رسول اعظم(ص) اسوه قرآنی کرامت

مهدي رضواني پور

مركز فرهنگ و معارف قرآن

اشاره

حضرت محمد(ص) جلوه زیبای انسانیت و یگانه شجره ثمربخش «کرامت» است که در باغستان وجود به دست حق تعالی غرس شد تا پس از بعثت و پذیرش مقام خطیر رسالت، نه فقط مسلمانان که همه آدمیان را از اعماق چاه ظلمانی دنیا به سوی بهشت سرسبز ایمان فراخواند و به انوار مشکات الهی اش، کمال جویان سرای ملک را هدایتگر باشد؛ چرا که او رحمت برای جهانیان است: «و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین»1. آری، او آمد که در سایه معرفت بخشی و ترویج خصایل والای انسانی، به همه بشر عزت و کرامت ببخشد. در این نوشتار، پس بیان مفهوم کرامت و توضیح اقسام آن، در صدد معرفی رسول خدا(ص) به عنوان الگو و اسوه قرآنی کرامت انسانی هستیم.

مفهوم کرامت

واژه «كرامت» به معناي نزاهت از پستی و فرومايگي است و «كريم» يعني روح بزرگوار و منزه از هر پستي2 و «اکرام و تکریم این است که بزرگداشتی یا سودی به انسان برسد که در آن نقصان و خواری نباشد یا چیزی که به اومی رسد، او را کریم و شریف گرداند.»3

و از منظر قرآن مجيد، كرامت موهبت بزرگی است كه آدمي را به آن توصيف نموده است: «ولقد كرمنا بني آدم و حملناهم في البر و البحر و رزقناهم من الطيبات و فضلناهم علي كثير ممن خلقنا تفضيلا؛4 ما آدمي‌زادگان را گرامي داشتيم ‌‌‌[و كرامت بخشيديم] و آنها را در خشكي و دريا [بر مركب هاي راهوار] حمل كرديم و از انواع روزي هاي پاكيزه به آنان بخشيديم و آنها را بر بسياري از موجوداتي كه خلق كرده‌ايم، برتري داديم.»

کرامت ذاتی و اکتسابی انسان

کرامت در وجود انسان بر دو نوع است:

کرامت تكويني: کرامتی است که در قوس نزول، یعنی در جریان تکوین و آفرینش انسان مطرح می باشد و از این جهت، برترین خلق خدا شمرده شده است؛ چنان که قرآن کریم در آیه فوق بدان تصریح فرمود. مدح آدمی به خاطر داشتن این وصف، در واقع مدح پروردگار کریم است؛ چرا که در نتیجه فعل الهی انسان ذاتاً و فی نفسه و بدون لحاظ شريعت بر سایر موجودات برتری و فضیلت داده شده است. البته این صفت مربوط به مقام انسانیت است و در افراد انسانی به صورت بالقوه وجود دارد.

کرامت تشريعي: کرامتی است که در قوس صعود، یعنی در سیر کمالی انسان از اسفل سافلینِ نقص و کاستی تا اعلی علیینِ قرب الهی مطرح می باشد و مدح آدمی به صفت کرامت به سبب انجام اعمال دینی و شرعي او است که کرامت بالقوه و استعداد نهفته در وجود خود را فعلیت می بخشد و به فضیلت و برتری بر موجودات زمینی و آسمانی نایل می گردد.

و منشأ اين كرامت، نفخه روح الهي در آدمي است كه ملائکه الهی را به سجده بر او وا داشته است: «فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین فسجد الملائکه کلهم اجمعون الا ابلیس؛5 هنگامی که کار را به انجام رساندم و در او از روح خود دمیدم، همگی برای او سجده کنید! پس همگان سجده کردند، مگر ابلیس.»

از این رو، انبيای الهی و ائمه اطهار(ع) كه ارزنده ترین موجودات عالم خلقت و مظهر اسم اعظم الله و جامع حقایق ملک و ملکوت و گنجینۀ گران بهای اسرار خدایی گشته، همانا از سنخ انسان کامل‌اند که به عنوان خلیفه و نمایندۀ حق در روی زمین وظیفه دارند با ابزار علم و عمل به اقامۀ حق و عدل قیام نموده، در مسیر نیل به قرب الهی حرکت کنند و دیگران را نیز به سیر و حرکت در این راه ترغیب و تشویق نماید. در اين راستا پيامبر اعظم(ص) پيشرو و پيشگام همة انبيا و اوليا و سرآمد تمامی خلائق است و هر كرامتي كه از خداوند متعال بر ساير خلق حتي پيامبران (ع) فيضان نموده به واسطه فيض كرامت او است.

عظمت رسول کرامت

رسول خدا(ص) كامل‌ترين و زيبنده‌ترين شجره ثمر‌بخش باغ الهي است كه به دو دست جلال و جمال ربوبي بر زمين خلقت غرس شد و عالي‌ترين نمونه تكريم الهي است كه در قرآن كريم معرفي گردید و به واقع، نور وجودش در والاترين نقطه اوج هستي تلألؤ ويژه دارد. اين مشكات نور الهي به عنوان مظهر اسم اعظم الله و حقيقت متعالي انسان كامل، خلعت عزت و شرافت را بر تن و تاج كرامت را بر سر دارد و هيچ آفريده‌اي به پاية كمالش نمي‌رسد؛ چنان که خود می فرماید: «ما خلق الله خلقاً افضل منی ولا اکرم علیه منی؛6 خداوند هیچ خلقی را با فضیلت تر از من و گرامی تر و کریم تر از من نیافرید.»

آن حضرت به راستي اكرم موجودات است كه در قوس نزول و صعود مسند‌نشين سرير كرامت ذاتي و اكتسابي مي‌باشد؛ يعني همچنان كه در آفرينش برترين است، در سير كمالي و عروج به مقام قرب الهي نيز با فضيلت‌ترين است؛ به طوري كه حتي ملك مقربي چون جبرئيل امين(ع) نيز به صراحتِ «لو دنوت انملة لاحترقت»7 توان همراهي رسول اكرم(ص) را در سفر معراج تا مقام «قاب قوسين او ادني»8 نداشت و تنها تا جايگاه «سدرة المنتهي»9 با پيامبر خدا(ص) عروج نمود. اين مرتبة «قاب قوسين او ادني» همان منتهاي مقام كرامت است كه در روايت امام كاظم(ع) بدان اشاره شده است: «ان النبي(ص) لما اسري به الي السماء قطع سبع حجب فكبر عند كل حجاب تكبيرة فاوصله الله عزوجل بذلك الي منتهي الكرامة؛10 رسول خدا(ص) را كه به آسمان سير دادند، در شب معراج هفت حجاب را قطع فرمود و در نزد هر حجابي تكبيري فرمود تا اينكه خداوند او را به منتهاي كرامت واصل نمود.»

پیامبر اکرم(ص) اسوه کرامت

و اين چنين عالي‌ترين جلوه زيباي كرامت به عنوان خاتم پيامبران مبعوث به رسالت شد تا به دلالت «انك لعلي خلق عظيم»11 با اخلاق متعالي خويش، كرامت هاي اخلاقي را كه انبياي پيشين به امت ها آموخته بودند، به اتمام و اكمال برساند؛ همان طور كه خود فرمود: «انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق؛12 همانا برانگيخته شدم تا منش هاي كريمانه را كامل گردانم.»

منش هایی همچون: تواضع و فروتنی، صداقت و امانتداری، شجاعت و شهامت، وقار و متانت، صبر و بردباری در برابر سختی ها و مشکلات، شفقت و رحمت نسبت به مؤمنان، سرسختی در مقابل کافران و منافقان، قاطعیت در اجرای عدالت، نرمخویی و مدارا با مردم، خوشرویی و عطوفت با همسران، مهربانی و احترام به کودکان و ...

خداوند علي اعلي با بعثت پیامبر اکرم(ص)، زمينه را براي بندگان مؤمن خويش فراهم نمود تا توسط آن حضرت در طريق كرامت انساني، تزكيه و تطهير شوند و كتاب و حكمت الهي را بياموزند: «لقد مَنَّ الله علي المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمة و ان كانوا من قبل لفي ضلال مبين؛13 خداوند بر مؤمنان منت نهاد [و نعمت بزرگي بخشيد] هنگامي كه در ميان آنها پيامبري از خودشان برانگيخت كه آيات او را بر آنها بخواند و آنها را پاك كند و كتاب و حكمت به آنها را بياموزد و البته پيش از آن، در گمراهي آشكاري بودند.»

و بديهي است كه اعراض كنندگان از فرمايشات حيات‌بخش رسول خدا(ص)، از مسير كرامت خارج‌اند و بيراهة گمراهي را مي‌پيمايند؛ چرا كه: «و من يعص الله و رسوله فقد ضل ضلالاً مبينا؛14 هر كس خدا و رسولش را نافرماني كند، به گمراهي آشكاري گرفتار شده است.»

اما شدت شفقت و رأفت آن بزرگوار كه از كرامت وجودش سرچشمه مي‌گرفت، همواره سعادت و رستگاري بشريت را مي‌طلبيد و بر ايمان نياوردن گمراهان و منحرفان نسبت به كتاب سعادت بخش قرآن كريم و گرفتاري كوردلان در حجاب هاي ظلماني شقاوت و خودبینی تأسف مي‌خورد كه خداوند رحمان او را چنين مورد خطاب قرار داده است: «فلعلك باخع نفسك علي آثارهم ان لم يؤمنوا بهذا الحديث اسفا؛15 گويي مي‌خواهي به خاطر اعمال آنان خود را از غم و اندوه هلاك كني، اگر به اين گفتار (قرآن كريم) ايمان نياورند.»

بنابراين، سزاوار است كه از منش و اخلاق كريمانه رسول اكرم(ص) در مسير كمال انساني درس كرامت بياموزيم و از روحيات عالي، عقيده و ايمان راسخ، رأفت و مهرباني، استقامت و شكيبايي، هوشياري و درايت، وقار و متانت، و اخلاص و صداقت آن حضرت سرمشق بگيريم: «لقد كان لكم في رسول الله اسوة حسنة لمن كان يرجوا الله و اليوم الآخر و ذكر الله كثيراً؛16 مسلماً براي شما در زندگي رسول خدا سرمشق نيكويي بود، براي آنها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند و خدا را بسيار ياد مي‌كنند.»

پی نوشت ها:

1. انبیاء / 107: «و تو را جز رحمت برای جهانیان نفرستادیم.»

2. ر. ک: کرامت در قرآن، عبد الله جوادی آملی، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، اول، 1366 ش.، صص 21 – 22.

3. المفردات فی غریب القرآن، ابی القاسم الحسین بن المفضل (راغب اصفهانی)، مصر: مطبعۀ المیمینۀ، 1324 ق.، ص 429.

4. اسراء / 70.

5. حجر / 29 – 31.

6. تأویل الآیات الظاهرۀ، سید شرف الدین علی حسینی استر آبادی، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، اول، 1409 ق.، ص 835.

7. بحار الانوار، علامه محمد باقر مجلسی، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1403 ق، ج 18، ص 382، ح 85.

8. نجم / 9.

9. همان / 14.

10. وسائل الشيعة، محمد بن حسن حر عاملي، تهران: مکتبۀ الاسلامیۀ، 1383 ق.، ج 4، ص 722، ح 5.

11. قلم / 4.

12. مستدرك الوسائل، ميرزا حسين نوري، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، اول، 1408 ق.، ج 11، ص 187، ح1.

13. آل عمران / 164.

14. احزاب / 36.

15. كهف / 6.

16. احزاب / 21.