کودکان براي آنکه هويت يابي کنند، بايد بدانند از کجا آمده اند، چه گذشته اي دارند و گذشتگان براي آن ها چه ميراثي به جا نهاده اند. کودکان تنها به کمک آگاهي از تاريخ خود مي توانند مناسبات دنياي کنوني را درک کنند، بدانند که امروز از ديروز شکل گرفته است و از امروز براي ساختن آينده درس بگيرند. با معرفي تاريخ در جايگاه واقعي خود، مي توان کودکان را از سنين پيش دبستاني به اين مقوله علاقه مند کرد و با تشويق آن ها به خواندن کتاب هاي تاريخي و مشارکت فعال در يافتن و گرد آوري داده هاي تاريخي، پيوند آن ها را با گذشته و نسل هاي پيشين محکم کرد. کودکان و نوجوانان از راه خواندن کتاب هاي تاريخي کشور خود و ديگر کشورها از يکسويه نگري، بزرگ بيني غير واقعي ملت و سرزمين خود و خوار داشت ديگر ملت ها و سرزمين ها باز داشته مي شوند و تفاهم و درک متقابل را مي آموزند.چگونه کودکان پيش دبستاني را با تاريخ آشنا کنيم با کودکان پيش دبستاني نمي توان از رخداد هاي تاريخي و پادشاهان و سياستمداران گذشته و سرگذشت آن ها سخن گفت. همه چيز درباره ي گذشته بايد به شکل داستان و افسانه براي آن ها بيان شود. درک گذر زمان از گذشته به حال، مبناي درک کودکان از تاريخ است. کودکان پيش دبستاني مي توانند گذر زمان را بفهمند، رويدادهاي روزهاي گذشته را به ياد آورند و براي روز، هفته، يا ماه آينده برنامه بريزند. آشنا کردن کودکان از سنين پيش دبستان با مفهوم کلي تاريخ از راه فعاليت هاي ساده و سرگرم کننده با مشارکت خود آن ها، به کودکان کمک خواهد کرد تا در آينده نگرشي همه جانبه و علمي به تاريخ پيدا کنند. روش کار کودکان پيش دبستاني از شنيدن ماجراهاي کودکي پدر و مادر خود لذت مي برند. بايد از اين علاقه ي آن ها بهره گرفت و با فعاليت هاي جذاب و سرگرم کننده، مفهوم گذر زمان را به آن ها آموخت. با نشان دادن عکس هاي خانوادگي مادر مادربزرگ، پدر پدربزرگ (در صورت امکان) مادربزرگ و پدر بزرگ و مادر و پدر به کودکان، از آن ها بخواهيد اين عکس ها را به ترتيب زماني (از گذشته تا کنون) کنار هم بگذارند. سپس با کودکان درباره ي تفاوت آرايش چهره ها، پوشاک و فضاي عکس ها گفت و گو کنيد و از خاطرات خود درباره ي عکس ها حرف بزنيد. عکس هاي خودتان (مادر - پدر) را کنار عکس هاي مراحل مختلف رشد فرزندتان بگذاريد و باز هم درباره ي تفاوت هايي که با گذشت زمان در چهره، پوشاک، اندام، آرايش موي سر و صورت هر کدام پديد آمده اند، با او گفت و گو کنيد. مربيان پيش دبستاني مي توانند با دعوت کودکان به سخن گفتن از رويدادهاي روز، ماه، فصل گذشته، آن ها را به خوبي با مفهوم گذشت زمان آشنا کنند. مربيان مي توانند با پرسش هايي همچون: وقتي پدر و مادر تو بچه بودند، چطور لباس مي پوشيدند؟ در مهد کودک شان (در صورتي که به مهد کودک مي رفته اند) چه کارهايي مي کرده اند؟ اسباب بازي هاي شان چگونه بود؟ آن ها را به گرفتن پاسخ اين پرسش ها از پدران و مادران شان تشويق کنند تا کودکان بتوانند گذشته و حال را از راه اين فعاليت، با هم مقايسه کنند. نشان دادن عکس هايي از کوچه ها و خيابان ها، مغازه ها، لباس ها، کفش ها و ظرف هاي قديمي و پرسش از کودکان درباره ي تفاوت ها يا همانند هاي شان در امروز نيز از راه هاي تقويت تفکر مقايسه اي در کودکان است. مي توان از کودکان خواست با اجازه ي مادر و پدرشان لباس ها و کفش هاي شان را از آغاز تاکنون به مهدکودک بياورند و به کمک ديگر کودکان، اندازه و شکل آن ها را با هم بسنجند. مربيان مي توانند کودکان راتشويق کنند تا چيزهاي قديمي اي را که در دسترس خانواده است، با اجازه ي پدران و مادران شان به مهدکودک بياورند ودرباره ي زمان استفاده از آن ها، کاربرد آن ها و تفاوت هاي شان با همانند هاي کنوني آن ها، با آگاهي هايي که از بزرگتر ها به دست آورده اند، براي کودکان ديگر سخن بگويند. به اين ترتيب موزه ي کوچکي در مهدکودک ترتيب مي دهند و با مفهوم موزه و اهميت آن نيز آشنا مي شوند چگونه دانش آموزان دبستاني را با تاريخ آشنا کنيم گرچه در کتاب هاي تاريخ و اجتماعي دوره ي دبستان، دانش آموزان با برخي تعاريف در زمينه ي نهادهاي سياسي و اجتماعي و حکومت هاي مختلف آشنا مي شوند، مفهوم تاريخ به عنوان يک علم و اهميت و جايگاه آن در تعيين سرنوشت انسان، به شرح خسته کننده و کسالت بار نبردها و فهرستي دراز و بي فايده از نام ها و مکان ها که به زودي در ذهن فرار کودکان، جاي خود را به داده هاي ديگري مي دهند، تقليل مي يابد. در اين مقطع، مي توان با گسترش درس تاريخ به مطالب بيرون از کتاب و فعاليت هاي عملي، برگزاري کارگاه هاي مختلف درباره ي هر درس يا درس هاي مهم با مشارکت خود کودکان، با بهره گيري از مجموعه ي "تاريخ ادبيات کودکان ايران" و کتاب راهنماي "گام به گام با تاريخ" آن ها را به مقوله ي علمي تاريخ و خواندن کتاب هاي تاريخي علاقه مند کرد. توجه دادن کودکان به وضعيت و جايگاه همسالان خود در طول تاريخ ايران، براي کودکان جالب و ضروري است. فعاليت هاي پيشنهادي: در بخش تاريخ درس تعليمات اجتماعي کلاس پنجم دبستان، مي توان يکي از درس ها همچون درس صفويه يا قاجاريه و انقلاب مشروطيت را برگزيد و افزون بر مطالب درسي، در زمينه ي درس ها فعاليت هايي گيرا و گسترده انجام داد: از دانش آموزان يا فرزندان تان بخواهيد هر چه درباره ي دوره ي صفويان، قاجاريان و انقلاب مشروطه مي دانند براي شما بازگو کنند. از آن ها بخواهيد اگر پرسشي درباره ي اوضاع اين دوره دارند که پاسخ آن در درس نيامده است، يادداشت کنند و با شما يا جمع در ميان بگذارند. سپس شما پرسش هايي را که به نظرتان مي بايست در درس به آن پاسخ داده شود، با آن ها در ميان بگذاريد. با بهره گيري از کتاب تاريخ ادبيات کودکان ايران (ج ?) و نيز با مراجعه به کتابخانه ي مدرسه، تکليف دادن به دانش آموزان براي مراجعه به کتاب هاي مرجع، از جمله "فرهنگنامه کودکان و نوجوانان" و نيز تهيه ي فهرستي از کتاب هاي مناسب دانش آموزان اين پايه، درباره ي اين دوره هاي تاريخي، اطلاعات لازم را گردآوري کنيد. از کتاب تاريخ ادبيات کودکان ايران (ج ?) بخش مربوط به دوره ي صفويان را بخوانيد و با ساده کردن مطالب آن، درباره ي ويژگي هاي اين دوره، از جمله تأثير تمرکز حکومت بر زندگي کودکان و فرهنگ ايران با دانش آموزان سخن بگوييد. از دانش آموزان بخواهيد درباره ي پايتخت صفويان (اصفهان) و آثار و بناهاي تاريخي آن بنويسند. به آن ها بگوييد اگر عکس هايي از اصفهان دارند، به کلاس بياورند. مي توانيد به آن ها تکليف بدهيد که در سفر به اصفهان از بناهاي تاريخي آن عکس بگيرند و به کلاس بياورند. سپس با کمک دانش آموزان عکس بناهاي تاريخي، گردشگاه ها، مراکز مذهبي و.... را طبقه بندي کنيد و در آلبومي بچسبانيد. از دانش آموزان بخواهيد با استفاده از اطلاعات خود و آگاهي هايي که از کتاب هاي مرجع و کتاب هاي مربوط به اصفهان به دست مي آورند، براي هرعکس توضيحي بنويسند از جمله: درباره ي زمان ساخت (آيا در دوره ي صفويان ساخته شده است؟)، سازنده ي بنا، اهميت ويژگي هاي آن، جايگاه بنا (آيا در فهرست ميراث فرهنگي جهان ثبت شده است؟) درباره ي هنرمندان به ويژه نگارگران دوره ي صفوي با دانش آموزان سخن بگوييد و با استفاده از کتاب تاريخ ادبيات کودکان ايران (ج ?) و کتاب هاي مربوط به نگارگري ايران، آن ها را با اين هنرمندان و آثارشان آشنا کنيد. در صورت امکان مي توان از آثار آن ها عکس تهيه کرد و همچون رهنمود پيشين، آلبومي از کارهاي شان با زيرنويس شامل آگاهي لازم درباره ي عنوان اثر، پديدآورنده ي اثر، و موضوع آن ترتيب داد. درباره ي رواج نقالي، تعزيه، نمايش هاي مذهبي و پرده خواني در دوره ي صفويه، با استفاده از کتاب تاريخ ادبيات کودکان ايران (ج ?) با دانش آموزان سخن بگوييد و درباره ي هريک از آن ها توضيح دهيد. سپس از دانش آموزان بخواهيد به انتخاب خود براي يکي از رويداد هاي تاريخي يا مذهبي به شکل گروهي پرده اي بکشند و از ميان گروه هاي خود، يک نفر را براي پرده خواني برگزينند و کارشان را در کلاس اجرا کنند. از دانش آموزان بخواهيد اگر درس دوره ي قاجار و انقلاب مشروطه را خوانده اند درباره ي آن دوره و جنبش مشروطه توضيح دهند. پرسش هايي را که در درس پاسخ آن ها را نيافته اند، يادداشت کنند. آموزگار هم پرسش هايي درباره ي اين دوره و جنبش مشروطه مطرح کند. دانش آموزان از کتاب هاي مربوط به انقلاب مشروطه، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و تاريخ ادبيات کودکان ايران (ج ? و ? ) پاسخ پرسش هاي خود و آموزگار را بيابند. سپس با استفاده از کتاب هاي نام برده، دانش آموزان را گروه بندي کنيد. هر گروه بايد درباره ي مطلبي همچون: دوره ي قاجار، وضعيت و جايگاه کودکان در اين دوره، علت رخداد جنبش مشروطه، بزرگان و رهبران و قهرمانان اين جنبش، تغييراتي که پس از اين جنبش در وضعيت و جايگاه کودکان پديد آمده، دگرگوني در سامانه ي آموزش و پرورش، کتاب هاي درسي و مقايسه ي آن در دوره ي قاجار و پس از انقلاب مشروطه، پيشگامان آموزش و پرورش نو، مقاله هايي بنويسند و با عکس و تصوير همراه کنند. اين مقاله ها در کلاس ارائه شوند و ديگران درباره ي آن ها گفت و گو کنند. چگونه دانش آموزان دوره ي راهنمايي را با تاريخ آشنا کنيم دانش آموزان دوره ي راهنمايي، در کتاب درسي تاريخ خود، با يک رشته نبردها، جا به جايي هاي قدرت، تغيير پي در پي حکومت ها و دست به دست شدن سرزمين ها، از دست رفتن پاره هايي از خاک ايران يا افزوده شدن سرزمين هايي به آن، آشنا مي شوند، بي آنکه از پيش زمينه ي روابط علت و معلولي ميان اين پديده ها، مناسبات سياسي، اقتصادي و اجتماعي در دوره هاي مختلف تاريخي و درک تاريخ در جايگاه علم چيزي دستگيرشان شود. آن ها به ناچار تمام درس هاي تاريخ را از بر مي کنند و در فاصله ي کوتاه زماني به فراموشي مي سپارند. به اين ترتيب، نمي توان از آن ها انتظار داشت که در سنين بالاتر از حافظه ي تاريخي برخوردار باشند تا از ناکامي ها ي دوباره پيشگيري کنند و به کامروايي ها و پيروزي هاي سرزمين شان در طول تاريخ، برخود ببالند. در اين مقطع نيز مي توان با بهره گيري از مجموعه ي "تاريخ ادبيات کودکان ايران" و کتاب راهنماي "گام به گام با تاريخ" در کنار کتاب درسي تاريخ در پايه هاي مختلف، درس ها را با فعاليت هاي عملي گوناگون، به مفاهيم و مقوله هاي گسترده تر و گيراتر براي دانش آموزان گسترش داد. فعاليت هاي پيشنهادي: در پايه ي اول راهنمــــايي درسي از کتاب تاريخ پايه ي اول راهنمايي، همچون «سلسله ي هخامنشي چگونه به وجود آمد؟» اوضاع اداري و همسايگان ايران در زمان هخامنشيان را هنگام تدريس، براي آموزش مشارکتي برگزينيد. از دانش آموزان بخواهيد با توجه به آنچه از کتاب درسي خود درباره ي تاريخ اين دوره آموخته اند، پرسش هايي را که هنوز در زمينه ي وضعيت اين دوره براي آن ها بي پاسخ مانده اند، يادداشت کنند. شما نيز پرسش هايي طرح کنيد، از جمله: چه نيازهايي سبب برپايي حکومت ها مي شود؟، حکومت هخامنشي چه ويژگي هايي داشته است؟، آيا اين ويژگي ها به نظر دانش آموزان مثبت بوده يا منفي؟ چرا؟، يک کتاب تاريخي بايد چه معيار هايي داشته باشد تا بتوان به داده هاي آن اعتماد کرد؟ سپس با دانش آموزان براي يافتن پاسخ پرسش ها به گفت و گو بپردازيد. از آن ها بخواهيد گروه هاي پژوهشي تشکيل دهند و با بهره گيري از کتاب هاي مرجع همچون "فرهنگنامه کودکان و نوجوانان" يا " تاريخ ادبيات کودکان ايران" (ج ?)، و مراجعه به کتابخانه ي مدرسه براي يافتن کتاب هاي ديگري درباره ي اين دوره، پژوهش هايي درباره ي زندگي مردم به ويژه کودکان در دوره ي حکومت هخامنشيان، آموزش و پرورش و تصويرگري و ادبيات در آن دوره انجام دهند. هر گروه بايد دستاورد پژوهش خود را به شکل مقاله در اختيار کلاس بگذارد. پس از اصلاح و تکميل مقاله ها مي توان آن ها را براي استفاده ي ديگر دانش موزان مدرسه به کتابخانه داد. در پايه ي دوم راهنمـــــايي يکي از درس هاي کتاب تاريخ، همچون خوارزم شاهيان و مغولان را برگزينند. از دانش آموزان بخواهيد (اگر در حال تدريس اين درس هستيد) پس از پايان درس هر پرسشي را که درباره ي اين دوره دارند و در کتاب تاريخ پاسخ آن را نيافته اند، مطرح کنند. شما نيز پرسش هايي در اين زمينه مطرح کنيد: چرا و به سبب وجود چه زمينه هايي، مغولان به ايران حمله کردند؟ يورش مغولان بر زندگي و وضعيت فرهنگي کودکان آن دوره چه تأثيراتي به جاي گذاشت؟ ايرانيان براي تداوم فرهنگ و دانش در کشور خود در اين دوره، چه کردند؟ چنگيزخان مغول چه ويژگي هايي داشته است؟ وضعيت آموزش و پرورش، فرهنگ، هنر و دانش پس از حمله هاي مغولان به ايران، چه دگرگوني هايي يافت؟ سپس از دانش آموزان بخواهيد گروه هاي پژوهشي تشکيل دهند، هر گروه به انتخاب خود يکي از اين پرسش ها يا پرسش هاي خود دانش آموزان را انتخاب کند و با بهره گيري از کتاب تاريخ ادبيات کودکان (ج ?) کتاب هايي که ممکن است در کتابخانه مدرسه در اين باره باشند، و ديگر کتاب هايي که دبير، کتابدار، يا پدران و مادران در اختيار اعضاي گروه مي گذارند، پژوهشي انجام دهد و گزارش پژوهش خود را در اختيار کلاس بگذارد. پس از پايان ارائه ي گزارش ها در کلاس و اصلاح و تکميل آن ها، مي توان گزارش ها را براي استفاده ي ديگر دانش آموزان مدرسه، به کتابخانه داد. در پايــــه ي سوم راهنمــــايي يکي از درس هاي کتاب تاريخ را که تدريس کرده ايد، همچون صفويان (? و ?) برگزينيد. از دانش آموزان بخواهيد پرسش هاي خود را درباره ي اين دوره (که پاسخ آن ها را در کتاب درسي نيافته اند) مطرح کنند. شما نيز پرسش هايي فراتر از موضوع درس مطرح کنيد: حکومت صفويان بر وضعيت سياسي ايران چه تأثيراتي داشت؟ در دوره ي صفويان وضعيت مذهب، امنيت و هنر و فرهنگ چگونه بود؟ کدام يک از پادشاهان صفوي از ديدگاه سياسي و ملي اهميت بيشتري دارند؟ زندگي کودکان و آموزش وپرورش آن ها در اين دوره چه ويژگي هايي داشت؟ آثار تاريخي که از دوره ي صفويان باقي مانده اند، چه نام دارند؟ آيا اين آثار جزء ميراث تاريخي و فرهنگي ايران به شمار مي آيند؟ اگر بله، چرا؟ وظيفه ي ما براي حفظ آن ها چيست؟ آيا اين آثار تنها ميراث فرهنگي ايران هستند يا ميراث فرهنگي جهان نيز به شمار مي آيند؟ کدام يک؟ سپس از دانش آموزان بخواهيد براي يافتن پاسخ پرسش هاي خود و شما، گروه هاي پژوهشي تشکيل دهند. هر گروه به انتخاب خود يکي از اين موضوع ها را براي پژوهش انتخاب کند و با بهره گيري از مجموعه ي تاريخ ادبيات کودکان ايران (ج ?) و ديگر منابع و اسنادي که با راهنمايي شما، کتابدار و پدران و مادران به آن ها مراجعه مي کنند، به پژوهش بپردازند. هر گروه بايد گزارش پژوهش خود را به کلاس ارائه دهد. پس از پايان کار، مي توان آن ها را در اختيار کتابخانه ي مدرسه گذاشت. خواندن حکايت ها، براي نمونه «حکايت آموزگار نادان» از کتاب «تاريخ ادبيات کودکان ايران» (ج ?)، نمونه هايي از ادبيات عاميانه، داستان ها و حماسه هاي عاميانه ي ديني در اين دوره به شکل جمعي، کار را براي دانش آموزان گيراتر خواهد کرد.
لطفا منتظر باشید ...
