ترجمه فارسي قرآن‏كريم

ابوالفتوح‏ رازي

قرآن كريم با ترجمه ابوالفتوح رازي، به كوشش محمد مهيار، چاپ اول، قم، مطبوعات ديني، 1380. 604+604 + هفتاد و دو صفحه. شابك 3-20-59990-0964

رَوض الجِنان و رَوح الجَنان في تفسير القرآن معروف به تفسير ابوالفتوح رازي كهن‏ترين تفسير كامل فارسي از قرآن مجيد است كه توسط دانشمندي شيعه در قرن ششم هجري تأليف شده است. اين اثر سترگ و حجيم تاكنون چهار بار به دست محققان و علماي قرن اخير تحقيق و چاپ شده است. نخست در عهد قاجاريه توسط تني چند از اهل فضل كه سرانجام در 1315 در پنج جلد به چاپ رسيد؛ دوم با تحقيق مرحوم مهدي الهي قمشه‏اي در ده جلد (1320)؛ سوم با تحقيق و تصحيح مرحوم علامه ابوالحسن شعراني در دوازده جلد (1342)؛ و چهارم با تصحيح گروهي از محققان به سرپرستي آقايان دكتر ياحقي و دكتر ناصح در بيست جلد (1375).

ترجمه فارسي آيات قرآن در اين تفسير كهن، خود شيرين و شايسته طبعي جداگانه بوده است. زبان خاص ابوالفتوح رازي كه فارسي منطقه ري را در قرن ششم براي ما بازگو مي‏كند از جهات بسيار با اغلب ترجمه‏ها و تفاسير فارسي گردآمده در منطقه خراسان و ماوراءالنهر متفاوت است. مقايسه اين متن فارسي با ترجمه تفسير طبري (فراهم آمده در نيمه قرن چهارم در ماوراءالنهر) و نيز مقايسه آن با زبان فارسي امروز، نكات ادبي و زبانيِ فراواني مي‏آموزد.

كتاب مذكور، متن قرآن كريم را همراه با ترجمه ابوالفتوح رازي از آيات آن (برگرفته از تفسير وي) گردآورده و به طور جداگانه به خوانندگان و علاقه‏مندان زبان فارسي و مطالعات قرآني عرضه كرده است. مصحح و گردآورنده اين اثر، آقاي محمد مهيار، از اديبان و ادب‏شناسان زبان فارسي، كه خود سال‏ها كار تحقيق بر روي اين تفسيررا برعهده داشته، در مؤخره‏اي بر اين ترجمه («سخني درباره اين ترجمه»، ص يك ـ چهار)، مراحل انجام كار و ويژگي‏هاي زباني و فني ترجمه را توضيح داده است. اين مؤخره با عنوان «گزارشي درباره تصحيح ترجمه ابوالفتوح رازي اولين مترجم شيعي قرآن»، در ترجمان وحي، سال چهارم، ش 2، شماره پياپي 8، اسفند 1379 ص 127-130 نيز به چاپ رسيده است.

متن آيات و ترجمه فارسي آنها در 604 صفحه مكرر، مقابل هم به چاپ رسيده كه رسم‏الخط آيات، همان خطاطي و خوشنويسي عثمان طه است. اما از همه مهم‏تر آن كه محقق اين اثر، ويژگي‏هاي زباني اين ترجمه را با استخراج نمونه‏هاي فراوان از متن ترجمه ابوالفتوح رازي در 70 صفحه گزارش كرده است. اين بخش از كتاب كه در انتها به چاپ رسيده، حاويِ ويژگي‏هاي آواشناسي، ويژگي‏هاي املايي و رسم‏الخط؛ ويژگي‏هاي دستوري (مانند پيشوندها، پسوندها، ضمير، حروف ربط و اضافه، صفت و فعل)، نمونه‏هايي از ترجمه تحت اللفظي، و لغات و تركيبات ترجمه ابوالفتوح رازي است.