کتاب و کودک کم توان ذهني

طلعت کاويانپور
کودکان کم توان ذهني در ابعاد زندگي فردي و اجتماعي و فرهنگي معضلات گوناگوني دارند. آن ها از ساير گروه هاي ويژه، محرومتر و تنهاترند. کار براي کودک و نوجوان کم توان ذهني، ترکيبي از عشق و شکيبايي را مي طلبد. از سويي ديگر، براي کساني که علاقمندند خدمتي براي کودک و نوجوان کم توان ذهني انجام دهند، اين عرصه ناشناخته است.
کودک و نوجوان کم توان ذهني در جامعه رو به رشد ما هنوز براي بسياري از مردم، ناآشنا باقي مانده است. حتي بسياري از مردم ما، فکر مي کنند که آن ها، چيزي نمي فهمند و يا اصلاً احساسي ندارند و با چنين تصوير ذهني نادرستي، به اين نتيجه مي رسند که کار براي کودک کم توان ذهني مخصوصاً در بعد فرهنگي، فايده اي ندارد.
در کشورهاي پيشرفته جهان از سال ???? که از طرف يونسکو روز جهاني معلولان اعلام شد با توجه به پژوهش هاي انجام شده اين نگرش مورد انتقاد قرار گرفت و در سراسر جهان توجه به نيازهاي افراد کم توان ذهني مطرح شد. امروز از طريق رسانه هاي همگاني درمي يابيم که چه کارهاي مهمي در بعد زندگي فردي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي آن ها صورت پذيرفته است.
در ايران، در سال هاي اخير از طريق همايش ها، ارائه پژوهش ها و مقاله ها و ايجاد انجمن هاي غيردولتي ويژه امور افراد کم توان دهني، توجه بيشتري به نيازهاي ويژه آنها شده است، که زمينه را براي کار و تلاش جهت رفع تبعيض حقوق اجتماعي ـ فرهنگي اين از افراد فراهم ساخته است. توجه به نيازهاي فرهنگي اين افراد، حق فراموش شده اي است که در برآوردن آن، کار گروهي و حمايت هاي همه جانبه را مي طلبد. و آن تهيه خوراک فرهنگي مناسب، براي اين عزيزان است که بتواند پاسخگوي نيازهاي روحي و فکري شان باشد.
يکي از اين توليدات فرهنگي، تهيه کتاب هاي ويژه و يا مناسب سازي کتاب هاي داستاني يا غيرداستاني براي افراد کم توان ذهني است.
هدف:
هدف از تهيه کتاب هاي ويژه براي کودکان و نوجوانان کم توان ذهني، ايجاد انگيزه براي مطالعه داستان يا غيرداستان، تقويت سواد خواندن، آشنايي با مفاهيم مختلف، رهايي از انزوا و افسردگي و ارضاء نيازهاي اجتماعي، روحي و عاطفي است.
معيارها:
معيارهاي زير براساس کار با کودکان و نوجوانان کم توان ذهني به دست آمده است:
?- انتخاب موضوع مناسب: موضوع کتاب بايد ملموس، عيني و کاربردي باشد و به محيط زندگي کودکان و نوجوانان کم توان ذهني مربوط باشد. موضوعاتي از قبيل دوست داشتن حيوانات، عشق و محبت و دوستي، مورد علاقه آن هاست. موضوع نبايد مبهم و پيچيده باشد اصولاً کودکان و نوجوانان از خواندن کتاب هايي که پند و نصيحت هاي آموزشي دارند، بيزار هستند.
?-شخصيت: شخصيت در داستان ها بايد واقعي، زنده و طبيعي باشد.
?- طرح داستان: طرح داستان بايد خطي و ساده باشد و حوادث حاشيه اي نداشته باشد.
?-تصوير: تصوير نه تنها کتاب را جذاب مي کند، بلکه به واژه ها و جمله ها نيز روح مي بخشد. کودکان و نوجوانان کم توان ذهني درواقع «تصوير» را مي خوانند. همانطور که بزرگسالان، متن را مي خوانند. کودکان از طريق خواندن تصوير، مفاهيم را مي سازند. تصاوير کتاب کامل کننده متن کتاب است. تصاوير کتاب بايد گويا، روشن و با متن همخوان و هماهنگ باشد. همچنين نبايد شلوغ و متراکم باشد. جنبه هاي نمادين نداشته باشد و فضاي واقعي را براي کودک و نوجوان کم توان ذهني تداعي کند.
?- زبان: جملات بايد کوتاه، ساده و روان باشد و واژه هاي دشوار نداشته باشد.
?- رسم الخط: کتاب با خط درشت نوشته شود.
?-قطع کتاب: قطع کتاب عامل مهمي در انتخاب و جلب کودک و نوجوان نسبت به کتاب است. کاغذ آن مرغوب، و صحافي کتاب بايد به قدري بادوام و محکم باشد که به سبب تماس مداوم کودک ونوجوان با آن، شيرازه آن از هم گسيخته نشود و از بين نرود.
شايان ذکر است که معيارها وقتي دقيق ترمي شوند که کتاب هاي انتخاب شده، در مدارس مختلف استثنايي و در مقاطع گوناگون تحصيلي به وسيله مربي و يا دانش آموز خوانده شوند و واکنش هاي آن ها در برابر موضوعات و مطالب کتاب ثبت شود و ميزان درک آن ها نيز مورد بررسي قرار گيرد.
منبع:
جزوه گروه ويژه ،شوراي کتاب کودک