ابوعقيل انصارى: حثجاث يا حثحاث،

معروف به صاحب‌الصاع از تيره بنى‌انيف اراشى[77]

و از هم پيمانان بنى‌عمرو*بن‌عوف[78]

طبرى به نقل از قتاده، نامش را حبحاب، و شيخ طوسى حجاب بن‌عثمان ذكر كرده

است[79] كه

گويا طبق نقل طبرى، تصحيف «حبحاب ابوعقيل» باشد; چنان‌كه دو نام اوّل نيز تصحيف يك

نام است. وى از مسلمانان تهى‌دست بود[80] و با

كارگرى، امرار معاش مى‌كرد.[81] از

زندگى و مرگ وى اطلاع چندانى در دست نيست.

گروهى از مفسّران، جمله «والَّذينَ لا يَجدونَ اِلاّ جُهدَهُم» در آيه 79 توبه/9 را

درباره ابوعقيل دانسته‌اند. خداوند مى‌فرمايد: «اَلَّذينَ يَلمِزونَ

المُطَّوِّعينَ مِنَ المُؤمِنينَ فِى الصَّدَقـتِ والَّذينَ لا يَجِدونَ اِلاّ

جُهدَهُم فَيَسخَرونَ مِنهُم سَخِرَ اللّهُ مِنهُم ولَهُم عَذابٌ اَليم= آنان كه از

مؤمنانِ داوطلب، در صدقاتشان عيب‌جويى* مى‌كنند، و كسانى را كه [براى انفاق* در راه خدا]

جز به مقدار [ناچيز]

توانايى خود دست‌رسى ندارند، به تمسخر مى‌گيرند، خدا آنان را مسخره مى‌كند، و براى

آن‌ها عذاب دردناكى است».

در نقلى از ابن‌عباس، ربيع‌بن‌انس[82] و قتاده[83]

آمده است كه وقتى رسول‌خدا(صلى الله عليه وآله)مؤمنان را به آوردن صدقه* تشويق

كرد، برخى از آنان صدقاتى آوردند كه مورد تمسخر* منافقان قرار گرفت و از سوى آنان

به ريا* متهم شدند. ابوعقيل نيز يك صاع (حدود سه كيلو) خرما آورد و گفت: جز 2 صاع

خرما چيزى نداشتم كه آن را نيز شب پيشين با آب‌كشى براى نخلستانى، مُزد گرفتم. يك

صاع را براى خانواده‌ام نگه داشتم و ديگرى را براى شما آوردم. منافقان با استهزا*ى

وى گفتند: خداوند از اين صدقه ابوعقيل بى‌نياز است.[84] به

دنبال آن، آيه‌پيشين نازل شد و آنان را توبيخ كرد و به عذاب الهى وعده‌شان داد.

بخارى با نقل اين جريان از ابن‌مسعود، مقدار صدقه ابوعقيل را نصف صاع ذكر كرده[85] و

ميبدى با توجه به سياق آيات، زمان پرداخت آن را در آستانه عزيمت پيامبر(صلى الله

عليه وآله)به تبوك* و براى تأمين هزينه جنگ دانسته است.[86]

منابع

اسباب النزول، واحدى; الاستيعاب فى معرفة الاصحاب; الاصابة

فى معرفة الصحابه; التبيان فى تفسير القرآن; جامع‌البيان عن تأويل آى القرآن;

السيرة النبويه، ابن‌هشام; صحيح البخارى; كشف‌الاسرار و عدة‌الابرار.

اسماعيل اسماعيلى

[77]. الاستيعاب، ج‌4،

ص‌279; الاصابه، ج‌7، ص‌233.

[78]. جامع‌البيان،

مج6، ج10، ص‌248; الاستيعاب، ج‌4، ص‌279.

[79]. التبيان، ج‌5، ص‌266.

[80]. جامع‌البيان،

مج6، ج10، ص248; كشف‌الاسرار، ج‌4، ص181.

[81]. جامع‌البيان، مج‌6،

ج‌10، ص‌248; التبيان، ج‌5، ص‌266.

[82]. الاستيعاب، ج‌4،

ص‌279‌ـ‌280.

[83]. اسباب النزول، ص‌210;

التبيان، ج‌5، ص‌266.

[84]. السيرة النبويه،

ج4، ص551; جامع‌البيان، مج‌6، ج‌10، ص250.

[85]. صحيح البخارى،

ج5، ص‌245، ح‌4668.

[86]. كشف‌الاسرار، ج‌4،

ص‌181.