين شواهد و قراين هم در عهد عتيق و هم در عهد جديد قابل پيگيري است.
پيامبر موعود در عهد عتيق
در عهد عتيق بشارت‏هاي بسياري وجود دارد. در ميان آنها، مواردي هست كه در طول تاريخ تنها بر پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله قابل تطبيق است. از اين نمونه است آنچه در خطاب به حضرت موسي‏عليه السلام در سفر تثنيه از عهد عتيق آمده است:
«نبي‏اي را از براي ايشان از ميان برادران ايشان مثل تو مبعوث خواهم كرد و كلام خود را در دهانش خواهم گذاشت و هر آنچه به او امر فرمايم به ايشان خواهد گفت و هر كسي كه سخنان مرا، كه او به اسم من مي‏گويد، نشنود من از او مطالبه خواهم كرد.» (1)
مسيحيان به بياني كه در كتاب اعمال رسولان آمده است، (2) مصداق اين بشارت را حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام مي‏دانند. اما آيا حضرت عيسي‏عليه السلام مي‏تواند مصداق اين بشارت باشد؟
نقد دروني
در اين عبارت چند خصوصيت مهم براي «پيامبر موعود» وجود دارد كه قابل تامل و بررسي است:
الف- پيامبري نظير موسي‏عليه السلام:
مسيحيان اين عبارت را بر حضرت عيسي‏عليه السلام تطبيق مي‏دهند. حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام چند شباهت‏با حضرت موسي‏عليه السلام داشت:
- هر دو يهودي بودند.
- هر دو پيامبر بودند.
ظاهرا اين دو خصوصيت‏براي «نظير موسي‏» بودن كافي نيست; زيرا اگر حضرت عيسي‏عليه السلام با داشتن اين دو شباهت، نامزد اين بشارت باشد، هر كدام از انبياي بني اسرائيل پس از حضرت موسي‏عليه السلام نيز همين دو خصوصيت را داشته‏اند و حضرت يوشع، سليمان، اشعيا، يحيي‏عليهم السلام و برخي ديگر از اين بزرگواران نيز هم يهودي بوده‏اند و هم پيامبر، اما كسي اين بشارت را بر آنها تطبيق نكرده است.
از سوي ديگر، دلايلي وجود دارد كه حضرت عيسي‏عليه السلام «نظير موسي‏» نبود، بلكه تنها پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله «نظير موسي‏» بودند:
- طبق اعتقاد مسيحيان، حضرت عيسي‏عليه السلام خداست! او يكي از اقنوم‏هاي سه‏گانه اقدس است! اما حضرت موسي‏عليه السلام نزد آنان از مقام الوهيت‏برخوردار نبود، او تنها پيامبر خدا بود. پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله نيز با معجزه جاويد خود - قرآن - فقط پيامبر بود. پس او نظير موسي است.
- طبق اعتقاد مسيحيان، حضرت عيسي‏عليه السلام براي گناهان بشريت‏بر صليب مرد و دفن گرديد، ولي پس از سه روز به آسمان‏ها رفت. او قيام پس از مرگ داشت و اين حادثه مهمي در زندگي حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام به شمار مي‏رود. اما حضرت موسي‏عليه السلام اين‏گونه نمرد و به آسمان‏ها نيز نرفت. پس حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام «نظير موسي‏» نبود. در مقابل، پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله همانند حضرت موسي‏عليه السلام از دنيا رفت.
- حضرت موسي‏عليه السلام و پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله در يك روند طبيعي و عادي، در اثر مباشرت طبيعي يك زن و مرد به دنيا آمدند. اما حضرت عيسي‏عليه السلام با معجزه خاصي خلق شد. انجيل متي درباره ولادت حضرت عيسي‏عليه السلام چنين آورده است: «اما ولادت عيسي مسيح چنين بود كه چون مادرش مريم به يوسف نامزد شده بود قبل از آنكه با هم آيند او را از روح‏القدس حامله يافتند.» (3) لوقا در اين باره چنين نوشته است: «پس فرشته نزد او داخل شده، گفت: سلام بر تو اي نعمت رسيده، خداوند با تو است و تو در ميان زنان مبارك هستي. اينك حامله شده پسري خواهي زاييد و او را عيسي خواهي ناميد... مريم به فرشته گفت: اين چگونه مي‏شود و حال آنكه مردي را نشناخته‏ام; فرشته در جواب وي گفت: روح‏القدس بر تو خواهد آمد و قوت حضرت اعلي بر تو سايه خواهد افكند...; زيرا در نزد خدا هيچ امري محال نيست.» (4)
قرآن كريم نيز خلقت‏حضرت عيسي‏عليه السلام را با شكوه هر چه تمام‏تر، چنين بيان كرده است: «اذ قالت الملائكة يا مريم ان الله يبشرك بكلمة منه اسمه المسيح عيسي ابن مريم وجيها في الدنيا و الآخرة و من المقربين... قالت رب اني يكون لي ولد و لم يمسسني بشر قال كذلك الله يخلق ما يشاء اذا قضي امرا فانما يقول له كن فيكون.» (آل عمران: 45 - 47). بنابراين، حضرت عيسي‏عليه السلام تولدي همانند حضرت موسي‏عليه السلام نداشته است. پس نظير او نيست.
- حضرت موسي‏عليه السلام و پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله هم پدر داشتند و هم مادر، همچنين تشكيل خانواده دادند و داراي فرزنداني نيز گرديدند. اما حضرت عيسي‏عليه السلام فقط مادر داشتند و خلقت ايشان همانند خلقت‏حضرت آدم‏عليه السلام بود، تا پايان عمر هم تشكيل خانواده ندادند و مجرد باقي ماندند. پس او «نظير موسي‏» نبودند.
- حضرت موسي‏عليه السلام و پيامبر كرم‏صلي الله عليه وآله نزد مردم خود پذيرفته شدند. شكي نيست كه يهود مزاحمت‏هاي فراواني براي حضرت موسي‏عليه السلام ايجاد كردند و در دوران سرگرداني در بيابان پيوسته بهانه‏جويي مي‏كردند. اما در عين حال، حضرت موسي‏عليه السلام را به عنوان پيامبري الهي قبول داشتند. به نحو مشابهي، قريش عرصه را بر پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله در مكه تنگ گرفتند و آن حضرت پيوسته مورد اذيت و آزار آنها بودند تا پس از سيزده سال از محل تولد خود به مدينه هجرت كردند، اما پيش از رحلت، تمام ملت عرب او را به عنوان پيامبر قبول داشتند. ولي بر اساس اناجيل موجود، يهود حضرت عيسي‏عليه السلام را نپذيرفتند (5) و در نهايت، او را دستگير نمودند و تسليم فرماندار رومي كردند. حتي امروز پس از دو هزار سال، ملت‏يهود حضرت عيسي‏عليه السلام را رد مي‏كنند و قبول ندارند. بنابراين، حضرت عيسي‏عليه السلام «نظير موسي‏» نبود.
- حضرت موسي‏عليه السلام و پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله پيامبر بودند و در عين حال، حكومت و رهبري جامعه را نيز برعهده داشتند، وحي الهي را دريافت مي‏كردند و بر اساس آن، به ارشاد و راهنمايي مردم مي‏پرداختند. علاوه بر آن، حاكم بر مردم نيز بودند. حضرت موسي‏عليه السلام همچون سلطان مقتدري فرمان مي‏راند و - به اصطلاح - حيات و مرگ قوم در دستش بود. او دستور داد مردمي را كه حرمت روز سبت را شكسته بود و در آن روز، هيزم جمع كرده بودند سنگسار كنند. (6) كم نبود گناهاني كه مرتكبان آنها به مجازات مرگ محكوم مي‏شدند و حضرت موسي‏عليه السلام دستور اجراي حكم الهي صادر مي‏كردند. به نحو مشابهي، حضرت محمدصلي الله عليه وآله نيز از چنين قدرتي برخوردار بودند. اما متاسفانه همه انبياعليهم السلام فرصت اجراي فرامين الهي را نيافتند. افراد بسياري بودند كه از موهبت نبوت برخوردار بودند، اما هرگز فرصت اجراي فرامين الهي را پيدا نكردند. حضرت عيسي‏عليه السلام نيز از اين دسته بودند. ايشان نه تنها حكومت عام پيدا نكردند، حتي شاگردان بسيار نزديك و حواريونشان نيز به ايشان خيانت ورزيدند، (7) او را دستگير نمودند و تسليم فرماندار رومي كردند. آنها او را به سخريه گرفتند، آب دهان بر رويش انداختند، بر صورت او سيلي زدند و حتي او را عريان ساختند، لباس قرمزي بدو پوشانيدند، تاجي از خار بافتند و بر سرش گذاشتند و استهزا كنان به او گفتند: اي پادشاه يهود. در نهايت نيز او را به دار كشيدند. (8) بنابراين، حضرت عيسي‏عليه السلام «نظير موسي‏» نبود.
7- حضرت موسي‏عليه السلام و پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله، هر كدام شريعت جديدي آوردند. حضرت موسي‏عليه السلام علاوه بر «ده فرمان‏»، شريعت جامعي براي هدايت قوم بني‏اسرائيل آوردند. پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله نيز در بين مردمي كه غرق در جهل و وحشيگري بودند مبعوث شدند و آنها را از حضيض ذلت‏به اوج عزت رسانيدند. ايشان مصدق و مهيمن تعليمات انبياي سلف‏عليهم السلام بودند، ولي در عين حال، شريعت جديدي آوردند. اما حضرت عيسي‏عليه السلام شريعت جديدي نياوردند و بر اساس نقل اناجيل فرمودند: «گمان مبريد آمده‏ام تا تورات يا صحف انبيا را باطل سازم، نيامده‏ام تا باطل نمايم، بلكه تا تمام كنم; زيرا هر آينه به شما بگويم تا آسمان و زمين زايل نشود، همزه يا نقطه‏اي از تورات هرگز زايل نخواهد شد تا همه واقع شود. (9) همچنين در انجيل لوقا آمده است: «آسان‏تر است كه آسمان و زمين زايل شود از آنكه يك نقطه از تورات ساقط گردد.» (10) بنابراين، حضرت عيسي‏عليه السلام «نظير موسي‏» نبود و تنها پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله در تمام اين موارد «نظير موسي‏» بودند.
ب از ميان برادران ايشان:
كتاب مقدس از حضرت ابراهيم‏عليه السلام به عنوان دوست و خليل خدا ياد مي‏كند. حضرت ابراهيم‏عليه السلام دو همسر به نام‏هاي ساره و هاجر داشت. هاجر اولين پسر حضرت ابراهيم، اسماعيل‏عليه السلام، را به دنيا آورد. در اين زمان، حضرت ابراهيم‏عليه السلام هشتاد و شش‏ساله بودند. (11) هنگام عهد خدا با حضرت ابراهيم‏عليه السلام، حضرت اسماعيل‏عليه السلام يگانه فرزند ايشان بود. (12) همسر ديگر حضرت ابراهيم، ساره، نيز در ايام پيري حامله شد و پسري زاييد و حضرت ابراهيم‏عليه السلام نام او را اسحاق نهادند. در آن هنگام، حضرت ابراهيم‏عليه السلام صد ساله بودند. (13) عهد عتيق فرزندان اسماعيل و فرزندان اسحاق را در مقابل يكديگر با هم برادر خوانده است. (14) فرزندان اسحاق يهودي و فرزندان اسماعيل عرب زبان بودند. حضرت محمدصلي الله عليه وآله از نژاد اسماعيل، فرزند اول ابراهيم خليل الله‏عليه السلام، بود كه خداوند او را از ميان برادران اسرائيل - يعني از نژاد اسماعيل - برگزيد و اين دقيقا همان چيزي است كه در خطاب به حضرت موسي‏عليه السلام آمده است. (15)
ج- خداوند كلام خود را در دهان او گذاشت:
در كتاب اشعياي نبي‏عليه السلام چنين آمده است: «و آن طومار را به كسي كه خواندن نداند، داده، گويند: اين را بخوان و او مي‏گويد: خواندن نمي‏دانم.» (16) پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله چهل ساله بودند كه در غار حرا، در شب بيست و هفتم ماه رجب، جبرئيل امين ايشان را با زبان مادريشان مورد خطاب قرار داد و فرمود: بخوان، او فرمود: من خواندن نمي‏دانم. به او گفته شد: به نام خداوند كريم خود بخوان. (17) اينچنين فرشته وحي، كلمات الهي را بر دهان مبارك پيامبرصلي الله عليه وآله گذاشت و ايشان نيز به همان صورتي كه به ايشان وحي و القا شده بود، تكرار كردند و به مردم ابلاغ نمودند.
در قرآن كريم، سوره‏هاي متعددي وجود دارد كه با كلمه «قل‏» آغاز شده‏اند. همچنين آيات فراواني وجود دارد كه در ابتداي آنها كلمه «قل‏» وارد شده است. تمام اينها نشانگر آن است كه فرشته وحي كلام الهي را بر دهان حضرت رسول‏صلي الله عليه وآله گذاشته است. آن حضرت مكتب نديده بودند و در تمام عمر شريف خود هرگز قلم به دست نگرفتند. معلم او فقط قادر توانا بود: «و ما ينطق عن الهوي ان هو الا وحي يوحي علمه شديد القوي.» (نجم: 3-5))(
نگار من كه به مكتب نرفت و خط ننوشت
به غمزه مساله آموز صد مدرس شد (18)
د- او از خدا و به نام خدا سخن خواهد گفت:
در سراسر قرآن كريم، كه معجزه جاويد پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله است، يك اظهار نظر و تفسير و حتي يك كلمه و اشاره از خود پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله يا از ياران مؤمن و صديق او ديده نمي‏شود. قرآن كريم، به تمامي، وحي و كلام خدا و از زبان خداست. 113 سوره از 114 سوره قرآن كريم با «به نام خداوند بخشنده مهربان‏» شروع شده است. تنها در ابتداي سوره مباركه «توبه‏» است كه «بسم الله الرحمن الرحيم‏» وجود ندارد. دليل آن هم خطاب خاص اين سوره مباركه به مشركان است. مسلمانان به تبع پيامبر خود، هر امري را با نام خدا شروع مي‏كنند و هر كاري را كه با نام اقدس خدا شروع نشود ابتر مي‏دانند. اما مسيحيان امور خود را با نام خدا شروع نمي‏كنند، بلكه با نام «پدر، پسر، روح القدس‏» شروع مي‏كنند، در حالي كه خدا اسمي است كه جنسيت‏بردار نيست. بنابراين، پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله كه از خدا و به نام خدا سخن مي‏گفت، مصداق اتم اين بشارت است.
نقد بيروني
الف- تفسير فرهنگ كتاب مقدس:
در فرهنگ كتاب مقدس (19) ذيل مدخل موسي، (Moses) آمده است:
«موسي به عنوان يك زمامدار و قانونگذار، مؤسس ملت‏يهود است. او تجمعي سست از افراد سامي‏نژاد را يافت كه هيچ‏كدامشان چيزي بيش از يك برده نبودند. انديشه‏ها و دينشان يك مجموعه كاملا مغشوش بود. او آنان را از اين وضعيت‏بيرون برد و با تلاش بسيار به صورت ملتي در آورد كه داراي قانون، غرور ملي و نيز احساس جذاب برگزيده بودن از طرف خدايي متعالي برخوردار بود. در طول تاريخ، تنها كسي كه - ولو در حد پاييني - با موسي قابل مقايسه است محمد(ص) است.» (20)
ب- نامه‏هاي پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله:
پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله در نامه‏هايي كه براي بزرگان و رهبران يهود و نصاري فرستاده‏اند، به اين حقيقت اشاره كرده‏اند. بنابراين، حقايقي وجود داشته كه اينك بر ما پوشيده مانده است و اگر ذكري از پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله در كتب عهدين نبود هرگز پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله آنچنان محكم با اهل كتاب محاجه نمي‏كرد. در ذيل، به دو نامه از نامه‏هاي پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله، كه براي سران يهود فرستاده‏اند، اشاره مي‏كنيم:
- كتابه‏صلي الله عليه وآله الي اليهود:
«من محمد رسول الله(ص)، اخي موسي و صاحبه، بعثه الله بما بعثه به. اني انشدكم بالله و ما انزل علي موسي و يوم طور سيناء و فلق لكم البحر و انجاكم و اهلك عدوكم و اطعمكم المن و السلوي و ظلل عليكم الغمام. هل تجدون في كتابكم اني رسول الله(ص) اليكم و الي الناس كافة؟ فان كان ذلك كذلك، فاتقوا الله و اسلموا، و ان لم يكن عندكم فلا تباعة عليكم.» (21)
- كتابه‏صلي الله عليه وآله الي يهود خيبر:
«بسم الله الرحمن الرحيم من محمد رسول الله، صاحب موسي و اخيه المصدق لما جاء به، الا ان الله قال لكم يا معشر اهل التوراة، و انكم لتجدون ذلك في كتابكم "محمد رسول الله و الذين معه اشداء علي الكفار رحماء بينهم تراهم ركعا سجدا يبتغون فضلا من الله و رضوانا سيماهم في وجوههم من اثر السجود ذلك مثلهم في التوراة و مثلهم في‏الانجيل كزرع اخرج شطاه فاستغلظ فاستوي علي سوقه يعجب الزراع ليغيظ بهم الكفار وعد الله الذين آمنوا و عملوا الصالحات منهم مغفرة و اجرا عظيما." و اني انشدكم بالله و انشدكم بما انزل عليكم و انشدكم بالذي اطعم من كان قبلكم من اسباطكم المن و السلوي و انشدكم بالذي ايبس البحر لآباءكم حتي انجاكم من فرعون و عمله الا اخبرتموني; هل تجدون فيما انزل الله عليكم ان تؤمنوا بمحمد فان كنتم لاتجدون ذلك في كتابكم فلاكره عليكم "قد تبين الرشد من الغي" فادعوكم الي الله و نبيه.» (22)
در اين نامه‏ها، رسول اكرم‏صلي الله عليه وآله خود را دوست و برادر حضرت موسي‏عليه السلام معرفي نموده‏اند. اگرچه تمام انبياعليهم السلام به تعبيري، برادر يكديگر محسوب مي‏شوند، اما بعيد نيست كه اين مورد خاص اشاره به مورد سفر تثنيه 18:18 باشد.
پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله در عهد جديد
در قرون اوليه ميلادي، مردم در انتظار پيامبري نظير موسي‏عليه السلام بودند. براي كساني كه با عهد جديد آشنايي داشته باشند اين مطلب غير قابل انكار است. بر اساس عهد جديد و اسناد به دست آمده در سواحل بحرالميت، مردم در عصر حضرت يحيي و حضرت عيسي‏عليهما السلام در انتظار چند نفر بودند. اين انتظار در مواقع گوناگوني ظهور و بروز داشته است:
- اشاره (23) به «آن نبي‏»
الف- «آن نبي‏» پس از موعظه روز عيد:
در روز عيد بزرگي كه حضرت عيسي‏عليه السلام مردم را موعظه مي‏كردند، پس از اتمام موعظه، در بين مردم اختلاف افتاد كه او چه كسي است. بعضي او را همان پيامبري دانستند كه حضرت موسي‏عليه السلام و ديگران به آن بشارت داده بودند و بعضي ديگر او را مسيح موعودعليه السلام دانستند: «آنگاه بسياري از آن گروه چون اين كلام را شنيدند، گفتند: در حقيقت، اين شخص همان نبي است و بعضي گفتند: او مسيح است و بعضي گفتند: مگر مسيح از جليل مي‏آيد؟... پس درباره او در ميان مردم اختلاف افتاد.» (24) از اين عبارت به خوبي هويداست كه مردم در انتظار يك مسيح و يك پيامبر موعود بودند. به عبارت ديگر، آنها در انتظار دو نفر بودند به همين دليل در بينشان اختلاف افتاد; زيرا بعضي گفتند اين است و بعضي گفتند آن!
ب- «آن نبي‏» پس از معجزه اطعام:
در طبريه، آن سوي درياي جليل، گروه بسياري به پيشواز حضرت عيسي‏عليه السلام آمدند. آن حضرت با پنج قرص نان و دو ماهي كوچك تمام آن جمعيت را، كه در حدود پنج هزار نفر بودند، اطعام كردند. «چون سير شدند حضرت دستور دادند كه پاره‏هاي باقي‏مانده را جمع كنند تا چيزي ضايع نشود. پس جمع كردند و از پاره‏هاي پنج نان جو، كه از خورندگان زياده آمده بود، دوازده سبد پر كردند. چون مردمان اين معجزه را، كه از عيسي صادر شده ديدند، گفتند: "اين البته همان نبي است كه بايد در جهان بيايد" و اما عيسي چون دانست كه مي‏خواهند بيايند و او را به زور برده پادشاه سازند باز تنها به كوه برآمد.» (25)
ج- «آن بني‏» در تفحص يهود و شهادت حضرت يحيي‏عليه السلام:
وقتي حضرت يحيي‏عليه السلام به ارشاد و موعظه مردم پرداختند، درباره او به تحقيق و تفحص پرداختند. در انجيل يوحنا، در اين باره چنين آمده است: «اين است‏شهادت يحيي در وقتي كه يهوديان از اورشليم، كاهنان و لاويان را فرستادند تا از او سؤال كنند كه تو كيستي. معترف شد و انكار ننمود، بلكه اقرار كرد كه من مسيح نيستم. آنگاه از او سؤال كردند: پس چه؟ آيا تو الياس هستي؟ گفت: نيستم، آيا تو «آن نبي‏» هستي؟ جواب داد كه ني. آنگاه بدو گفتند: پس كيستي تا به آن كساني كه ما را فرستاده‏اند جواب بريم؟ درباره خود چه مي‏گويي...؟ فرستادگان از فريسيان بودند. پس از او سؤال كرده، گفتند: اگر تو مسيح و الياس و «آن نبي‏» نيستي پس براي چه تعميد مي‏دهي...؟ يحيي در جواب ايشان گفت:... او آن است كه بعد از من مي‏آيد، اما پيش از من شده است. من لايق نيستم بند نعلينش را باز كنم.» (26) «او از من تواناتر است.» (27)
چنان كه مكرر بيان شده است، انبياي بني‏اسرائيل پيوسته از ظهور «مسيح‏» و «پيامبري نظير موسي‏» خبر داده بودند. بنابراين، طبيعي بود كه مردم گمان كنند حضرت يحيي‏عليه السلام همان «مسيح موعود» و يا پيامبر موعود باشد. بدين سبب، حاكمان اورشليم برخود لازم و واجب مي‏دانستند كه از اين موضوع تحقيق كنند. آنها افرادي ساده لوح و زودباور نبودند; اگر كسي ادعاي نبوت مي‏كرد به خوبي، تحقيق مي‏كردند. تحقيق در مورد دعاوي كساني كه ادعاي نبوت مي‏كردند و يقين به صحت و سقم ادعاها از وظايف شوراي بزرگ سنهدرين بود. اين شورا از 71 نفر عضو مشاور تشكيل مي‏شد. (28) از اين‏رو، شوراي مزبور، كه انجيل يوحنا آن را «يهود» مي‏نامد، هيئتي اعزام كرد تا درباره دعاوي يحيي‏عليه السلام تحقيق كنند. هيئت اعزامي سه سؤال از حضرت يحيي‏عليه السلام پرسيدند:
- آيا تو «مسيح موعود» هستي؟
- آيا تو الياس نبي هستي؟
- آيا تو «آن نبي‏» - پيامبر موعود - هستي؟
حضرت يحيي‏عليه السلام در جواب سؤال اول، اقرار كرد كه مسيح نيست. سؤال دوم درباره حضرت الياس‏عليه السلام بود. يهوديان طبق كتاب دوم پادشاهان (29) معتقد بودند كه حضرت الياس‏عليه السلام پيامبري است كه بر گردباد سوار شده و به آسمان عروج كرده و شخصا به زمين رجعت‏خواهد كرد. چون حضرت يحيي‏عليه السلام مسيح بودن خود را منكر شد، به نظر هيئت اعزامي چنين رسيد كه وي بايد حضرت الياس نبي‏عليه السلام باشد كه رجعت كرده است. بنابراين، از حضرت يحيي‏عليه السلام سؤال كردند كه آيا تو الياس نبي هستي؟ حضرت يحيي‏عليه السلام پاسخ دادند كه من الياس نيستم. (30) سپس فرستادگان با خود گفتند كه اگر او مسيح و الياس نيست، آيا همان نبي‏اي است كه حضرت موسي و انبياي ديگرعليه السلام به ظهور او بشارت داده‏اند؟ لذا، سؤال سوم را مطرح كردند. حضرت يحيي‏عليه السلام به اين پرسش نيز پاسخ منفي دادند و فرمودند پيامبر موعود «از او نيرومندتر است‏» (31) و او حتي خود را لايق نمي‏يابد كه بند نعلين او را باز كند. (32)
اين مطلب معلوم است كه كليسا همواره حضرت يحيي‏عليه السلام را منادي ظهور حضرت عيسي‏عليه السلام، وابسته و تابع وي معرفي كرده‏اند. در اين باره چند نكته قابل توجه است:
- حضرت يحيي و حضرت عيسي‏عليهما السلام معاصر و با تفاوت شش ماه، (33) هم‏سن يكديگر بودند. حضرت يحيي‏عليه السلام در اين پرسش و پاسخ مي‏فرمايد: آن كه بعد از من مي‏آيد نيرومندتر از من خواهد بود. قيد «بعد» نشان مي‏دهد كه آن پيغمبر در زمان نامعيني در آينده خواهد آمد. اين كلمه در زبان انبياعليهم السلام در عهد عتيق معمولا به معناي يك يا چند دوران است.
- حضرت يحيي‏عليه السلام به دنبال بررسي‏هاي هيئت اعزامي، آشكارا اعلام كرد كه پيامبر ديگري در راه خواهد بود. شان و جلال او در پيشگاه قادر متعال آنچنان است كه او - يحيي - حتي شايسته بازكردن بند كفش‏هايش نيست. بديهي است كه آن پيامبر، با چنان مشخصاتي، حضرت عيسي‏عليه السلام نبود; زيرا اگر حضرت عيسي‏عليه السلام «آن نبي‏» بود، حضرت يحيي‏عليه السلام مانند يك شاگرد و مريد و حواري بايد دنباله‏رو او مي‏شد و البته حضرت يحيي‏عليه السلام هرگز در مورد حضرت عيسي‏عليه السلام چنين نكرد. او بدون آنكه كوچك‏ترين توجهي به حضور پسر خاله‏اش، حضرت عيسي‏عليه السلام، در يهوديه و جليليه داشته باشد، موعظه مي‏كرد و همچنان مردم را تعميد مي‏داد و شاگرد و حواري جديد مي‏پذيرفت. (34) او با هردويس در افتاد، (35) فريسيان و صدوقيان را سخت مورد حمله قرار مي‏داد (36) و پيشگويي مي‏كرد كه پس از او پيامبري خواهد آمد كه «بس نيرومندتر» از اوست. (37) البته در تمام اين مدت، حضرت عيسي‏عليه السلام هم، كه از قبل به آنجا آمده بود، در آن حوالي، سرگرم فعاليت‏هايي بود. (38)
- هنگامي كه حضرت يحيي‏عليه السلام را نزد خود مجسم كنيم كه در بيابان‏هاي يهوديه و در سواحل رود اردن براي توده‏هاي مؤمن يهودي، كه چند هزار سال سابقه خداپرستي داشته‏اند، با فرياد موعظه مي‏كرد و با وجود آن، راه به جايي نمي‏برد و آنگاه كه حضرت محمدصلي الله عليه وآله را در نظر آوريم كه آرام و با وقار، آيات آسماني قرآن كريم را به گوش اعراب بت‏پرست و جاهل ديرباور مي‏رساند و وقتي كه تاثير و نفوذ اين مواعظ دوگانه را بر شنودگان آن دو بزرگوار ارزيابي كنيم و به نتايج نهايي آنها بنگريم مي‏توانيم تفاوت عظيم ميان آنان را حس كنيم و به اهميت و معناي اين كلمات كه «او از من نيرومندتر است‏» پي ببريم.
هنگامي كه به دستگيري و زنداني شدن آن تعميدگر بي‏گناه بينديشيم كه به فرمان هروديس آنتيپاس بي‏رحمانه و ستمگرانه به دليل رذالت رقاصه زناكاري سر از بدن مباركش جدا مي‏كنند (39) و يا وقايع در هم و مغشوش و در عين حال، غم‏انگيز و دردآور زندگي حضرت عيسي‏عليه السلام را طبق نقل انجيل‏نويسان، پيش چشم خود مجسم كنيم كه به فرمان استاندار چكمه‏پوش روم - به نام پيلاطوس - شلاق مي‏خورد، اطرافيان بر رويش آب دهان مي‏انداختند و حتي شاگردان و حواريون نزديك نيز به او خيانت و يا از او فرار كردند و يا او را انكار نمودند و به دستور هروديس به رسم تاجگذاري، تاجي از خار بر سرش گذاشتند و يا فاجعه بزرگي كه در تپه جلجته حادث شد (40) و هنگامي كه با چشم باطن حوادث ديگري را نظاره كنيم; ورود ظفرمند اشرف انبيا به مكه، نابودي كامل همه اصنام و تماثيل باستاني شرك و بت‏پرستي، تطهير خانه مقدس كعبه، منظره شورانگيز مقهور شدن دشمن خطرناك به رياست ابوسفيان را كه به پاي رسول خداصلي الله عليه وآله مي‏افتاد و به رحمت و بخشايش او پناه برد و اسلام آورد، پرستش صادقانه خداي واحد، فداكاري‏ها و مجاهدت‏هاي مسلمانان در راه خدا و خلاصه، آخرين موعظه خاتم‏الانبياصلي الله عليه وآله و كلمات ملكوتي او كه فرمود: «اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتي و رضيت لكم الاسلام دينا» (مائده: 3)، در چنين لحظاتي است كه به مفهوم واقعي گفتار حضرت يحيي‏عليه السلام پي مي‏بريم كه فرمود: «او از من نيرومندتر است.» (41)
- مردم به شدت در انتظار ظهور «پيامبر موعود» بوده‏اند و اين مطلب در جاي جاي عهد جديد آمده است. در بعضي جاها «پيامبر موعود»، حضرت عيسي‏عليه السلام دانسته شده، اما از آنجا كه بر خود آن حضرت پوشيده نبوده كه شخص ديگري در راه است‏به درخواست مردم توجه نكرده‏اند. حتي ممكن است‏حضرت عيسي‏عليه السلام در تعيين او مطالبي گفته باشند، ولي انجيل‏نويسان آن را نقل نكرده باشند. اما اجمالا نقل شده است كه «و چون مردمان اين معجزه را، كه از عيسي صادر شده ديدند، گفتند: اين البته همان نبي است كه بايد در جهان بيايد و اما عيسي چون دانست كه مي‏خواهند بيايند و او را به زور برده، پادشاه سازند باز تنها به كوه برآمد.» (42) اگر حضرت عيسي‏عليه السلام همان پيامبر موعود بود نبايد به درخواست مردم پشت پا مي‏زد. تعداد جمعيت‏بسيار زياد بوده است; دست كم، پنج هزار نفر به استقبال حضرت عيسي‏عليه السلام شتافتند و آن حضرت با معجزه، تمام آنها را اطعام كرد. (43) بنابراين، بهترين فرصت‏براي اجابت دعوت مردم فراهم بوده است، ولي حضرت عيسي‏عليه السلام به اصرار آنها پاسخ منفي مي‏دهد و به تنهايي به كوه مي‏رود تا خدا را عبادت كند. (44) پس چون مردم در تطبيق پيامبر موعود با حضرت عيسي‏عليه السلام دچار اشتباه شده بودند، آن حضرت با عدم اجابت دعوت آنها تفهيم كرد كه او آن «پيامبر موعود» نيست و بايد در انتظار ديگري باشند. در نتيجه، فرمود كه تسلي‏دهنده ديگري در راه است و او شما را به جميع راستي هدايت‏خواهد كرد.
- اشاره به تسلي‏دهنده يا فارقليط
تسلي‏دهنده يا فارقليط معروف، در ابواب چهاردهم، پانزدهم و شانزدهم انجيل يوحنا آمده است: «من از پدر سؤال مي‏كنم و او تسلي‏دهنده ديگري به شما اعطا خواهد كرد... .» (45) «و لكن چون تسلي‏دهنده كه او را از جانب پدر نزد شما مي‏فرستم، آيد... او بر من شهادت خواهد داد.» (46) «و من به شما راست مي‏گويم كه رفتن من براي شما مفيد است; زيرا اگر نروم تسلي‏دهنده نزد شما نخواهد آمد، اما اگر بروم او را نزد شما مي‏فرستم.» (47)
در توضيح كلمه «تسلي‏دهنده‏» بايد بگوييم: اين كلمه در اين عبارت‏ها ترجمه واژه «فارقليط‏» است. كلمه فارقليط از طريق زبان سرياني به زبان عربي راه يافته و اصل آن «پاركليتوس‏» به زبان يوناني است. در زبان يوناني، اين كلمه به معناي تسلي‏دهنده مي‏باشد، اما كلمه ستايش شده يعني «محمد» و مشتقات آن نظير «احمد» ترجمه پركليتوس است. بعيد نيست كه اين دو كلمه در اصل، يكي بوده و با افزودن «الف‏»، تعريف شده باشد. در اين نوشته ما همان معنايي را لحاظ مي‏كنيم كه خود مسيحيان در نظر گرفته‏اند.
مسيحيان معتقدند كه مقصود از تسلي‏دهنده «روح‏القدس‏» است كه پنجاه روز پس از عروج حضرت عيسي‏عليه السلام نزد حواريون آمد و آنان را تقويت روحي كرد، به شرحي كه در آغاز كتاب اعمال رسولان آمده است. (48) ولي مسلمانان اعتقاد دارند كه شواهد و قراين كافي وجود دارد كه تسلي‏دهنده مورد نظر نمي‏تواند روح‏القدس مورد نظر مسيحيان باشد.
نقد دروني:
در عبارت مربوط به تسلي‏دهنده چند فراز مهم وجود دارد كه قابل تامل و بررسي است:
الف «تسلي‏دهنده ديگري به شما عطا خواهد كرد تا هميشه با شما بماند.» (49)
ملت‏يهود هميشه شرايط دشواري را تحمل كرده است. سراسر تاريخ يهود با جنگ و گريز، آوارگي، اسارت و انواع و اقسام بلاهاي ديگر آميخته بوده است. پس از بشارت انبياي بني‏اسرائيل‏عليهم السلام به فردي نجاتبخش، آنان در انتظار پادشاه قدرتمندي بودند كه پيروزمندانه وارد اورشليم شود، التيام‏بخش شكسته‏دلان و تسلي‏بخش همه ماتميان باشد. (50) با ظهور حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام انتظار يهود - به هر دليل - برآورده نشد. خود حضرت عيسي‏عليه السلام نيز مردم را به تسلي‏دهنده ديگري بشارت مي‏دادند و مكررا تاكيد مي‏كردند كه هر كس مرا دوست دارد وصيت مرا حفظ كند:
«اگر مرا دوست داريد احكام مرا نگاه داريد.» (51) «هر كس احكام مرا حفظ كند مرا محبت نموده است و هر كس به من محبت نمايد خدا به او محبت‏خواهد نمود.» (52) سپس فرمودند: «من از پدر سؤال مي‏كنم و تسلي‏دهنده ديگر به شما عطا خواهد كرد تا هميشه با شما بماند.» (53) از قيد «ديگر» استفاده مي‏شود كه حضرت عيسي‏عليه السلام به پيامبر ديگري همانند خود بشارت داده است.
ب «من به شما راست مي‏گويم كه رفتن من براي شما مفيد است; زيرا اگر نروم تسلي‏دهنده نزد شما نخواهد آمد، اما اگر بروم او را نزد شما مي‏فرستم.» (54) در اين عبارت، حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام مي‏فرمايد، من بايد بروم تا او بيايد. ايشان آمدن تسلي‏دهنده را منوط به رفتن خود دانسته است. بنابراين، اگر تسلي‏دهنده روح‏القدس باشد، همان‏گونه كه ارباب كليسا تفسير مي‏كنند، لازم نبود كه حضرت عيسي‏عليه السلام بروند تا او بيايد; زيرا روح‏القدس همراه آن حضرت و آن حضرت در معيت روح‏القدس بود. حضرت يحيي‏عليه السلام شهادت داده‏اند كه حضرت عيسي‏عليه السلام همراه با روح‏القدس بوده است: «پس يحيي شهادت داده، گفت: روح را ديدم كه مثل كبوتري از آسمان نازل شده، بر او قرار گرفت.» (55) بر مادر حضرت عيسي، حضرت مريم‏عليه السلام، نيز روح‏القدس وارد شده بود. (56) علاوه بر آن، خود حضرت يحيي‏عليه السلام، كه با تفاوت شش ماه (57) هم‏سن حضرت عيسي‏عليه السلام بود، «در شكم مادر پر از روح القدس بود.» (58) همچنين پدر بزرگوارش، حضرت زكرياعليه السلام، نيز «از روح القدس پر شده بود و نبوت مي‏كرد.» (59)
بنابراين، تسلي‏دهنده مورد نظر به طور قطع، بايد غير از روح‏القدس مصطلح باشد; زيرا حضرت عيسي‏عليه السلام فرمودند: «تا من نروم تسلي‏دهنده نزد شما نخواهد آمد، اما اگر بروم او را نزد شما مي‏فرستم.» (60) بعضي همانند نويسنده قاموس كتاب مقدس پذيرفته‏اند كه روح‏القدس به دو معناست. بنابراين، واضح است كه در اينجا روح قدسي مطرح است، نه روح‏القدس مصطلح و آن كاملا با پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله قابل تطبيق است.
ج- «او از طرف خود سخن نخواهد گفت، بلكه آنچه شنيده است‏سخن خواهد گفت.» (61) حضرت عيسي‏عليه السلام نيز همانند انبياي سلف‏عليهم السلام مي‏فرمايند: آن روح راستي كه پس از من خواهد آمد از پيش خود سخن نمي‏گويد، بلكه از آنچه كه شنيده است‏سخن خواهد گفت. در سراسر قرآن كريم يك اظهار نظر و تفسير و حتي يك كلمه و اشاره از خود پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله يا از ياران صديق و مؤمن او ديده نمي‏شود. قرآن كريم سراسر وحي و كلام خداست و پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله كلام خداي تبارك و تعالي را آنچنان كه جبرئيل امين بر او فرومي‏خواند و او مي‏شنيد، بر زبان مي‏آورد و بر جهانيان آشكار مي‏ساخت. كلمات، جملات و تعاليم خود آن حضرت، علي‏رغم ارزش قدسي‏اش، كلام خدا محسوب نمي‏شود و تحت مقوله جداگانه‏اي به نام احاديث گردآوري شده‏اند.
د- «او بر من شهادت خواهد داد... او مرا جلال خواهد داد.» (62)
پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله بر حضرت عيسي‏عليه السلام و حواريون او شهادت دادند و از مادر مكرمه ايشان به خوبي هرچه تمام‏تر ياد كردند. قرآن كريم از زنان، با لقب و كنايه ياد مي‏كند و اسم هيچ زني در قرآن يافت نمي‏شود، اما نام مبارك حضرت مريم‏عليها السلام بيش سي مرتبه در قرآن كريم تكرار گرديده و سوره‏اي از قرآن به نام آن حضرت نامگذاري شده است. اين به دليل عظمت مقام اين بزرگوار و شايد به دليل جفايي است كه در حق ايشان رواداشتند.
ه- «بسيار چيزهاي ديگر نيز دارم كه به شما بگويم، لكن الآن طاقت تحمل آن را نداريد، لكن چون او - يعني روح راستي - آيد شما را به جميع راستي هدايت‏خواهد كرد.» (63)
شكي نيست كه همه انبياي الهي‏عليهم السلام در هدايت مردم مؤثر بوده‏اند و هر يك از آن بزرگواران كاروان بشريت را گامي به جلو هدايت كرده‏اند. دين خدا به تدريج، كامل‏تر شده و در نهايت، به صورت كامل به مردم عرضه گرديده است. حضرت عيسي‏عليه السلام چنان كه بيان شد، فرصت اجراي فرامين الهي را پيدا نكرد، مردم نيز استعداد و آمادگي لازم براي پذيرش نداشتند. آن حضرت خود به اين حقيقت اشاره كرده‏اند كه «بسيار چيزهاي ديگر نيز دارم كه به شما بگويم، لكن الآن طاقت تحمل آن را نداريد، لكن چون او روح راستي آيد شما را به جميع راستي هدايت‏خواهد كرد.» (64)
يكي خط است ز اول تا به آخر
بر او خلق جهان گشته مسافر
در اين ره انبيا چون ساربانند
دليل و رهنماي كاروانند
و از ايشان سيد ما گشته سالار
هم او اول هم او آخر در اين كار (65)
و «او از آينده خبر خواهد داد.» (66)
پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله از طريق وحي الهي از آينده خبر دادند. در سال 615 ميلادي، هنگامي كه ايران روم را شكست داد و موجب خوشحالي قريش شد، قرآن كريم با قاطعيت كامل فرمود در كمتر از ده سال ديگر روم ايران را شكست‏خواهد داد. بر اين قضيه بعضي مسلمانان و كفار با يكديگر شرطبندي كردند. سرانجام، همان شد كه قرآن كريم خبر داده بود. (67)
قرآن كريم همچنين با قاطعيت كامل خبر داد آن كسي كه پيامبرصلي الله عليه وآله را «ابتر» مي‏خواند، خودش «ابتر» است. (68) بعضي به پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله به دليل آنكه فرزند مذكر نداشت، مقطوع‏النسل مي‏گفتند. نسل چنين كساني به طور كلي، منقرض شد، اما شجره طيبه ائمه اطهارعليهم السلام و فرزندان آنها از نسل پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله روز به روز در حال فزوني است.
قرآن كريم به مناسبت‏هاي گوناگون پيشگويي‏هاي فراواني ذكر كرده است; در سوره قمر از شكست كفار در جنگ بدر خبر داده، (69) در سوره آل عمران از شكست كفار در برابر مسلمانان، (70) در سوره فتح، از فتح مكه و تحقق يافتن رؤياي پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله (71) و در سوره بقره فرموده: هرگز كسي نخواهد توانست نظير سوره‏اي از قرآن بياورد و تا امروز نيز كسي نتوانسته است. (72) علاوه بر آن، پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله با معجزه قرآن كريم، افق ديگري در مورد آينده حتمي گشود كه در كتب انبياي گذشته‏عليهم السلام از عهد عتيق و جديد اثري از آنها نيست. ايشان درباره مرگ، برزخ، قيامت و حوادث روز قيامت آيات فراواني آوردند. در قرآن كريم كمتر صفحه‏اي است كه در آن ذكري از معاد، قيامت، منازل آخرت و آينده حتمي مؤمنان و غير مؤمنان خبر نداده باشد. حتي در قرآن كريم، سوره‏هايي تحت عناوين قيامه، واقعه، حاقه، نبا، تكوير، انفطار، زلزال و قارعه وجود دارند كه در تمام آنها از آينده خبر داده شده است.
ز اتمام حجت: حضرت عيسي‏عليه السلام در نهايت، با حواريون و پيروان خود اتمام حجت كرد و فرمود: «اگر نيامده بودم و با ايشان تكلم نكرده بودم گناه نمي‏داشتند و اما الآن عذري براي گناه خود ندارند.» (73)
حضرت موسي‏عليه السلام نيز با پيروان خود اتمام حجت كرد. در عهد عتيق پس از بشارت به پيامبري نظير موسي چنين آمده است:
«و نبي‏اي را براي ايشان از ميان برادران ايشان مثل تو مبعوث خواهم كرد و كلام خود را در دهانش خواهم گذاشت و هر آنچه به او امر فرمايم به ايشان خواهد گفت و هر كسي كه سخنان مرا، كه او به اسم من مي‏گويد، نشنود من از او مطالبه خواهم كرد.» (74)
در قرآن كريم نيز پيوسته به كساني كه دين اسلام را نپذيرند وعده عذاب داده شده است. بنابراين، بر تمام كساني كه اين موارد را پس از قرن‏ها در كتب مقدس خود مي‏يابند لازم است كه در آن تامل كنند. شايد به نتايج تازه‏اي نايل آيند!
نقد بيروني:
الف- برداشت متاخران حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام:
معاصران و حتي متاخران از حضرت عيسي‏عليه السلام تا قرن‏ها بعد، از كلمه «فارقليط‏»، روح‏القدس مصطلح را نمي‏فهميدند. در قرون اوليه ميلادي، مردم اعتقادات گوناگوني داشتند. ويل دورانت مي‏نويسد: «پيروان مسيح در سه قرن اول، جز در مبناي اساسي، صدگونه اعتقاد داشتند.» بعضي‏ها حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام را انسان و پيامبري همانند انبياي ديگر مي‏دانستند، بعضي ديگر او را فقط فرشته مي‏دانستند كه به شكل و هئيت انسان بود، بعضي ديگر مي‏گفتند: او نه انسان است و نه فرشته، او فقط خداست ولي در شكل و هيئت انسان. (75) سرانجام، كليسا بر اثر تفوق سازمان خود، بر همه اين جنبش‏ها چيره گشت و نظريه چهارمي مطرح كرد كه حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام به نحو تجزيه‏ناپذيري، هم انسان و هم خداست. اين نظريه در شوراي نيقيه در سال 325 ميلادي تثبيت‏شد و از آن زمان به بعد تثليث‏به عنوان اعتقاد رسمي كليسا اعلام گرديد. خداي پدر به عنوان اقنوم اول، حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام، پسر خدا، اقنوم دوم و روح‏القدس، اقنوم سوم شناخته شد. بنابراين، در قرون اوليه ميلادي مردم فارقليط موعود را با روح‏القدس يكي نمي‏دانستند. آنها در انتظار فارقليط موعود بودند. بر همين اساس بود كه افراد متعددي آمدند و ادعا كردند كه فارقليط موعودند.
در حدود سال 156 ميلادي شخصي به نام مونتانوس در آسياي صغير قيام كرد و خود را «فارقليط موعود» دانست. وي دنياپرستي روزافزون مسيحيان و خودكامي اسقف‏ها را در كليسا تقبيح كرد و خواستار بازگشت‏به ساده‏زيستي و زهد مسيحيان نخستين و همچنين استقرار مجدد حق غيبگويي يا گفتار الهام‏شده براي اعضاي محافل مذهبي شد. وي با حالت‏خلسه چنان شيوا غيبگويي مي‏كرد كه شاگردانش به او به عنوان «فارقليط موعود» حضرت مسيح‏عليه السلام درود مي‏فرستادند. (76)
از ديگر افرادي كه ادعا مي‏كرده «فارقليط موعود» عيسي مسيح است، جواني پارسي به نام ماني از اهالي تيسفون است. وي در قرن سوم ميلادي، هنگام تاجگذاري شاهپور اول، در سال 242 ميلادي خود را مسيح‏عليه السلام خواند و گفت كه خداي حقيقي، او را براي اصلاح حيات مذهبي و اخلاقي بشر به زمين فرستاده است. (77)
ب- اسناد مكشوفه بحرالميت:
براساس اسناد مكشوفه در سواحل بحرالميت نيز مردم در انتظار پيامبر موعود (آن نبي) بودند و اين غير از «مسيح موعود» بود. اين پيامبر موعود را در زبان عبري گبر به معناي «انسان‏» مي‏خواندند. (78) اگرچه پس از حضرت عيسي مسيح‏عليه السلام «آن نبي‏» در ميان مسيحيان با مسيح‏عليه السلام يكي دانسته شد، اما يكي دانستن اين دو با پيش‏فرضي كلامي همراه بود، ولي از حيث تاريخي و بر اساس اسناد و مدارك موجود، اين تطبيق بي‏مورد است.
پي‏نوشت‏ها:
) تثنيه، 18:18 و 19
) اعمال رسولان، 3:22
) متي، 1:18
) لوقا، 1:28، 31، 34، 35، 37
) او در جهان بود... جهان او را نشناخت. به نزد خاصان خود آمد و خاصانش او را نپذيرفتند.» يوحنا، 1:10 و 11
) اعداد، 15:32، 36
7) يهوداي اسخريوطي براي سي پاره نقره او را تسليم رؤساي كهنه كرد (متي، 26:15) و پطرس، حواري ديگر، پس از دستگيري آن حضرت، سه مرتبه او را انكار كرد. (متي، 26:34))(
) ر. ك. به: انجيل متي باب 26 ; قابل توجه است كه قرآن مصلوب شدن حضرت عيسي(ع) را نپذيرفته است.
) متي، 5:17
0) لوقا 16:17
1) پيدايش، باب 16
2) پيدايش، 17:15 - 1
3) پيدايش، 21:2 - 5
4) پيدايش، 16:12 و 25:18
5) تثنيه، 18:18 قابل توجه است كه در ترجمه‏هاي جديد، كه به نام ترجمه تفسيري از سوي كليساها انتشار يافته است، در اين عبارات، لفظ «از ميان برادران‏» ايشان را حذف كرده‏اند. ر. ك. به: كتاب مقدس، ترجمه تفسيري، انجمن بين‏المللي كتاب مقدس، 1995م، تثنيه، 18:18
6) اشعيا، 29:12
7) آيات 1 - 5 سوره علق
8) شيخ محمود شبستري، گلشن راز
9) Rev. James L. Dow M. A., Dictionary of the Bible, p. 402-403
0)
1) علي بن حسينعلي الاحمدي، مكاتيب الرسول، چ سوم، نشر امين، 1363، ص 172
2) علي بن حسينعلي الاحمدي، همان، ص 174
3) آن كس است اهل بشارت كه اشارت داند
نكته‏ها هست‏بسي محرم اسرار كجاست
(حافظ)
4) يوحنا، 7:40 - 43
5) يوحنا، 6:10 - 14
6) يوحنا، 1:19 - 27
7) مرقس، 1:7
8) در اسرائيل سه دادگاه وجود داشت كه مهمترين آن دادگاه سنهدرين كبير بود. اعضاي آن هم وظيفه قضاوت را به عهده داشتند و هم وظيفه هئيت منصفه را، اين دادگاه مسئوليت‏هاي سنگيني داشت. پيغمبر دروغين و كاهن اعظم را تنها در اين دادگاه مي‏توانستند محاكم كنند. ر.ك. به: گنجينه‏اي از تلمود ص 302.
9) كتاب دوم پادشاهان، 2:11
0) بر اساس اناجيل موجود، نظريه عيسي‏عليه السلام در اينجا مخالف نظريه يحيي است. حضرت يحيي‏عليه السلام مي‏فرمايد كه او الياس نبي نيست، اما حضرت عيسي‏عليه السلام، حضرت يحيي‏عليه السلام را همان الياس نبي‏عليه السلام مي‏دانست. ما هر دو بزرگوار را پيامبر خدا و راستگو مي‏شماريم، لكن اناجيل موجود را هم مخدوش مي‏دانيم اما كليسا كه هم وثاقت اناجيل را پذيرفته و آن را الهام و تحت اشراف روح‏القدس مي‏داند بايد اين تناقص را حل كند، لابد مي‏گويند يكي نمي‏دانسته است! (ر. ك. به: متي 17:11 - 13)
1) مرقس، 1:7 و لوقا، 3:16
2) يوحنا، 1:27
3) لوقا، 1:26
4) متي، 3:5 و لوقا، 3:18
5) مرقس، 6:21 - 29 / لوقا، 3:19 - 20
6) متي، 3:7 / لوقا، 3:7
7) متي، 3:11 / مرقس، 1:7
8) متي، 4:12 ، 13 ، 23 و ابواب ديگر
9) مرقس، 6:21 - 29
0) ر. ك. به: متي، 27:28 - 34
1) متي، 3:11 / مرقس، 1:7
2) يوحنا، 6:14 و 15
3) يوحنا باب 6.
4) يوحنا، 6:15
5) يوحنا، 14:17 و 18
6) يوحنا، 15:26 و 27
7) يوحنا، 16:7 و 8
8) اعمال رسولان، باب‏هاي 1 و 2
9) يوحنا، 14:16
0) اشعيا، 61:1 و 2
1) يوحنا، 14:15
2) يوحنا، 16:5
3) يوحنا، 14:16
4) يوحنا، 16:7
5) يوحنا، 1:37
6) لوقا، 1:35
7) ر. ك. به: لوقا، 1:26
8) لوتا 1:15.
9) لوقا، 1:67
0) يوحنا، 16:7
1) يوحنا، 16:13
2) يوحنا، 15:26
3) يوحنا، 16:12 و 13
4) يوحنا، 16:12 و 13
5) شيخ محمود شبستري، همان
6) يوحنا، 16:13
7) سوره روم: 2-4
8) سوره كوثر: 4
9) سوره قمر: 44 و 45
70) سوره آل عمران: 12
71) سوره فتح: 27
72) سوره بقره: 24
73) يوحنا، 15:23
74) تثنيه، 18:18
75)
76) ويل دورانت، تاريخ تمدن، ج 3، ص 708
77) ويل دورانت، همان، ج 3، ص 709 / همچنينن ر. ك. به: جفري بارندر، المعتقدات الدينية لدي الشعوب، ترجمه د. امام عبدالفتاح، كويت، 1413 ، ص 129
78)