کتاب هاي غير داستان (اطلاعاتي و مستند)

عاطفه سلياني
کتاب هاي غير داستان يا اطلاعاتي و مستند براي کودکان و نوجوانان انواع موضوع هاي : علمي، ديني، تاريخي، جغرافيايي، سياسي، صلح، محيط زيست، مشارکت و گفت و گو، مناسبات اجتماعي، بهداشت، آداب و رسوم، فرهنگ و تمدن، گردشگري، سفرنامه، تعليم و تربيت، زندگينامه، هنر و سرگرمي و بازي و .... را دربر مي گيرند.
اين کتاب ها را به اين دليل اطلاعاتي و مستند (غير داستاني) مي گويند که وظيفه ي اصلي آن ها در اختيار گذاشتن اطلاعات و آگاهي هاي روزآمد مربوط به موضوع هاي نام برده در بالاست. گرچه ممکن است اين کتاب ها، داستاني، يعني بهره مند از تخيل و عناصر داستاني باشند چون به ويژه کودکان، ساختار داستاني را در کتاب هاي مربوط به خود بيشتر مي پسندند.
تخيل و عناصر داستاني نبايد در کتاب هاي اطلاعاتي و مستند (غير داستاني) به صحت و دقت اطلاعات آسيب برساند و آن ها را در سايه قرار دهد. مهمترين معيار ارزيابي کتاب هاي اطلاعاتي و مستند (غير داستان) صحت و دقت مطالب آن هاست و بنابراين تخيل و عناصر داستاني دراين گونه کتاب ها بايد مرزبندي دقيقي داشته باشند و گرنه صحت و دقت مطالب زير سوال مي رود.
کاربرد طنز نيز اگرچه در اين گونه کتاب ها مجاز است، نبايد به درستي اطلاعات و داده ها لطمه بزند. مهمترين معيار تشخيص صحت و دقت اطلاعات و آگاهي هاي کتاب هاي اطلاعاتي و مستند، وجود فهرست منابع معتبر در آن هاست.
چگونگي نگرش و زاويه ي ديد نويسنده به موضوع نيز در اين کتاب ها بسيار اهميت دارد. او نبايد ديدگاه خود را در زمينه هاي ديني، قومي، نژادي و جنسيتي به شکل مستقيم يا غير مستقيم به خواننده القا کند. وظيفه ي نويسندگان کتاب هاي اطلاعاتي و مستند آوردن نظرات موافق و مخالف درباره ي موضوع کتاب، در کنار هم است تا خواننده خود به داوري و انتخاب بپردازد. نويسنده همچنين بايد از افسانه پردازي و قهرمان سازي پرهيز کند، زيرا به ويژه در زندگينامه ها، کودکان بايد بتوانند با شخصيت موضوع کتاب همذات پنداري کند. تبديل شخصيت ها به انسان هاي استثنايي و قهرمان، آن ها را براي کودکان، دسترس ناپذير و الگو گرفتن از تلاش هاي آن ها را براي تبديل به شخصيت هاي تاثير گذار غير ممکن مي کند. کودکان بايد بدانند که تلاش، پيگيري و اراده ي استوار براي چيره شدن بر دشواري هاست که از آدم هاي عادي، همچون خود آن ها و با ضعف ها وقوت هاي مشابه آن ها، شخصيت هاي نامدار و برجسته مي سازد. تصوير در کتاب اطلاعاتي و مستند به همان اندازه ي متن آن مهم است. تصوير ها نيز بايد دقيق و همراه با جزئيات باشند. در صورت امکان بهتر است در کتاب هاي غير داستان از عکس بيشتر استفاده شود تا طراحي و نقاشي.
رعايت دقت و درستي در تصويرها و عکس ها، به خواننده امکان مي دهد درک بيشتري از موضوع پيدا کند. زبان و بيان در کتاب هاي اطلاعاتي و مستند نيز بايد از دقت برخوردار باشد. کاربرد زبان شکسته و محاوره اي در کتاب هاي اطلاعاتي و مستند تا جايي مجاز است که دقت علمي مطالب را خدشه دار نکند.
سودمندي هاي مطالعه ي کتاب هاي اطلاعاتي و مستند (غير داستان) براي کودکان و نوجوانان
کودکان و نوجوانان با خواندن کتاب هاي اطلاعاتي و مستند، با گذشته ي جامعه، ميهن خود و جهان آشنا مي شوند، ميراث علمي و فرهنگي خود را مي شناسند، هويت ملي در آن ها تحکيم مي شود، از چگونگي زندگي، آداب و رسوم، فرهنگ و تمدن ديگر اقوام و نژادها آگاهي مي يابند. اديان گوناگون جهان را مي شناسند و در مي يابند که در دنيا سرزمين ها و مردم ديگري با روش هاي زندگي متفاوت با زندگي خود آن ها وجود دارند. شناخت درست ازاين سرزمين ها و مردمان، سبب مي شود از قدرت تحمل نظرها و فرهنگ هاي مخالف برخوردار شوند که پديدار آورنده و نيرو بخش احساسات صلح طلبانه و ديگر دوستي در آن هاست.
دستيابي به مهارت هاي اجتماعي با مطالعه ي کتاب هاي اطلاعاتي و مستند (غير داستان) از ديگر سودمندي هاي اين گونه کتاب هاست. خواندن کتاب هاي علمي، کودکان و نوجوانان را با جسم و روان خود آشنا مي کند، به آن ها امکان مي دهد از تحولات و پيشرفت هاي دانش و فن آوري در کشور خود و جهان آگاهي يابند و درباره ي پيشرفت جامعه و کشورشان احساس مسئوليت کنند.
با مطالعه ي زندگينامه ها، کودکان و نوجوانان، افزون بر الگو گرفتن از تلاش و پايداري و پيگيري شخصيت هاي برجسته ي ايران و جهان، با پيچيدگي هاي روح و روان آدمي آشنا مي شوند و ابعاد گوناگون شخصيت انسان را مي شناسند.
مطالعه کار با کتاب هاي هنر و سرگرمي و بازي، کودکان و نوجوانان، به ويژه آن هايي را که به خواندن گونه هاي ديگر کتاب ها علاقه نشان نمي دهند، سرگرم و شاد مي کند و سبب مي شود از وقتي که براي خواندن اين گونه کتاب ها صرف مي کنند، لذت ببرند.
بنابراين، خريد کتاب هاي اطلاعاتي و مستند (غير داستان) را براي فرزندان و دانش آموزان خود فراموش نکنيد. خواندن اين کتاب ها، دنياي آن ها را بزرگ مي کند.