بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید
ويژه كودكان، نوجوانان و جوانان تشكيل كارگاه تربيتى در اوقات فراغت محمد اسماعيلى مقدمه بى كارى و فراغت، مقوله اى است كه به واسطه آن بيش تر مردم به انحراف كشيده مى شوند. به فرمايش پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه وآله «خَلَّتَانِ كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ فِيهِمَا مَفْتُونٌ الصِّحَّةُ وَ الْفَرَاغُ؛(1) دو خصوصيت است كه بسيارى از مردم در آنها فريب مى خورند: سلامتى و فراغت.» وقتى كودكان و نوجوانان براى اوقات فراغت خود برنامه ريزى صحيح نداشته باشند، در اثر هم نشينى با گروه همسالان و دوستان ناباب، رفتارهاى نامطلوب از آنها بروز خواهد كرد. به فرموده امير مؤمنان على عليه السلام: «فراغت متمادى [و زياد ]باعث تباهى و فساد مى شود.» (2) جهت استفاده بهينه از اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، ضرورى است مبلغان گرامى در ايام تابستان و در فراغتهاى طول سال برنامه يا طرح خاصى جهت رشد و شكوفايى استعدادهاى آنها در ابعاد جسمى، عاطفى، اجتماعى و دينى در نظر بگيرند. اين برنامه بايد به صورتى عملى، باعث رشد و بالندگى آنها شود. براى اين منظور مى توان از مسجد محل و در صورت كمبود جا، با هماهنگيهاى صورت گرفته، از مكانهاى مناسبى چون مدرسه محل تبليغ استفاده كرد. برنامه ها در دو گروه دختران و پسران و به صورت جداگانه در محلى مجزا اجرا مى شود. جهت بالا بردن بازده فعاليتها و استفاده از حداكثر ظرفيت، ضرورى است «كارگاه تربيتى» تشكيل شود.
تعريف كارگاه تربيتى كارگاه تربيتى، محل و موقعيتى است كه در آن آموزشهاى نظرى و فعاليتهاى عملى مربيان و مبلغان براى كودكان، نوجوانان و جوانان ارائه مى شود. به سخن ديگر، كارگاه تربيتى زمينه آموزش و عمل به احكام و فرايض دينى را براى دانش آموزان فراهم مى كند تا با راهنمايى و هدايتهاى مبلغان، مربيان و نيروهاى فرهنگى، زندگى سعادتمندانه را در علم و عمل بياموزند.
ضرورت تشكيل كارگاه تربيتى با عنايت به اينكه تمامى مسائل را نمى توان در قالب خطابه و سخنرانى به كودكان، نوجوانان و جوانان آموزش داد، كارگاه تربيتى راهى است كه مى تواند زمينه شكوفايى و حركت فعال فكرى و عملى را در نوجوانان و جوانان ايجاد كند. تجربه نشان داده است كه غالب معضلات روانى و اخلاقى نوجوانان و جوانان - كه موجب بروز رفتارهاى نابهنجار در سطح جامعه و خانه مى شوند - با تشكيل كارگاههاى تربيتى به صورت چشم گيرى تقليل مى يابد و يا به كلى از بين مى رود. اگر كارگاه تربيتى با برنامه ريزى قبلى و ارائه بينش صحيح توسط مربيان و مبلّغان آگاه و دلسوز در فضايى دوستانه و صميمى تشكيل شود، موجب شكوفايى استعدادهاى نوجوانان و جوانان شده، بر نشاط و شادابى آنها مى افزايد. بى ترديد اين طرح، در ارتقاء سطح بينش و شخصيّت مذهبى و اجتماعى مخاطبين نقش مهمى دارد.
اهداف طرح كارگاه تربيتى اهداف ذيل را دنبال مى كند: 1. بالا بردن ميزان دانش و مهارت دينى متربيان؛ 2. ايجاد انگيزه جهت عمل به احكام و فرايض دينى؛ 3. اجراى تربيت دينى به صورت عملى؛ 4. استفاده بهينه از اوقات فراغت؛ 5. و...
مبلغ ضمن مشورت با صاحب نظران، نيازها و علايق شركت كنندگان را اعم از دختر و پسر در گروههاى سنّى مختلف بررسى كرده، آنها را به صورت شفاف معين مى كند.
برنامه ريزى كارگاه تربيتى برنامه ريزى كارگاه تربيتى طى مراحل زير صورت مى گيرد: مرحله اول: تعيين نيازها مبلغ ضمن مشورت با صاحب نظران، نيازها و علايق شركت كنندگان را اعم از دختر و پسر در گروههاى سنّى مختلف بررسى كرده، آنها را به صورت شفاف معين مى كند. تذكر: در خصوص تعيين نيازها و علايق جهت رسيدن به وضع مطلوب، بايد سطح فرهنگ، آداب و رسوم محل تبليغى در نظر گرفته شود.
مرحله دوم: تعيين اهداف پس از تعيين نيازها و علايق مشترك شركت كنندگان توسط مربيان و مبلغان، اهداف كارگاه تربيتى متناسب با امكانات و توان اجرايى مربى و قابليتهاى بالقوه روحى و معنوى شركت كنندگان تعيين مى شود. هدفهاى كارگاه تربيتى بايد كاملاً شفاف و قابل اجرا باشد.
مرحله سوم: تهيه محورها و موضوعات آموزشى و تربيتى اين مرحله از مهم ترين فعاليتهاى مربّى و مبلّغ دينى است كه قبل از شروع به كار كارگاه، بايد موضوعات به صورت كارشناسى شده توسط خود او يا با كمك صاحب نظران تعيين و آماده شود. (در بخش موضوعات كلى سه ماهه تابستان به بعضى از آنها اشاره خواهد شد.)
مرحله چهارم: انتخاب روشهاى تربيتى در اين مرحله، روشها، فنون، الگوها و راهبردهاى مناسب تربيتى انتخاب مى شود. مربى ضمن در نظر گرفتن مهارت و توان عملى خود يا با همكارى صاحب نظران، به صورت گروهى اين روشها را انتخاب مى كند.
روشهاى تربيتى به سه قسمت تقسيم مى شوند: الف. روشهاى باز دارنده: اين روشها، شركت كنندگان را از انحراف باز مى دارند. ب. روشهاى وا دارنده: اين روشها، شركت كنندگان را به رفتارهاى صحيح وا مى دارند. ج. روشهاى تصحيح رفتار: با اين روشها، راههاى بازگشت از انحراف به مخاطبان آموزش داده مى شود، همچون توبه كه راهى است براى گناهكاران جهت بازگشت از انحراف در زندگى.
مرحله پنجم: تعيين شيوه ارزشيابى. براساس اهداف از پيش تعيين شده ارزشيابى صورت مى گيرد. به عنوان مثال، اگر هدف تقويت احساس مذهبى شركت كنندگان در كارگاه است، بايد ارزيابى پايانى نمايش دهنده ارتقاء روحيه تعبد و عمل به فرايض دينى در شركت كنندگان باشد.
ارزشيابى افراد به دو گونه صورت مى پذيرد: 1. امتحان كتبى از محتويات آموزشى در كارگاه؛ 2. برآورد و بررسى مربّى نسبت به تغييراتى كه در رفتار متربّيان مشاهده مى كند. (اين بخش از ارزشيابى را با كمك پدر و مادرها هم مى توان انجام داد.)
نحوه اجراى طرح پس از برنامه ريزى آموزشى - تربيتى، نوبت به تهيه برنامه اجرايى مى رسد. در برنامه اجرايى بايد مسائلى چون: تقسيم كار و مسئوليت، تعيين مكان، تسهيلات آموزشى - رفاهى، امور مالى و زمان اجرا مورد توجه قرار گيرد. فعاليتهاى كارگاه در قالب جلسات عمومى و گروهها و كميته ها انجام مى شود. جلسات عمومى: اين جلسات هر روز صبح با حضور كليه افراد شركت كننده در برنامه آموزشى و تربيتى تشكيل شده، اهميّت جنبه هاى آموزشى كارگاه بيان، همچنين در اين جلسات براى آماده سازى شركت كنندگان جهت فعاليتهاى كميته اى و آموزش مهارتهاى گروهى تلاش مى شود. جلسات گروهها و كميته ها: كميته ها و گروههاى فرعى بر اساس علايق مشترك اعضاى گروه تشكيل مى شوند. ملاك تشكيل گروهها، عواملى چون: سن، جنس، تحصيلات و سابقه كار اعضاى گروه و كارگاه خواهد بود. برنامه هاى اختصاصى گروهها، متناسب با نياز آينده افراد هر گروه در نظر گرفته مى شود.
برنامه كارگاه تربيتى زمان بندى مناسب در روند اجراى برنامه بسيار با اهميت است. بنابراين، بهتر است ثبت نام از شركت كنندگان يك هفته قبل از آغاز فعاليتها صورت بگيرد. اين امر به شما كمك مى كند تا فرصت كافى جهت تفكيك گروهها داشته باشيد و علاوه بر آن در صورت مواجهه با كمبودى، بتوانيد به موقع جهت رفع آن اقدام كنيد. در اين مدت ضرورى است اقداماتى چون: تشكيل پرونده، صدور كارت شناسايى، كد بندى افراد صورت گيرد. با اتمام فرصت يك هفته اى، فعاليتهاى روزانه خود را به شرح ذيل شروع مى كنيد. زمان: متناسب با فرصت موجود در تابستان، از يك تا سه ماه. مكان: مسجد محل يا مكانى نزديك آن. برنامه جلسات عمومى كارگاه: اين جلسات هر روز از ساعت هشت صبح با قرائت آياتى از قرآن كريم آغاز مى شود. در ادامه يكى از مربيان و مبلغان، ضمن خوش آمدگويى به اعضا، در خصوص اهداف مورد نظر سخنرانى مى كند. برنامه جلسات اختصاصى گروهها: در كنار جلسات عمومى، جلسات اختصاصى گروهها نيز شروع به فعاليت مى كند. اين جلسات به صورت زمانى زير اجرا مى شوند: - ساعت 30/8 تا 30/9 استاد مورد نظر هرگروه آموزشى، تئورى خود را ارائه مى نمايد. در اين آموزشها، نكات نظرى و همچنين عملى مورد استفاده قرار مى گيرد. - از ساعت 30/9 تا 10 استراحت عمومى و پذيرايى انجام مى شود. (در صورت امكان چاى يا شربت با كيك و بيسكويت باشد.) - برنامه تمرين كارگاهى گروهها از ساعت 10 به بعد به شرح زير شروع مى شود: الف. گروه معارف و قرآن (ساعت 10 تا 11). ب. گروه احكام و فرائض (ساعت 11 تا 12). ج. بحث آزاد و پاسخ به سؤالات و نماز ظهر و عصر (ساعت 12 تا 13). د. گروه خطاطى و طراحى (ساعت 15 تا 16). ه. گروه كامپيوتر (ساعت 16 تا 17). و. استراحت (از ساعت 17 تا 30/17). ز. گروه خياطى يا آشپزى (ساعت 30/17 تا 30/18). ح. بررسى راههاى رفع مشكلات جهت استفاده بهينه از فرصتها، طرح پيشنهادات و انتقادات و نماز مغرب و عشاء (ساعت 30/18 تا اذان مغرب).
تذكر: 1. اين برنامه براى يك گروه و در يك مكان تنظيم شده است تا در تمامى مناطق تبليغى توسط مبلغين گرامى قابل اجرا باشد. زمان براى هر گروه به صورت طولى اختصاص يافته تا بعد از اتمام فعاليت، گروه بعدى كار خود را شروع كند. در صورتى كه مكان كارگاه وسيع باشد يا داراى اتاقهاى زيادى باشد، تمامى گروهها مى توانند تمرينهاى خودشان را به صورت هم عرض انجام دهند. در اين صورت، استفاده از فرصت و بازدهى كار از نظر كمى و كيفى چند برابر خواهد شد.
2. در صورتى كه برنامه گروهها به صورت مجزا و در يك ساعت جداگانه اجرا شود، اعضاى گروهها مى توانند در چند گروه شركت كنند؛ اما در صورتى كه برنامه اختصاصى گروهها هم زمان اجرا شود، بسيارى از افراد از شركت در گروههاى هم عرض محروم خواهند شد.
3. زمان بندى اختصاص يافته نسبت به اجراى برنامه در نيمه اول سال نسبت به نيمه دوم متفاوت خواهد بود. اين تفاوت به خاطر كوتاه و بلند شدن روزها و تغيير ساعت رسمى كشور است.
آموزشهاى عملى كارگاه به طور معمول براى ايجاد مهارت در نوجوانان و جوانان طرح ريزى مى شود. مهارتهاى مورد نظر مربيان با عنوانهاى مختلف قابل اجراست؛ مثل نمونه هاى ذيل: 1. يك مرحله اى: گاهى انجام يك مهارت و رفتار براى مربى و شركت كنندگان در كارگاه تربيتى، قابل اجرا و مشاهده است و در يك مرحله انجام مى پذيرد. به عنوان نمونه مى توان به موارد زير اشاره كرد: انجامِ عملىِ تكليف در مورد مأمومى كه در ركعت دوم نماز جماعت به امام اقتدا مى كند؛ آموزش برخورد عملى با شكيات در نمازهاى يوميه؛ نحوه اجراى عملى سجده هاى واجب قرآن يا سجده سهو در نماز؛ آموزش تجويد و تمرين عملى مخارج حروف و اذكار نماز؛ آداب عملى زيارت مشاهد مشرفه.
2. چند مرحله اى: منظور از چند مرحله اى، مهارتهايى است كه شركت كنندگان بايد مرحله به مرحله به پيش رفته، آنها را انجام دهند. به عبارتى رعايت اصل تدريج در اين مهارتها الزامى است، مانند: انجام عملى مراحل مختلف فريضه امر به معروف و نهى از منكر؛ آموزش خطاطى و خوشنويسى؛ آموزش صوت و لحن قرآن؛ آموزش عملى سجده بر ساير اشياء، در صورت نبود يا برداشته شدن مهر توسط بچه ها.
3. موقعيتى: بعضى از مهارتها با توجه به شرايط زمانى خاص اجرا مى شوند، همچون: تشكيل گروه قرآن، شعر، قصه، مقاله و خاطره نويسى و اجراى آن در كارگاه؛ مسابقه دوچرخه سوارى، دو ميدانى، پياده روى و يا كوه نوردى؛ اجراى مراسمهاى مذهبى در اعياد و وفيات، مناسبتهاى انقلاب اسلامى و... .
4. ارتباطى: مراد از آموزشهاى ارتباطى، مهارتهاى تعامل اجتماعى جهت برقرارى ارتباط صميمى با والدين، خويشاوندان، دوستان، اساتيد و... است. سيره عملى حضرات معصومين عليهم السلام خصوصاً نبى مكرم اسلام حضرت محمدصلى الله عليه وآله در نحوه برخورد با كودكان و نوجوانان، پيران، يتيمان، ميهمان و... الگوى عملى ما در كارگاه تربيتى خواهد بود.
عوامل اجرايى طرح كارگاه تربيتى از عوامل زير تشكيل مى شود: 1. مبلغ يا مربى صاحب نظر. 2. مدير داخلى (از بين مخاطبين يا غير آنها) به عنوان هماهنگ كننده. 3. رابط فرهنگى كه كار هماهنگى، پى گيرى، خريد و... را انجام مى دهد. 4. شوراى تصميم گيرى كه از مسئولان اصلى كارگاه تشكيل مى شود. اين شورا اداره امور رفاهى و مالى كارگاه را به عهده داشته، عضوى را جهت نظارت بر فعاليتهاى انجام شده انتخاب مى كند. اين شورا متشكل است از: 1. مبلغ يا مبلغين محل كه مديريت اصلى طرح را به عهده دارند؛ 2. نماينده هيئت امناى مسجد؛ 3. نماينده امام جمعه محل؛ 4. نماينده شوراى اسلامى محل؛ 5. نماينده سازمانها و مراكز فرهنگى - تبليغى؛ 6. نماينده افراد خيّر و متمول و خوش نام. مبلغ با تشكيل جلسات خصوصى با مراكز فوق و توجيه كامل طرح، از آنها مى خواهد كه نمايندگان خود را به شوراى تصميم گيرى معرفى كنند. البته مراكز فوق مى توانند خودِ مبلغ را به عنوان نماينده خويش معرفى كنند. و يا يك نفر، نماينده چند مركز باشد. تذكر: اگر در شرايطى عوامل فوق حاضر نبودند، كارگاه توسط خود بچه ها با كمك مبلّغ گرامى، همراه با هزينه هاى مردمى اجرا مى شود.
ابزار و وسايل مورد نياز طرح 1. مكان مناسب ملكى يا اجاره اى داراى حياط، چند اتاق جداگانه با سرويس بهداشتى مناسب؛
2. روپوش يك رنگ به تعداد شركت كنندگان؛ به طورى كه با پوشيدن آن، خود را عملاً در كارگاه حس كنند؛ اين روپوشها در كارگاه نگهدارى مى شوند. رنگ و نوع دوخت روپوشها براى پسرها و دخترها متفاوت خواهد بود. در صورتى كه بودجه كافى جهت تهيه روپوش وجود نداشت، از بچه ها خواسته شود تا لباسهاى مدرسه اى خود را همراه داشته باشند. 3. در صورت امكان يك خط تلفن جهت هماهنگى والدين با كارگاه؛ 4. يك سيستم رايانه آموزشى (ملكى يا اجاره اى)؛ 5. چرخ خياطى ملكى يا اجاره اى و يا امانى از اهالى؛ 6. يك دستگاه بلندگو با امكانات لازم (با هماهنگى خادم مسجد مى توان از سيستم صوتى مسجد استفاده كرد)؛ 7. ميز و صندلى مناسب؛ 8. يك فايل جهت نگه دارى اطلاعات شركت كنندگان در فضايى خارج از كارگاه؛ (از دفترچه هاى صد برگ هم براى اين كار مى توان استفاده كرد.) 9. وايت برد يا تخته سياه به همراه ماژيك و گچ مناسب؛ 10. ضبط صوت و چند عدد كاست خام براى پياده كردن مطالب مهم مورد بحث در كارگاه؛ 11. دوربين عكاسى جهت به تصوير كشيدن فعاليتهاى انجام شده؛ 12. بودجه مناسب با ميزان فعاليتهاى كارگاه جهت رفت و آمد مبلغين و صاحب نظران، چاپ كارت شناسايى اعضا، چاپ جزوات - آموزشى، خريد جوايز، و برپايى نمايشگاه به منظور ارائه كارهاى انجام شده در پايان كارگاه؛ 13. كتابهاى مناسب با موضوعات مطرح شده در كارگاه، به تعداد گروهها و در صورت امكان به تعداد كل اعضاء شركت كننده در كارگاه؛ 14. تلويزيون و ويدئو جهت پر كردن اوقات فراغت پيش آمده؛ 15. ساير وسائل و امكانات مورد نياز در فضاى كار. تذكر: برنامه اجرايى كارگاه طورى طراحى شده كه در صورت نبود امكانات فوق در تمامى مكانها توسط مبلغين گرامى قابل اجراست. توجه به فضل و يارى خداوند منان و عنايات حضرت ولى عصرعليه السلام تضمين كننده فعاليتهاى تبليغى است. بعد از اجراء كارگاه و امتحان كتبى كه در مرحله پنجم ارزشيابى به آن اشاره شد به كليه شركت كنندگان در كارگاه در صورت امكان هدايايى داده مى شود و به سه نفر از برترينها هداياى ويژه تقديم مى گردد.
1)الكافى، مرحوم كلينى، انتشارات، اسماعيليان، چاپ سوم، ج 8، ص 152، ح 136. 2)قال على عليه السلام: «فَاتِّصَالُ الْفَرَاغِ مَفْسَدَةٌ» (الارشاد، مفيد، انتشارات جامعه مدرسين، چاپ اول، ج 1، ص 298.)
لطفا منتظر باشید ...
