بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید
بردباري در تبليغ(1) نيازمندي به حلم در علم و تبليغ يكي از خصلتهاي والاي انساني، حلم و بردباري است و اهل بيت عليهم السلام بارها پيروان خود را به متخلّق شدن به اين خصلت ارزشمند سفارش كرده‌اند. در متون روايي، احاديث فراواني در فضيلت و تمجيد اين خصلت نيكو يافت مي‌شود؛ همچنين روايات زيادي وجود دارد كه مؤمنين را به آراسته شدن به اين زيور ارزشمند دعوت مي‌كند
حامد محمديان خراساني
اشاره يكي از خصلتهاي والاي انساني، حلم و بردباري است و اهل بيت عليهم السلام بارها پيروان خود را به متخلّق شدن به اين خصلت ارزشمند سفارش كرده‌اند. در متون روايي، احاديث فراواني در فضيلت و تمجيد اين خصلت نيكو يافت مي‌شود؛ همچنين روايات زيادي وجود دارد كه مؤمنين را به آراسته شدن به اين زيور ارزشمند دعوت مي‌كند. حلم، عرصه وسيعي از گفتار و رفتار آدمي را در بر مي‌گيرد كه به تصوير كشاندن آن، موفقيّت در تمامي عرصه‌ها را به دنبال دارد. نقش و كاركرد حلم در پيشرفت علم و تبليغ نمونه‌اي از اين عرصه وسيع است. در اين مقاله به بعضي از اين زوايا اشاره مي‌شود. راغب اصفهاني در كتاب مفردات تعريف حلم را چنين بيان مي‌كند: «الْحِلْمُ ضَبْطُ النَّفْسِ وَ الطَّبْعُ عَنْ هَيَجَانِ الْغَضَبِ؛ (1) حلم، نگه‌داشتن نفس و طبع از هيجان غضب است.» حضرت امام خميني (رحمة الله عليه) در مقصد بيستم كتاب ارزشمند «شرح حديث جنود عقل و جهل»، در تعريف حلم، مي‌فرمايد: «حلم، از شُعب اعتدال قوّه غضب است و آن عبارت از ملكه‌اي است كه نفس را به واسطه آن، طمأنينه حاصل شود كه به زودي و بي‌موقع، [سبب] هيجان قوه غضب او نشود؛ و اگر بر خلاف ميل نفساني او چيزي رخ دهد و به او مكروه يا ناگواري رسد، از حوصله بيرون نرود و گسيخته‌لجام نشود. و در مقابل آن، «سفه» به فتح فاء است؛ سفه از باب علم، يعلم؛ يقال: «سَفَّهَ الرَّجُلُ، اَيْ عَدَمُ حِلْمِهِ وَسَبَّهَ الْجَهْلُ حِلْمَهُْ اَيْ اَطَاشَهُ وَاَخَفَّهُ.» طيش و خفت و سبكي، در مقابل آن سكونت و بردباري است و آن ملكه‌اي است كه به واسطه آن، نفس از حوصله بيرون رود و با ناملايمات سازگار نباشد، و بدون ميزان و از روي جهالت، افسار گسيخته شود، و غضبش به جوش آيد و خوددار نباشد، و اين از شعب افراط قوّه غضب است.» (2) نيازمندي به حلم در علم و تبليغ اگرچه هم? اقشار جامعه، نيازمند صفت حلم هستند؛ امّا كساني كه با علم سر و كار دارند و فعاليت علمي انجام مي‌دهند بيشتر از همه، نيازمند اين عنصر ارزشمند مي‌باشند؛ اگر حلم و بردباري در اهل علم نباشد، آفتها، آسيبها و موانع بزرگي در مسير رشد و كمال علمي آنان پديد خواهد آمد. ضرورت وجود حلم و بردباري در اهل علم آن‌قدر زياد است كه رسول اكرم صلي الله عليه وآله از بين تمام فضايل، حلم را بهترين و زيباترين صفت براي همراهي با علم مي‌دانند؛ لذا اولين صفتي كه اهل علم بايد خود را به آن زينت دهند، حلم و بردباري است؛ حضرت مي‌فرمايند: «وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، مَا جُمِعَ شَيْءٌ اِلَي شَيْءٍ اَفْضَلَ مِنْ حِلْمٍ اَلَي عِلْمٍ؛ (3) قسم به آنكه جانم در دست او است! هرگز دو چيزي با همديگر جمع نشده‌اند كه از اضافه شدن حلم به علم ارزشمندتر باشد.» همراهي اين دو صفت از مظاهر كمال است و خداوند متعال، كه مظهر تمام كمالات الهي است، در قرآن كريم، اين دو خصلت نيكو را به عنوان صفاتي از اوصاف الهي و همراه با هم قرار داده تا بندگان صالح او نيز، خود را به اين دو گوهر ارزشمند آراسته سازند: (( وَ الله عَلِيمٌ حَلِيمٌ ))؛ (4) «و خداوند دانا و بردبار است.» در بين عالمان راستين كه برگزيدگان اين امّت‌اند، «علماء حليم» بهترين و برترين آنها هستند؛ چرا كه با حلم و بردباري به كمال رسيد‌ه‌اند: «كَمَالُ الْعِلْمِ الْحِلْمُ؛ (5) كمال علم به حلم است.» امام باقر عليه السلام حلم را لباس فاخري مي‌داند كه عالم نبايد هرگز از آن عريان باشد: «الْحِلْمُ لِبَاسُ الْعَالِمُ، فَلَا تَعْرَيَنِّ مِنْهُ؛ (6) حلم، لباس عالم است؛ پس هرگز بدنت بدون اين لباس نباشد.» امام علي عليه السلام نيز چيدن ميوه شيرين علم را مشروط به مقارنت و همراهي آن با حلم مي‌دانند: «لَنْ يُثْمِرَ الْعِلْمُ حَتَّي يُقَارِنَهُ الْحِلْمُ؛ (7) هرگز [درخت] علم ثمره‌اي نمي‌دهد، مگر آنكه با حلم همراه شود.» امام صادق عليه السلام نيز پيروان خود را به حلم دعوت و آن را ركن اصلي علم معرفي مي نمايند: «عَلَيْكَ بِالْحِلْمِ فَاِنَّهُ رُكْنُ الْعِلْمِ؛ (8) بر تو باد به حلم كه آن ركن علم است.» امام محمد باقر عليه السلام نيز همراهي حلم و علم را به خوبي ترسيم مي‌كنند و اين دو را همانند زوجي مي‌دانند كه از ابتداي زندگي تا لحظات پيري همدم و مونس يكديگر بوده‌اند: «مَا شِيبُ شَيْءِ بِشَيْءٍ اَحْسَنُ مِنْ حِلْمٍ بِعِلْمٍ؛ (9) هيچ دو چيزي بهتر از علم و حلم با هم پير نشده‌اند.» شكي نيست كه مروّج هر علم و دانشي بايد از سعه صدر و بردباري بهره‌مند باشد، تا بتواند علم و دانش خود را به بهترين شكل منتشر سازد؛ چرا كه اگر به اين صفت ارزشمند آراسته نباشد، در همان گامهاي اوليه تبليغ شكست خواهد خورد. نگاهي به تاريخ، اين ادّعا را به خوبي اثبات مي‌كند. اديان، مذاهب و نحله‌هاي منحرف فراواني وجود دارند كه به دليل صبر و شكيبايي سران و پيروان آنان در تبليغ انديشه‌هاي مذهب، با توسعه و پيشرفت فراواني مواجه گشته‌اند. در دوران معاصر بسياري از مبلّغان مسيحي، به نقاط دور افتاده و محروم جهان مي‌روند و با حلم، بردباري و تحمّل سختيها، مردم را به دين تحريف شده مسيحيت دعوت مي‌كنند و به واسطة اين سلاح كارآمد نيز به مقصود خود مي‌رسند؛ امري كه كم‌تر در جامعه اسلامي ما به چشم مي‌خورد. اگر مبلّغ دين، از نعمت الهي حلم برخوردار نباشد، در انجام رسالت تبليغي‌اش ناكام خواهد ماند و نخواهد توانست بار مسئوليت تبليغي‌اش را به سرمنزل مقصود برساند؛ چرا كه مبلّغ با توده مردم در تعامل است و هر كدام از اين اشخاص داراي فرهنگ و نظرات خاصي هستند كه تعامل مثبت و سازنده با آنها، نيازمند برخورداري مبلّغ از خلصت پسنديده صبر و بردباري، در حدّ اعلاي آن است؛ همان‌طور كه رفتار پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله و معصومين عليهم السلام با عموم مردم، همراه با حلم و بردباري بود و همين امر سبب گسترش و توسعه دين مبين اسلام در آن برهة زماني بود. صفحات تاريخ مملوّ از حكايات و وقايعي است كه نشان مي‌دهد بسياري از مخالفان اهل بيت عليهم السلام به خاطر رفتار حليمانه و بردبارانه آنها، نه‌تنها اسلام آورده‌اند، بلكه جزء مريدان و محبّان آنان شده‌اند. حلم و بردباري در تبليغ، عرصه‌هاي مختلفي را در بر مي‌گيرد كه در ادامه به بعضي از آنها اشاره مي‌شود. از آنجايي كه در مباحث اخلاقي، وجود يك اسوه و الگوي اخلاقي بسيار راهگشا است، در اين گفتار تلاش شده است تا در هر مبحث، يك شخصيت علمي به عنوان الگو معرفي گردد. ادامه دارد...
1) معجم مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهاني، دار الكتب العلميه، بيروت، چاپ اوّل، 1418 ق، ص 145. 2) شرح حديث جنود عقل و جهل، امام خميني(قدس سره)، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، تهران، چاپ هشتم، 1382 ش، ص368. 3) ميزان الحكمه، محمدي ري شهري، دار الحديث، قم، چاپ دوم، 1377، ج 3، ص1292. 4) نساء / 12. 5) ميزان الحكمه، محمدي ري شهري، ج 3، ص 1290. 6) همان، ج 3، ص 1292. 7) همان، ج 3، ص 1292. 8) همان، ج 3، ص 1288. 9) همان، ص 1292.
لطفا منتظر باشید ...
