جایگاه امنیت در حکومت از نگاه قرآن

عبدالرضا احمدی

درباره مفهوم امنیت تاکنون تعاریف گوناگون و متفاوتی از سوی اندیشمندان ارائه شده است و تعریف اجتماعی در این باب ارائه نشده است . 1

امنیت به طور وسیع در مفهومی به کار رفته است که به صلح ، آزادی ، اعتماد ، سلامتی دیگر شرایطی اشاره می کند که فرد و یا گروهی از مردم در ان احساس آزادی از نگرانی ، ترس و خطر و ... داشته باشد . 2

باید گفت امنیت از ضروری ترین نیاز های بشر از آغاز زندگی اش است و پاسخگوئی به سایر نیاز های بشر در سایه وجود آن امکان می یابد و می توان امنیت را به عنوان یک نیاز فطری بشر تلقی کرد . 3

ضرورت حیاتی حکومت برای جامعه و نیاز جدی زندگی جمعی به امیر و حاکم خود نشانه آن است که امنیت مقدم بر موضوعات مهم دیگری هم چون آزادی است هر چند حکومت ، به لحاظ اخلاقی و دینی نباید به بهانه امنیت ، آزادی و عدالت را زیر پا نهاد .

آنچه که باعث می شود تا امنیت به عنوان یکی از اهداف حکومت از دیدگاه قرآن معرفی شود و در درجه اول توجه به فلسفه وجودی حکومت است که امنیت کلیدی ترین محور آنست و در درجه دوم تعدادی ازآیات قرآن است که در ذیل به آنها می پردازیم :

1. از جمله آیاتی که ارتباط مستقیم با مساله امنیت دارد . آیات مربوط به ذوالقرتین در ساختن سد معروفی است که در مقابل حمله یأجوج و مأجوج ایجاد شد. این مسئله آیات 93 تا98 سوره کهف را به خود اختصاص داده است:

حتی اذا بلغ بین السدین وجد من دونهما قوماً لا یکادون یفقهون قولاً. قالوا یا ذالقرنین ان یأجوج و مأجوج مفسدون فی الارض فهل نجعل لک خرجاً علی ان نجعل بیننا و بینهم سداً. قال ما مکنی فیه ربی خیر فاعینونی بقوه اجعل بینکم و بینهم ردماً.

تا وقتی به میان دو سد رسید در برابر آن دو (سد) طایفه ای رایافت که نمی توانستند هیچ زبانی رابفهمند. گفتند: ای ذوالقرنین یأجوج و مأجوج سخت در زمین فساد می کنند. آیا (ممکن است) مالی را در اختیار تو قرار دهیم تا میان ما و آنان سد قرار دهی. گفت: آنچه پروردگارم به من در آن تمکن داده (از کمک مالی شما) بهتر است. مرا با نیرویی (انسانی) یاری کنیم (تا) میان شما و آنها سدی استوار قرار دهم.

در تفسیر نمونه در توضیح این آیات آمده است:

امنیت نخستین و مهم ترین شرط یک زندگی سالم اجتماعی است. به همین جهت ذو القرنین برای فراهم کردن آن نسبت به قومی که مورد تهدید قرار گرفته بودند پر زحمت ترین کار ها را بر عهده گرفتن و برای جلوگیری از مفسدان از نیرومند ترین سدها استفاده کرد. سدی که در تاریخ ضرب المثل شده و سمبل استحکام و دوام و بقاء است... اصولاً تا جلو مفسدان رابا قاطعیت و به وسیله نیرومند ترین سدها نگیرند جامعه روی سعادت نخواهد دید و به همین جهت حضرت ابراهیم(علیه السلام) هنگام بنای کعبه نخستین چیزی را که از خدا برای آن سرزمین تقاضا کرد نعمت امنیت بود:

رب اجعل هذا بلدا آمناً. (ابراهیم، 14/ 35)

پروردگارا این شهر را ایمن گردان.

و نیز به همین دلیل سخت ترین مجازات در فقه برای کسانی در نظرگرفته شده است که امنیت جامعه را به خطر می افکنند.4

2. آیه بعدی که در زمینه امنیت قابل استناد است آیه33 سوره مائده می باشد:

انما جز الذین یحاربون الله و رسوله و یسمعون فی الارض فساداً ان یقتلوا أو یسلبوا او تقطع ایدیهم و ارجلهم من خلاف او ینفوا من الارض ذلک لهم خزی فی الدنیا و لهم فی الاخر عذاب الیم.

سزای کسانی که با (دوستداران) خدا و پیامبر او می جنگند و در زمین به فساد می کوشند جز این نیست که کشته شوند یا بر دار آویخته شوند یا دست و پایشان در خلاف جهت یکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند . این رسوایی آنان در دنیا است و در آخرت عذابی بزرگ خواهند داشت .

منظور از « محاربه با خدا و پیامبر » آنچنان که در احادیث اهل بیت وارد شده و شأن نزول ایه کم و بیش به آن گواهی می دهد این است که کسی باتهدید به اسلحه به جان یا مال مردم تجاوز کند . اعم از اینکه به صورت دزدان گردنه ها در بیرون شهرها چنین کاری کند و یا در داخل شهر ها . بنابر این افراد چاقو کشی که حمله به جان و مال و نوامیس مردم می کنند نیز مشمول آن هستند . محاربه و ستیز با بندگان خدا در این آیه به عنوان محاربه با خدا معرفی شده و این تاکید فوق العاده اسلام را درباره حقوق انسانها و رعایت امنیت آنان اثبات می کنند . 5

شدت مجازات مطرح شده در این آیه نشانه دیگری از میزان اهمیت داشتن مسئله امنیت از دیدگاه قرآن است .

من قتل نفسا او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعا و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا و لقد جائتکم رسلنا بالبینات ثم ان کثیرا منهم بعد ذلک فی الارض لمسرفون ( مائده ، 5/32)

هر کس کسی را جز به قصاص قتل با ( به کیفر ) فسادی در زمین بکشد ، چنان است که گویی همه مردم را کشته باشدو هر کسی را زنده بدارد چنان است که گویی همه مردم را زنده نگاشته است وقطعا پیامبران ما دلایل آشکار برای آنان آورند (با این همه ) پس از آن بسیاری از ایشان زیاده روی می کنند .

د رتفسیر راهنما در توضیح این ایه بعد از آنکه ایجاد و صلح و امنیت و جلوگیری از فساد و ریختن خون بی گناهان از اهداف رسالت انبیا دانسته شده آمده است : برابری قتل یک انسان با قتل همگان می تواند به این معنا باشد که قاتل حرمت انسانی را هتک کرده و در حقیقت امنیت جانی را از همگان سلب کرده است ... اشاره به بیانگر جایگاه این تعالیم در رسالت انبیای الهی است . 6

نتیجه:

در نهایت از ما بحثی که در طی این مقاله گذشت می توان چنین برداشت کرد که آزادی ، عدالت و امنیت ، جایگاه بسیار مهمی در آیات سیاسی قرآن دارد و از این جهت از دیدگاه قرآن حکومت بدون تردید باید این اعداف را سرلوحه خود قرار داد .

سه هدف مذکور همان طور که گذشت در راستای تحقق برنامه نهایی انبیا یعنی رساندن انسان به مدارج تعالی و قرب الهی قرار دارد .

در پایان تذکر این نکته نیز لازم است که ما در مباحث گذشته در مقام حصر اهداف حکومت مطلوب قران به سه هدف یاد شده نبوده ایم و تنها به ذکر مهم ترین اهداف بسنده نموده ایم . یقینا حکومت مورد پسند قرآن اهداف دیگری نیز دارد که در این تحقیق به آنها پرداخته نشده است .

پی نوشت :

1- سيد نورالدين شريعتمداري جزايري ، امنيت درفقه سياسي شيعه ، فصلنامه علوم سياسي ، سال سوم ،شماره ، 9/5 ، تابستان 79

2- مهرداد مهرعرب ،نيم نگاهي به مفهوم امنيت ، ترجمه سيد عبدالقيوم سجادي ،فصلنامه علوم سياسي ، سال سوم ، شماره 9/ 133 ، تابستان 79

3- امنيت درفقه سياسي شيعه ، فصلنامه علوم سياسي / 8

4- پيام قرآن ، 12/ 539

5- همان ، 4/ 36

6- اكبر هاشمي رفسنجاني ،تفسير راهنما ، 4/ 352 – 354 ، قم ، دفتر تبليغات اسلامي ، 1373