خواندن قرآن با آواز خوش

محمد هادی معرفت؛

و رتل القرآن ترتیلا (1).

در دستورتلاوت قرآن،صدای خوش سفارش شده است و از قاری خواسته‏اند که نکات‏ظریف تلاوت-اعم از کشیدن صدا و یا زیر و بم آن و ترجیع قراءت و غیره-رارعایت کند.در این جا به بازگویی چند روایت در این زمینه می‏پردازیم:

رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود:«هر چیزی زیوری دارد و زیور قرآن آواز خوش است‏».

«زیباترین زیبایی‏ها،یکی موی زیباست و دیگری آواز و صدای دل کش‏».

«قرآن را با آواز و نوای[متین]عرب بخوانید و از آواز[مبتذل]اهل فساد وگنه کاران کبیره پرهیز کنید» (2).

«آواز خوش زیوری برای قرآن است‏».

«قرآن را با صدای خود خوش کنید،زیرا صدای خوش زیبایی قرآن را افزون‏می‏کند».

«قرآن را با آوازتان زینت‏بخشید».

امام صادق علیه السلام نیز در تفسیر آیه: و رتل القرآن ترتیلا (3) فرموده است:«به این‏معناست که آن را با تانی بخوانید و صدایتان را خوش دارید» (4).

امام باقر علیه السلام فرموده است:«قرآن را با آواز بخوانید،زیرا خداوند-عز و جل‏دوست می‏دارد که با صدای خوش قرآن خوانده شود» (5).

رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود:«قرآن با آهنگی حزین نازل شده،پس آن را با گریه[برخاسته از وجد]بخوانید و اگر گریه نکردید،لحن گریه به خود بگیرید و آن را باآواز خوش بخوانید،که هر کس آن را با آواز خوش نخواند،از ما نیست‏».

«از ما نیست هر کس قرآن را با آواز خوش نخواند» (6).

امام صادق علیه السلام فرمود:«قرآن با حزن نازل شده،پس آن را با لحنی حزین‏بخوانید» (7).

البته سخنانی که معتمدان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده‏اند فراوان و دلیل اثباتی برای این گفته‏هاست.

ابن الاعرابی گفته است (8):«عرب به هنگام سوار کاری یا نشستن در حیاط و خیلی‏مواقع دیگر،به آواز رکبانی (9) تغنی می‏کرد.وقتی و آوازشان با قرآن باشد» (11) زمخشری نیز گفته است:«عرب عادت داشت که در همه احوال-چه هنگام‏سوارکاری و چه در حال لمیدن و یا نشستن در حیاط خانه‏ها و غیره-به آواز و زمزمه‏رکبانی تغنی کند.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وقتی مبعوث شد،بر این حال بر آمد تا آواز و زمزمه‏آنان با قرآن باشد.پس بدان فرمان داد،یعنی فرمود:«هر کس قرآن را جای گزین‏رکبانی نکند و آن را زمزمه زیر لب و تغنی با آواز خوش قرار ندهد،از ما نیست‏» (12).

فیروز آبادی گفته است:«غناه الشعر و غنی به تغنیة:تغنی به‏».یعنی شعر را به‏آواز خواند و آن را تغنی کرد.

شاعر گفته است:

«تغن بالشعر اما کنت قائله×ان الغناء بهذا الشعر مضمار» (13) «زبیدی‏»ضمن آن که نقل این گفته را به پیامبر صلی الله علیه و آله منسوب داشته گفته است:

«خداوند به هیچ کس چون پیامبر گرامی اجازه نداده است که با قرآن آشکارا تغنی‏کند».

«ازهری‏»گفته است:«عبد الملک البغوی‏»به نقل از ربیع و او به نقل از شافعی به‏من اطلاع داد که معنای تغنی‏«خواندن قرآن با صدای محزون و رقیق است‏» (14).اوحدیث دیگری را نیز به شهادت می‏گیرد که می‏گوید:«زینوا القرآن باصواتکم‏».

بر همین اساس،امامان اهل بیت علیهم السلام کوشش داشتند که قرآن با ترتیل و صدای‏بلند و تجوید و با آواز خوش خوانده شود.

محمد بن علی بن محبوب اشعری در کتاب خود به نقل از معاویة بن‏عمار روایت می‏کند که به ابی عبد الله علیه السلام گفتم:آیا هر کس،دعا یا قرآن می‏خواند،اگرصدایش را بلند نکند،گویی چیزی نخوانده است؟فرمود:«همین طور است،علی بن الحسین علیه السلام در تلاوت قرآن،خوش صداترین مردم بود و هنگام تلاوت‏صدایش را چنان بالا می‏برد که تمام اهل خانه بشنوند».امام صادق علیه السلام در خواندن‏قرآن خوش صداترین مردم بود.هرگاه شب برای تلاوت بیدار می‏شد،صدایش رابالا می‏برد و وقتی سقاها و دیگر عابران از آن مسیر می‏گذشتند،می‏ایستادند و به‏تلاوت او گوش می‏دادند (15).

هم چنین روایت است که موسی بن جعفر علیه السلام نیز صدایی خوش داشت و قرآن‏نیکو تلاوت می‏کرد.او روزی فرموده بود: «علی بن الحسین علیه السلام با صدای بلند قرآن‏می‏خواند تا شاید ره گذری از آن جا بگذرد و به خود آید.وقتی امام چنان کرد، دیگرمردم آن را تاب نمی‏آوردند».از او پرسیده شد:آیا رسول الله صلی الله علیه و آله در نماز جماعت‏صدایش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمی‏کرد؟فرمود:«رسول الله صلی الله علیه و آله فقط آن گونه‏که در توان مردم بود تلاوت می‏فرمود» (16).

هم چنین از امام علی بن موسی الرضا و او از پدرش و نیاکانش از رسول الله صلی الله علیه و آله نقل‏است که فرمود:«قرآن را با آواز خوش بخوانید،زیرا آواز خوش زیبایی قرآن را افزون‏می‏کند»،سپس این آیه را تلاوت کرد: یزید فی الخلق ما یشاء (17).

پی‏نوشتها:

1- مزمل 73:4.

2- الکافی،ج 2،ص 616-614،شماره‏های 9-8-3.

3- مزمل 73:4.

4- بحار الانوار،ج 89،کتاب القرآن،شماره 21،ص 195-190.

5- الکافی،ج 2،ص 616،شماره 13.

6- بحار الانوار،ج 89،ص 191.

7- الکافی،ج 2،ص 614،شماره 2.

8- «ابو عبد الله محمد بن زیاد کوفی‏»یکی از زبان دانان مشهور عرب است که در محضر درس او مردمان بسیارحاضر می‏شدند.او در سخندانی و شناخت لفظ ناآشنا از همه سر بود،تا جایی که می‏گویند بر«ابو عبیده‏»و«اصمعی‏»برتری داشته است.او در رجب سال 150 هجری زاده شد و در شعبان 231 از دنیا رفت(قمی،الکنی و الالقاب،ج 1،ص 215).

9- رکبانی:خواندن سرود باکش و قوس دادن و زیر و بم صدا.

10- هجیراء:زمزمه و طنین آواز و ترانه.

11- نهایه ابن اثیر،ج 3،ص 391.

12- الفائق،ج 2،ص 36(رثث).

13- ابن منظور گفته است:«منظور شاعر تغنی بوده و اسم را(غناء)به جای مصدر آورده است‏».

14- لسان العرب،ج 15،ص 136،«تحسین القراءة و ترقیقها»آمده است. 15- مستطرفات السرائر،ص 484.

16- کتاب الاحتجاج،ج 2،ص 170.

17- فاطر 35:1،ر.ک:عیون اخبار الرضا،ج 2،ص 68،شماره 222.