بهره گيري بهينه از کتاب هاي تصويري


کتاب هاي تصويري، شکل ادبي يگانه اي ارائه مي دهند که در آن، داستان و هنر با هم آميخته مي شوند. در اين گونه کتاب ها، تصاوير به اندازه ي متن اهميت دارند و با هم به روايت داستان مي پردازند.
هنگام خواندن کتاب هاي تصويري براي کودکان، سير در تصاوير را فراموش نکنيد. در اين مقاله، چند روش به کارگيري تصاوير براي درگير کردن بيشتر کودک، و غني تر ساختن تجربه ي خواندن براي وي، ارائه مي شود.
بچه ها را با تصاوير به دام اندازيد
شنيده ايم که مي گويند: "کتاب را نبايد از روي جلد آن داوري کرد." اما واقعيت آن است که بچه ها هميشه همين کار را مي کنند! کودک، نخستين ارزيابي خود از کتاب را با تصاوير آن انجام مي دهد. بنابراين، بگذاريد کودکان کتاب هايي پر از تصاوير چشمگير و شگفت آور برگزينند، تصاويري که آن ها را به کاوش فراخوانند. پيش از خواندن متن، کتاب را ورق بزنيد و با تماشاي تصاوير و سخن گفتن درباره ي آن ها، به "گردش در تصاوير" برويد. اين شيوه، حتي بي تفاوت ترين خواننده را هم جذب خواهد کرد.
تأثير تصاوير مي تواند بيش از جذب کودک به يک کتاب تنها باشد. تصاوير مي توانند عشق به خواندن را براي تمام عمر در کودکان حفظ کنند. براي کودکان کم سن تر، تصاوير، پيش درآمد ورود به دنياي کتاب اند. کودک، مدت ها پيش از آنکه بتواند بخواند، به تصاوير واکنش نشان مي دهد.
کتاب هاي تصويري تنها از آنِ خردسالان نيست. بچه هاي بزرگ تر هم بيشتر وقت ها به خواندن کتاب هاي تصويري بيش از کتاب هاي بي تصوير کشش دارند، زيرا آن ها را جذاب تر و خواندن شان را آسان تر مي يابند.
به کتاب ها جان دهيد!
تصاوير به بچه ها امکان مي دهند دنياي تخيلات خود را بکاوند و با شخصيت ها و رخدادهايي که در کتاب تصويري مي بينند، ارتباط برقرار کنند. کمک به برقراري ارتباط کودک با شخصيت ها و رويدادهاي داستان، کتاب را در نظر وي واقعي تر مي نماياند. تصاوير، از راه هاي زير به کتاب جان مي بخشند:
روايت داستان با تصاوير
شرح صحنه هاي بسيار احساسي يا پُرکنش به کمک تصاوير
انتقال وجه و آهنگ داستان و نيز شخصيت ها و طرح آن، با بهره گيري از شيوه هاي گوناگون تصويرگري
تصاوير، هنگامي که نشان دهنده ي اشخاص، اشياء و وضعيت آشنا به چشم کودک باشند، به تحکيم احساسات و تجربه هاي او کمک مي کنند. فرآيند ايجاد ارتباط احساسي، مي تواند کودک را در آموختن حس همدلي و شفقت نسبت به ديگران ياري دهد.
به تماشاي جهان برويد!
تصاوير، به ويژه در کتاب هاي غير داستاني که صفحاتشان پر از نوشته هاي متفاوت با متن اصلي است، انتقال دهنده ي مفاهيم و اطلاعات اند. براي خواندن صفحات اين کتاب ها مسير دلخواه خود را دنبال کنيد. عنوان ها، جدول ها، نمودارها و اطلاعات موجود در خود تصاوير را بخوانيد و درباره ي آن ها گفت و گو کنيد. کتاب هاي داستاني هم با وجود تخيلي بودن مي توانند اطلاعات زيادي ارائه دهند. داستاني درباره ي سفر به ماه يا يک مزرعه، ممکن است داراي تصاويري باشد که چيزهاي زيادي درباره ي اين مکان ها به کودک بياموزند. اما به ياد داشته باشيد کند و کاو در کتاب هاي تصويري براي شناخت دنياي پيرامون، نيازمند صرف وقت است.
به کودکان تصاوير نا آشنا نشان دهيد، يا از تصاوير کتاب ها براي تأييد دانسته هاي کودک و گسترش دامنه ي آنها استفاده کنيد. تصاوير کتاب هاي غير داستاني کودکان مي توانند انديشه هاي جديد، مردم گوناگون و جاهايي را که کودک هرگز نديده است، به او بشناسانند. بررسي دقيق تصاوير مي تواند درباره ي موضوعات شناخته شده نيز، نکات جديدي را آشکار کند. کتاب هاي تصويري، چه داستاني باشند و چه غير داستاني، مي توانند به کودکان در فراگيري دانش کمک کنند و آنان را به پرسش هايي تازه درباره ي تاريخ، اختراعات، طبيعت، فرهنگ هاي ديگر و غيره، رهنمون شوند.
پرورش مهارت هاي خواندن
کتاب هاي تصويري به نونهالان کمک مي کنند نقش واژه ها را در انتقال معاني، مدت ها پيش از آنکه از مفهوم متن آگاه شوند، دريابند. تصاوير مي توانند به گسترش دايره ي واژگان، که از پايه هاي بنيادين خواندن است، کمک کنند. کتاب مي تواند کودکان خردسال را در شناخت رنگ ها، شکل ها، اعداد، حروف، نام ها، مکان ها، جانوران و ابزار زندگي روزمره ياري دهد.
تصاوير همچنين مي توانند در شکل دهي دانش زمينه اي که لازمه ي کاميابي در خواندن است، نقش داشته باشند. کودکي که هرگز به باغ وحش، مزرعه يا ساحل دريا نرفته است، مي تواند با کاوش در کتاب هاي تصويري، درباره ي اين مکان ها بسيار بياموزد. کتاب هايي با تصاوير ساده يا واقعي برگزينيد تا کودک بتواند به اشياء اشاره کند و نام آن ها را ياد بگيرد.
کتاب هاي تصويري به کودکان بزرگ تر در درک متن کمک مي کنند و آن ها را به خواندن منتقدانه وا مي دارند. کودکان مي توانند از تصاوير براي پيش بيني رخدادهاي بعدي داستان استفاده کنند. تصاوير مي توانند به آن ها بياموزند که در پي ديدن و شنيدن نشانه هاي راهنما و هشداردهنده و چيزهاي هيجان انگيزي باشند که بي دقت در تصاوير، ممکن است آن ها را از دست بدهند. خوانندگان باتجربه تر مي توانند بياموزند چگونه متن را با تصاوير ارتباط دهند و "بين خطوط" را بخوانند. کتاب هايي انتخاب کنيد که تصاويرشان انتقال دهنده ي مفاهيمي اند که در متن
گنجانده نشده اند، و به خوانندگان بزرگ تر کمک مي کنند با رفت و برگشت ميان تصاوير و متن، به گونه اي "کارآگاه بازي" بپردازند.
هنگام باهم خواندن به کاوش در تصاوير بپردازيد
کتاب هاي تصويري، فرصتي عالي براي همراهي بزرگسالان و کودکان پديد مي آورند، که عامل مهم ديگري در ايجاد علاقه ي هميشگي به کتاب است. گفت و گو درباره ي آنچه کودک در تصاوير دوست دارد يا ندارد، راهي ساده براي آغاز گفت و گو درباره ي کتاب و موضوع آن است.
براي پيش- خوانندگان، کتاب هايي با تصاوير درشت، زنده و رنگي از ابزار زندگي روزمره انتخاب کنيد.
نکته: مي توانيد"اين چيه؟" بازي کنيد. به چيزهاي داخل صفحه اشاره کنيد تا کودک نام آن ها را بگويد. يا هنگام خواندن داستان، گاه گاه مکث کنيد و از کودک بخواهيد تصوير چيزي يا شخصيتي را که درباره اش خوانده ايد، نشان دهد.
براي خوانندگان مبتدي، کتاب هايي با خط داستاني ساده و تصاويري سازگارتر با رويدادهاي قصه، برگزينيد.
نکته: به بچه ها کمک کنيد هنگام خواندن، از تصاوير براي پيگيري خط داستان کمک بگيرند. پيشنهاد دهيد در همان حال که قصه را براي شما مي خوانند، آن را به زبان خود برايتان بازگو کنند. آن ها را تشويق کنيد از روي تصاويري که مي بينند، رويدادهاي بعدي داستان را پيشگويي کنند و به سرنخ هايي که تصويرگر براي خبردادن از رخدادهاي بعدي بر جاي مي گذارد، توجه داشته باشند.
براي خوانندگان مستقل، کتاب هايي برگزينيد که تصاويرشان داستان تخيلي ويژه ي خود را بازگو مي کنند، يا اطلاعات واقعي مستقل از متن ارائه مي دهند.
نکته: در آغاز سعي کنيد متن را بدون نشان دادن تصاوير، بلندخواني کنيد. سپس، بگذاريد کودکان صفحات را خود، ورق بزنند و متن را دوباره بخوانند. آن گاه درباره ي مفاهيمي که تصاوير به داستان مي افزايند، گفت و گو کنيد.
برگردان:
نسيم قياسي