كتابشناسي الميزان و علامه

محمدعلي هاشم زاده

استاد عظيم الشأن،مفسروالامقام،حكيم متأله و عارف وارسته، مرحوم علامه سيّدمحمّد حسين طباطبايي اعلي اللّه مقامه الشريف در روز 29ذي الحجه1321قمري،برابر با 1281 شمسي، در خانواده اي اصيل ديده به جهان گشود.

ايشان در مدت هشتاد سال عمر با بركت، پس از كسب معارف الهي، علاوه بر نيل به قله‌ي رفيع علم و درايت در بعد معنوي نيز به والاترين مرتبه از تهذيب نفس، سيروسلوك، عرفان وخداپرستي رسيد كه وصف آن با بيان و قلم ممكن نيست. آنان كه حالات معنوي علامه را ديده اند، مي دانند كه او هم‌چون فرشته اي در صورت بشر وگوهري وصف ناشدني بود. سال‌ها و بلكه قرن‌ها بايد بگذرد تا ابعاد معنوي و جايگاه علمي و اهميت آثار ايشان هويدا گردد. خدمات و آثار ايشان منشأ خيرو بركتي براي نسل حاضر و نسل هاي آينده بوده و خواهد بود.

مرحوم علامه طباطبايي بنيان گذار حركتي نوين در‌عرصه علوم الهي، هم‌چون تفسير، فلسفه و… بود وآثار برجاي مانده از او حكايت از اين امر دارد.

ايشان علاوه بر آثار مكتوب كه در كتابشناسي بدان اشاره خواهد شد، منشأ بسياري از خدمات مهم و ارزشمندي مي باشند كه به برخي از آن‌ها اشاره مي شود:

1. پي‌ريزي شيوه اي نو و ابتكاري در تفسير.

2. اشاعه‌ي تفكر فلسفي و تعقلي بين فضلا و دانشمندان.

3. كوشش در‌تفهيم مسائل پيچيده‌ي فلسفي.

4. كوشش در نشر آثار اهل بيت. با پيگيري ايشان بود كه بحارالانوار منتشرگرديد.

5. اشاعه‌ي تفكر‌شيعي.

6. حل بسياري از اخبار و احاديث دشوار، با زدن حاشيه و پاورقي برمتون روايي.

7. گسترش روش سير و سلوك در ميان افراد داراي استعداد.

8. ترويج قلم و نويسندگي و تربيت نويسندگان كه بسياري از شاگردان ايشان اينك از نويسندگان به‌نام و موفق به شمار مي آيند.

9. دفاع از حريم اسلام، تشيع و ولايت.

10. تربيت شاگردان برجسته و انديشمند در زمينه‌هاي گوناگون، كه در‌همين راستا ده‌ها كتاب و رساله تأليف و تدوين نمودند.

آثار‌متعدد و ارزشمند علامه‌ي طباطبايي حاكي از مقام والا و بلنداي روح انساني و ايمان و آگاهي ژرف اوست.

رويدادها، فراز و نشيب‌هاي سياسي و تحولات فرهنگي درعصر زندگي، ايشان را به جانب اصلاح و اصلاحگري كشانده و او را در بعضي دوره‌هاي فترت به مبارزه در برابر تحريفات و حملاتي كه از سوي دشمنان نسبت به اسلام وارد شده، برانگيخته است و از همين رو بحث‌هاي شفاهي و‌كتبي بسياري در زمينه مسائل روز در حوزه‌‌هاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي طرح كرده است و نيز در لابه لاي تبيين و تفسيرآيات الهي در تفسير الميزان، بسياري از مسائل مهم روز را بيان كرده اند.

تفسير شريف الميزان، مفصّل ترين‌و مهّّم‌ترين تأليف علّّامه‌ي طباطبايي است. اين‌تفسير ارزشمند نه تن‌ها در ايران و درميان شيعه بلكه در جهان اسلام، مايه‌ي فخر و مباهات مسلمانان گرديده و‌آيندگان درباره‌ي اين تفسير به نيكي قضاوت خواهند كرد.

به‌جاست اگر بگوييم الميزان بهترين تفسير در ميان تفاسير شيعه واهل سنت است و بعضي آن‌را از جهت اهميت و جامعيت، بهترين تفسير پس ازمجمع البيان دانسته اند.

دكترفهدبن عبدالرحمن رومي يكي ازنويسندگان معاصر اهل سنت در كتاب «اتجاهات التفسير249/1‌» درباره الميزان مي‌نويسد:

فهو (الميزان) من احسن التفاسير‌في العصر الحديث [لولا مافيه من التشيع المتطرف!]

وي در ادامه مي‌نويسد:

از‌مزاياي اين تفسير اين است كه در‌تفسير بعض آيات، به طورمستوفي و گسترده وارد بحث شده است. به عنوان مثال درذيل آيه‌ي 116 مائده، 137صفحه بحث نموده است.

بنياد كار تفسير الميزان عبارت است از:

1. تفسير قرآن به قرآن.

2. اهتمام به روايات و نقل احاديث و اخبار صحيح از پيامبر، ائمه و صحابه.

3. استفاده از عقل و علوم عقلي.

4. پرداختن به مباحث اجتماعي.

5. استفاده از منابع گوناگون تفسيري، روايي، تاريخي، لغوي و…

6. ايجاز و گزيده گويي در مباحث غير ضروري.

7. بررسي و نقد اسراييليات.

چاپ و نشر الميزان

متن عربي تفسير شريف الميزان، تاكنون پنج بار به چاپ رسيده و از سوي چهار ناشر منتشر شده است.

نخست در تهران، از سوي دارالكتب الاسلاميه در سال 1375 قمري آغاز و در 20 مجلد منتشر شده، سپس چاپ جديد آن در بيروت از سوي مؤسسة الاعلمي للمطبوعات در 20 مجلّعد منتشر شد و پس از آن در قم، از سوي مؤسسه‌ي مطبوعاتي اسماعيليان و بعد، دفتر نشر اسلامي وابسته به جامعه‌ي مدرسين حوزه‌ي علميه‌ي قم به چاپ رسيد. اين دو چاپ، از روي چاپ بيروت افست شده است، آخرين بار همان ناشر بيروت (مؤسسه‌ي اعلمي) با چاپ آراسته و كمي پاورقي در 20 جلد با اضافه دو جلد فهارس منتشر كرده است. اين تفسير ارزشمند تاكنون به زبان‌هاي گوناگوني از جمله فارسي، انگلسيي، اردو، تركي و اسپانيولي ترجمه شده است.

ترجمه‌ي فارسي الميزان با سه چاپ مختلف و از سوي چهار ناشر منتشر شد، ابتدا در 40 جلد با ترجمه‌ي جمعي از مترجمان (نام آنان درمعرفي ترجمه الميزان در كتابشناسي ياد شده است).

ده جلد اوّل آن در قم، از سوي انتشارات دارالعلم و 30 جلد بعدي آن در تهران، انتشارات محمدي، منتشر شد. پس از آن با ترجمه‌ي همين مترجمان در تهران، از سوي بنياد علمي فرهنگي علامه با همكاري نشر رجاء و انتشارات امير كبير در 20 جلد منتشر شد و سرانجام ترجمه‌ي يكدست آن كه توسط آقاي محمّعد باقر موسوي همداني انجام شده بود، از سوي دفتر نشر اسلامي وابسته به جامعه‌ي مدرسين در 20 جلد منتشر شد.

ترجمه‌ي انگليسي اين اثر از اول قرآن تا آيه‌ي 76 سوره‌ي نساء‌شامل 4 جلد متن عربي الميزان در 8 جلد در تهران منتشر شد و متأسفانه ادامه نيافت.

ترجمه‌‌ي اين اثر به انگليسي در خارج از كشور نيز منتشر شده است.

جدول مندرجات و تعداد صفحات الميزان و ترجمه هاي آن

اطلاعات ديگر كتابشناسي تفسير الميزان در بخش خود به ترتيب الفبا ذكر مي شود. مندرجات و آيات و سوره هاي تفسير شده و تعداد صفحات هر جلد در متن عربي و ترجمه‌ي فارسي و انگليسي به ترتيب در متن عربي 1. چاپ دارالكتب العلميه تهران.

2. مؤسسة الاعلمي للمطبوعات بيروت (چاپ مؤسسه‌ي اسماعيليان قم و نيز چاپ دفتر نشر اسلامي وابسته به جامعه‌ي مدرسين حوزه‌ي علميه چون افست از بيروت است و مطابق با آن چاپ، لذا در جدول عنوان اعلمي با چند نقطه ذكر شده است.

3. مؤسسة الاعلمي للمطبوعات بيروت، چاپ جديد.

و در ادامه ترجمه هاي فارسي به ترتيب آمده است كه چاپ‌هاي زير را شامل مي گردد:

1. ترجمه چاپ دفتر نشر اسلامي وابسته به جامعه‌ي مدرسين.

2. چاپ بنياد علمي و فكري علامه با همكاري نشر رجاء.

3. چاپ دارالعلم و محمّدي (40 جلدي) و در آخر ترجمه انگيسي ذكر مي شود.

در ضمن مندرجات دو چاپ ترجمه‌ي دارالعلم و محمّدي‌(40 جلدي) و نيز ترجمه انگليسي هر دو جلد آن برابر با يك جلد متن اصلي الميزان است.

كتاب‌شناسي حاضر در دو بخش تدوين شده است.1ـ كتاب‌شناسي تفسير الميزان 2ـ‌‌آثارعلاّمه‌ي طباطبايي.

1. كتاب‌شناسي تفسيرالميزان

كتاب‌شناسي تفسير الميزان در سه بخش جداگانه تهيه و تنظيم گرديده است:

الف‌ـ كتاب‌هاي پيرامون تفسيرالميزان.

ب‌ـ كتاب‌هاي كه بخشي از آن پيرامون تفسيرالميزان است.

ج‌ـ مقالات نگاشته شده درباره‌ي تفسير الميزان.

الف‌ـ كتاب‌هاي پيرامون تفسيرالميزان.

1. آزادي از ديدگاه علّّامه طباطبايي، ترجمه و تنظيم: عليرضا فراهاني منش، قم: دفتر انتشارات اسلامي (جامعه‌‌ي مدرسين حوزه‌‌ي علميه‌ي قم)، چاپ اوّّعل، 136 ص، اين اثر كه متن عربي آن در آخر كتاب آمده است،ديدگاه علّّامه طباطبايي در موضوع آزادي در تفسير الميزان است.

2.‌آشنايي با الميزان و مؤلف آن، عباس همامي، انتشارات دانشگاه علوم و صنايع دفاع، چاپ دوم، 1369، 15 ص.

3. ادوار فقه اسلامي در الميزان (تدوين براساس مباحث فقهي در كتاب شرح لمعه)، گردآورنده: شمس الدين ربيعي، تهران: انتشارات نور فاطمه(س)، 1363، 2 جلد، 166-152ص، فروست: با علامه در قرآن 8‌ـ7.

4. اعجاز قرآن، گرد آوردنده از تفسير الميزان: عليرضا ميرزا محمّّد، تهران: بنياد علمي و فرهنگي علامه طباطبايي با همكاري نشر فرهنگي رجاء، چاپ اول، 1362، 153 - 32 ص، فروست: يكصد رساله (1).

5. امامت و حكومت در تفسير الميزان، محمّد خداوردي، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد دانشگاده آزاد اسلامي كرج، استاد راهنما: يداللّه نصيريان، 1373.

6. بررسي آراء اجتماعي علّّامه طباطبايي در الميزان، محمد رضا برات نژاد، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد رشته علوم اجتماعي دانشگاه فردوسي مشهد، استاد راهنما :حامد مقدم.

7. [فصلنامه‌ي] پژوهش هاي قرآني، شماره9ـ10‌،ويژه‌ي تفسير الميزان، مركز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبليغات اسلامي حوزه‌‌ي علميه‌‌ي قم. در اين مجله 14 مقاله و 3 گفت و گو پيرامون تفسير الميزان با عنوان: الميزان نگاه از اوج، احمد ترابي؛ الميزان و مسأله انتظار از دين، موسي صدر؛ زبان شناسي دين در نگاه الميزان، محمد جواد عنايتي راد؛ تاويل از ديدگاه علّّّامه طباطبايي، محمّد هادي معرفت؛ شفاف ترين ويژگي هاي الميزان، بررسي هاي موضوعي و روايي در الميزان، روش شناسي تفسير الميزان، محمد مهدي مسعودي؛ پيش فهم هاي علامه در تفسير الميزان، سيد حيدر علوي نژاد؛ جستاري هاي ادبي در الميزان، محمد حسن رباني؛ علم و دين از منظر علامه طباطبايي، محمد بهرامي؛ جايگاه سياق در الميزان، محمد علي رضايي كرماني؛ الميزان در پژوهش هاي اهل سنت، سيّد ابراهيم سجادي؛ تأثير الميزان بر پژوهش هاي شيعي، سيد حسين هاشمي؛ كتاب‌شناخت الميزان، محمد علي هاشم زاده؛ نيز سه گفت و گو با آقايان محمد هادي معرفت، دكتر محمّد صادقي و سيّّد جعفر سيّدان درباره ي تفسير الميزان.

8 .پرورش روح،نماز و عبادت در تفسير الميزان، عباس عزيزي،قم: انتشارات نبوغ،چاپ اوّل، 1375، 382 ص.

9.تاريخ الانبياء،‌اين اثر ترجمه عربي داستان‌هاي قرآن و تاريخ انبياءدر الميزان است كه توسط آقاي فعال عراقي تدوين گرديده و در رديف خود ذكر مي‌گردد اثر مذكور در بيروت منتشر شده است.

10.‌تاريخ الانبياء، اين اثر ترجمه‌ي متن «كلام في ان القرآن مصون عن التحريف» ذيل آيه 9 سوره حجر در تفسير الميزان است كه توسط سهيلا دين پرور ترجمه و تنظيم گرديده است، تهران: نشر فرهنگ قرآن، چاپ اوّّل، 1361 (سه چاپ در يك‌سال)، 72 ص، عنوان ديگر: تاريخ قرآن مشتمل بر هفت گفتار از تفسير الميزان در اثبات اصالت قرآن ورد بر تحريف قرآن، 104 ص.

11. تحليل مسأله‌ي امامت در الميزان، شمس الدين ربيعي، تهران: انتشارات نور فاطمه (س)، 1363، 189 ص، فروست: با علامه در قرآن 5.

12. ترجمه‌ي اسپانيولي تفسير الميزان، مترجم: محمّّد معلم زاده، آرژانتين بوئنس آيرس، التوحيد، (ترجمه سور آخر قرآن كه متأسفانه ادامه پيدا نكرد.)

13. ترجمه ي انگليسي تفسير الميزان، مترجم: سيّّد سعيد اختر رضوي، تهران: مؤسسه‌ي جهاني خدمات اسلامي، اين اثر در 9 جلد شامل چهار جلد نخست تفسير الميزان و بخشي از جلد پنجم متن عربي تفسير الميزان است كه ادمه آن هنوز منتشر نشده است.

14. ترجمه‌ي تركي استانبولي تفسيرالميزان، مترجم: وحيد الدين‌ينجه، با بازبيني هيأت تطبيق و تصحيح با همكاري بنياد جوانان اهل بيت در اروپا، جلد اول شامل تفسير سوره حمد و 186 آيه سوره بقره، 619‌‌‌ص.

15. ترجمه‌ي تفسير الميزان (فارسي)، مترجم: جمعي از مترجمان (آقايان، سيّد محمّد باقر موسوي همداني، محمّد تقي مصباح يزدي، عبدالكريم نيري بروجردي، محمّّد رضا صالحي كرماني، محمّد علي گرامي قمي، ناصر مكارم شيرازي)، چهل جلد، ده‌جلد اول در قم: دارالعلم و سي جلد بعد در تهران: انتشارات محمّعدي منتشر شده است.

ناشر ديگر اين ترجمه: تهران‌. بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي با همكاري مؤسسه‌ي نشر فرهنگي رجاء و مؤسسه ي امير كبير، 20 جلد، چاپ اول، 1363، دوم 1364.

16.‌ ترجمه‌ي تفسيرالميزان (فارسي)، مترجم: سيّّد محمّد باقرموسوي همداني، قم: دفتر انتشارات اسلامي (جامعه‌ي مدرسين حوزه ي علميه ي قم) چاپ اوّل، 1363 تا 1367، 20 جلد، از آنجا كه ترجمه‌ي تفسير الميزان توسط چندين نفر از مترجمان انجام گرفته بود و طبعاً ترجمه يكدستي نبود به سفارش مؤلف آن، مرحوم علامه طباطبايي ترجمه‌ي تمام 20 جلد توسط آقاي سيّد محمّد باقر موسوي همداني انجام و منتشر گرديد.

17. ترجمه‌ي خلاصه‌ي تفسير الميزان، تلخيص كننده: كمال مصطفي شاكر،با عنوان مختصر تفسير الميزان در يك جلد، مترجم: فاطمه مشايخي، 4 جلد، تهران: اسلام، 1379 . 1380.

18. تفسير قرآن به قرآن در تفسير الميزان، اسماء زندي، پايان نامه كارشناسي ارشد رشته علوم قرآني و حديث دانشگاه آزاد اسلامي كرج، استاد راهنما: يداللّّّه نصيريان.

19. تفسير القرآن بالقرآن عند العلامة الطباطبايي، (عربي)، خضير جعفر، قم: دارالقرآن الكريم، چاپ اول، 1411، 400 ص، اين اثر پايان نامه كارشناسي ارشد مؤلف در دانشگاه تهران به راهنمايي فيروز حديدچي مي باشد.

20. تفسير و پيام آيات نماز، شامل 130 آيه، اقتباس از تفاسير مجمع البيان، الميزان و نمونه، عباس عزيزي، قم: انتشارات نبوغ، چاپ اوّل، 1375، 432 ص.

21. تفصيلي از ترجمه‌ي تفسيرالميزان (شامل هدف و شأن نزول آيات براساس ترجمه‌ي تفسير الميزان)، اصفهان: سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، 1362، 136 ص.

22. تفكر در قرآن، مهدي حائري تهراني، قم: مؤسسه‌ي دين و دانش، چاپ اوّعل، 1363، 156 ص، فروست: يكدوره بررسي هاي قرآني . علوم قرآن 2، اين اثر به سفارش مرحوم علامه‌ي طباطبايي به عنوان تفسير موضوعي از تفسيرالميزان گزينش شده است.

23. توحيد افعالي در تفسير الميزان، محمد رضا واحدي، پايان نامه كارشناسي ارشد رشته فلسفه و حكمت دانشگاه آزاد اسلامي تهران، استاد راهنما: احمد بهشتي، 1375.

24. توحيد در الميزان، شمس الدين ربيعي، تهران: انتشارات نورفاطمه (س)، 1363، 168ص، فروست با علامه درقرآن (1).

25. داستان‌هاي قرآني و تاريخ انبيا در الميزان، حسين فعال عراقي، تهران: نشر سبحان، چاپ اوّعل، 1377، 2 جلد، 487‌- 582 ص [همان گونه كه ذكر شد اين اثر در بيروت به عربي ترجمه و در يك مجلد منتشر گرديده است.]

26. دعا و اسرار و آثار آن در الميزان، حسين پنجعليزاده، پايان نامه كارشناسي ارشد علوم قرآن و حديث، دانشگاه آزاد اسلامي كرج، استاد راهنما: محمد علي لساني فشاركي، 1374.

27. دليل الميزان في تفسير القرآن للعلامه السيد محمّد حسين الطباطبايي، الياس كلانتري، مترجم از فارسي به عربي: عباس ترجمان، قم: مؤسسه‌ي مطبوعاتي اسماعيليان، چاپ دوم، 1412‌، 368ص، ناشر ديگر: بيروت: مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ اول، 1417‌،338 ص.

28. راهنماي موضوعات ترجمه‌ي الميزان في تفسير القرآن، الياس كلانتري، تهران: اوج، وفا، 1361‌،400 ص.

29.روابط اجتماعي در اسلام، نگارش و ترجمه: محمّد جواد حجتي كرماني، تهران: بعثت، 1354‌،112 ص، اين اثر ترجمه‌ي يك بحث از تفسير الميزان است كه با موافقت مرحوم علاّمه طباطبايي توسط مترجم ترجمه شده و در بعضي كتب ديگر نيز چاپ شده است، ازجمله: مجموعه رسائل، چاپ دفتر نشر فرهنگ اسلامي؛ بررسي‌هاي اسلامي، انتشارات هجرت، قم: آزادي،1365‌،92ص،‌(در سال‌هاي 1348و1361نيز از سوي همين ناشر منتشرشده است)، تهران: بنياد فرهنگي امام رضا(ع)، 1361‌،103ص.

30. روش علامه طباطبايي در تفسير الميزان، فارسي، علي الاوسي، مترجم: سيّد حسين مير خليلي، تهران: شركت چاپ بين الملل، چاپ اوّل، 1381، 421 ص، عنوان اصلي: الطباطبايي و منهجه في تفسير الميزان،

31. سيماي زن در تفسير الميزان، رويا برادر، پايان نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه تهران، استاد راهنما: عباس حري، 1371.

32‌. شرح فشرده‌اي بر مقدمه تفسير الميزان، محمدعلي لساني فشاركي، 1360، 96 ص.

33.‌شرح معضلات قرآني در الميزان، شمس الدين ربيعي، تهران: انتشارات نور فاطمه‌(س)، چاپ اوّّل،‌1362، 239 ص، فروست: با علامه در قرآن‌(3).

34.‌الطباطبايي و منهجه في تفسيره الميزان، علي الاوسي، تهران: سازمان تبليغات اسلامي، چاپ اوّل، 1405، 316 ص.

35.‌علوم قرآن در تفسير الميزان، عباس فضلي، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد دانشكده الهيات دانشگاه تهران، 1375، 208 ص، استاد راهنما: محمّد علي مهدوي راد، مشاور: سيّد محمّد باقر حجتي.

36.‌علوم قرآني در الميزان، حسين علي روزپيكر، پايان نامه‌ي كارشناسي‌ارشد دانشگاه آزاد اسلامي تهران، استاد راهنما: سيّّد محمّد باقر حجتي، 1375.

37. عوامل فرهنگي مساعد توسعه‌ي اقتصادي در قرآن با تكيه بر الميزان، محمّّد جوادچيت سازقمي، پايان‌نامه كارشناسي ارشد جامعه شناسي دانشگاه تربيت مدرس تهران، استاد راهنما: غلام‌عباس توسلي، 1375.

38.‌فلسفه و قرآن در زمينه الميزان، عباس مخبر دزفولي، تهران:‌كتابخانه‌ي صدر، 1363، 2 جلد، 55-12- 285-286 ص. ناشر ديگر: قم: دفتر انتشارات اسلامي (جامعه‌ي مدرسين حوزه‌ي علميه‌‌ي قم)، چاپ دوم، 1368، 3 جلد در 1 مجلد، 230-252-168.

39.‌فهارس الميزان في تفسير القرآن،ابن فزوع، 1403، 292 ص.

40.‌فهارس الميزان في تفسير القرآن، عادل عبدالجبارثامر،بيروت: موسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ اول، 1417، 568 ص.

41.‌فهرست راهنماي موضوعي الميزان . عربي . فارسي . تنظيم و نشر قم: دفتر انتشارات اسلامي جامعه‌ي مدرسين حوزه‌ي علميه‌ي قم، 1373، 230 ص. اين اثر راهنماي موضوعات تفسير و ترجمه الميزان منتشر شده از سوي دفترانتشارات اسلامي (جامعه‌ي مدرسين حوزه‌ي علميه‌ي قم) مي باشد.

42. كتب آسماني در قرآن كريم با توجه به تفسير الميزان، پايان نامه كارشناسي ارشد قرآن و حديث دانشگاه آزاد اسلامي كرج، استاد راهنما: ابوالقاسم امامي، 1376.

43.‌مباحث علوم قرآن در الميزان، اصغر زاهدي تير، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسلامي كرج، استاد راهنما: محمّد علي لساني فشاركي، مشاور: محمّعد علي مهدوي‌راد و ابوالقاسم امامي، 1374، 403-10 ص.

44.‌مباحث فلسفي در الميزان، مصطفي تيزكار، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد علوم قرآن و حديث دانشگاه آزاد اسلامي كرج، استاد راهنما: محمّعد علي لساني فشاركي، 1374.

45.‌مباني و روش علامه طباطبايي در الميزان،سيّد شهاب الدين حسيني، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد رشته الهيات و معارف مركز تربيت مدرس حوزه علميه قم، 1374، 222 ص، استاد راهنما: سيد محمد باقر حجتي، مشاور: احمد بهشتي، اين اثر با عنوان نگاهي نوبه تفسير الميزان منتشر شده است كه در ترتيب خود آمده است.

46.‌مختصر تفسير الميزان (عربي) كمال مصطفي شاكر، بيروت: مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ اول، 1419) در حاشيه قرآن، اين اثر قبلاً در يكي از كشورهاي عربي با عنوان «نور من القرآن . الميزان المختصر» بدون نام علامه طباطبايي منتشر گرديده بود در ضمن ترجمه اين اثر در 4 جلد نيز گذشت با عنوان ترجمه خلاصه تفسير الميزان.

47. مختصر الميزان في تفسير القرآن (عربي) مختصر كننده: سليم الحسني، بيروت: دارالاسلام، مؤسسة المعارف للمطبوعات، چاپ اوّّل، 1417، 1 جلد، 604 ص نيز به صورت افست: لوح محفوظ(در حاشيه قرآن)

48.‌مختصر الميزان في تفسير القرآن (عربي) بيروت: دارالسلام، مؤسسة المعارف للمطبوعات، 5 جلد‌(به نقل از مقدمه عنوان سابق).

49.‌مختصر الميزان في تفسير القرآن (عربي) مختصركننده: الياس كلانتري، قم . تهران: انتشارات اسوه‌ي، 6 جلد، چاپ اوّل، 1421.

50. مسائل اقتصادي در تفسير الميزان، محمد جواد وزيري فرد، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد فقه و مباني حقوق اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد، استاد راهنما: محمّد واعظ‌زاده خراساني، 1369.

51. معاد در الميزان، شمس الدين ربيعي، تهران: انتشارات نور فاطمه‌(س)، چاپ اوّّل، 1362، 176 ص، فروست: با علامه در قرآن‌(2).

52.‌معارف قرآن درالميزان، سيّّد مهدي امين، تهران: سازمان تبليغات اسلامي، ازسال1370 تاكنون سه جلد منتشر گرديده است، جلد اوّّل 1370، 460 ص (معارف قرآن در شناخت خدا)؛ جلد دوم، 1373، 223 ص، (معارف قرآن درشناخت جهان)؛ جلد سوم، 1373، 344 ص، (معارف قرآن درشناخت ملائكه، جن وشيطان). اين اثرگزينش موضوعي مباحث الميزان است كه براساس ترجمه‌ي چهل جلدي الميزان تنظيم شده است.

53. معرفة القرآن في تفسير الميزان، سيّد حميد محمودزاده‌ي حسيني ، قم: مؤسسة اسماعيليان، چاپ اول، 1416، 235 ص، (علوم قرآن در تفسير الميزان).

54. مفتاح الميزان، عليرضا ميرزا محمّّد و ديگران، تهران: مركز نشر فرهنگي رجاء، چاپ اوّل، 1367، 3 جلد، جلد اوّّل، 682 ص (فهرست مباحث و موضوعات)، جلد دوم، 399 ص (فهرست اعلام، اشخاص، امكان و بلاء) جلد سوم، 500 ص (فهارس گوناگون هم چون قبايل، اديان، اصطلاحات و…)

55. الميزان في تفسير القرآن، 1. تهران: دارالكتب الاسلاميه (آخوندي) از سال 1357. ق به بعد 20 جلد، چاپ سوم،1375 ق ناشرين ديگر به ترتيب تقدّّّم انتشار 2‌. بيروت: مؤسسة الاعلمي للمطبوعات،20 جلد؛ 3.‌قم: انتشارات اسماعيليان افست از عنوان قبل، چاپ سوم،1390 ق، پنجم 1371ش، 20 جلد؛ 4‌. قم: دفتر انتشارات اسلامي (جامعه‌ي مدرسين حوزه‌‌ي علميه‌ي قم) 20 جلد نيز افست از چاپ بيروت قبلي ؛5‌. بيروت: مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ اوّل، 1417. اين چاپ كه 20 جلد تفسير و دو جلد فهارس دارد غير از چاپ قبلي و جديد است فهارس آن تأليف :1. آقاي الياس كلانتري كه قبلاً نيز منتشرشده بود. 2.‌ فهرست جديد ديگر، عادل عبدالجبار ثامر.

56. ناسخ و منسوخ در قرآن و ديدگاه‌ي علامه طباطبايي (در تفسير الميزان)، سيّد محسن موسوي، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد دانشكده الهيات دانشگاه تهران، 1373، 285 ص، استاد راهنما: علي حجتي كرماني،مشاور: مرتضي آيت اللّه زاده شيرازي، اين اثر در دو بخش است كه بخش دوم آن ديدگاه‌ي علامه طباطبايي در تفسير الميزان درباره‌ي ناسخ و منسوخ مي باشد.

57‌. نبوت در قرآن با توجه‌به تفسير الميزان، مرتضي عزتي، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسلامي كرج، استاد راهنما: ابوالقاسم امامي، 1375.

58‌. نبوت در الميزان، شمس الدين ربيعي، تهران: انتشارات نورفاطمه (س)، 1363، 205ص، فروست: با علامه در قرآن (6).

59.‌نظم قرآن از ديدگاه جرجاني، زمخشري، طبرسي‌وطباطبايي، زهرا آيت اللّه زاده شيرازي، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد علوم قرآن و حديث دانشگاه آزاد اسلامي تهران، استاد راهنما: سيّد مرتضي آيت‌اللّه‌زاده شيرازي،1375.

60‌. نگاهي نو به تفسير الميزان، سيّد شهاب الدين حسيني، قم: انتشارات نورگستر، چاپ اول، 1380، 288 ص، اين اثر پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد مؤلف است كه با عنوان «مباني و روش علامه در تفسير الميزان» گذشت.

61. نورمن القرآن، الميزان المختصر في التفسير، اين اثر توسط كمال مصطفي شاكر تلخيص شد و در يك جلد و در حاشيه قرآن در 728 ص منتشر شده است و ناشر مشخص نيست و اشاره‌اي هم به اين كه اين اثر تلخيص الميزان است نشده اين اثر هم چنان كه گذشت مجدداً‌از سوي مؤسسه‌ي اعلمي بيروت با عنوان مختصرتفسير الميزان منتشر گرديد.

ب . كتاب‌هايي كه بخشي از آن پيرامون تفسير الميزان مي باشد.

62‌. آشنايي با علوم قرآن يا مقدمات لازم براي فهم قرآن مجيد، فارسي، علي اصغر حلبي، تهران: انتشارات اساطير، چاپ اول، 1362، بحث مورد نظر از ص 87 تا 92 با عنوان تفسير الميزان.

63‌. اتجاهات التفسير في القرن الرابع العشر، عربي، فهد بن عبدالرحمن بن سليمان الروي،سني، عربستان سعوي، چاپ اوّل، 1407، 3 جلد، بحث مورد نظر از ص 239 تا 252 در جلد اول با عنوان الميزان في تفسير القرآن.

64‌. اسراييليات در تفاسير، فارسي، سهيلا پيروزفر، پايان نامه‌‌ي كارشناسي ارشد دانشكده الهيات دانشگاه تهران،1373،بحث مورد نظر از صفحه‌ي212 تا 216با عنوان الميزان في تفسير القرآن آمده است.

65‌. بين الشيعة و السنة دراسة مقارنه في التفسير واصوله، عربي، علي السالوس، مكتبة ابن تيميه، دارالاعتصام، بحث مورد نظر از صفحه‌ي 257 تا 263 با عنوان [الفصل السادس…] ثامناً الميزان آمده است.

66. تفسير وتفاسير جديد،فارسي،بهاء الدين خرمشاهي، تهران‌: انتشارات كيهان، چاپ اول، 1364، بحث مورد نظر از صفحه 113 تا 132 با عنوان درباره‌ي تفسير الميزان آمده است. (اين عنوان در قرآن پژوهي از همين مؤلف نيز آورده شده است).

67‌. التفسير و التفاسير الحديثه، عربي، بهاء الدين خرم‌شاهي، بيروت: دارالروضه، چاپ اوّل، 1411، بحث مورد نظر صفحه 91 تا 106 با عنوان تفسير الميزان ديده مي‌شود. (اين اثر ترجمه عربي عنوان پيشين است).

68‌. دايرة المعارف تشيع، فارسي، جمعي از نويسندگان، جلد 4، صفحه‌ي 575‌ـ 576.

69‌. سيريي سلوك، فارسي، بهاء الدين خرمشاهي، تهران: انتشارات معين، 1370، بحث مورد نظر، در صفحه‌ي 126 تا 128 با عنوان: درباره‌ي الميزان آمده است.

70. طبقات مفسّّران شيعه، فارسي، عبدالرحيم عقيقي بخشايشي، قم: نشر نويد اسلام، 5 جلد، بحث مورد نظر از صفحه‌ي 439 تا 454 جلد چهارم با عنوان تفسير الميزان علامه طباطبايي آمده است.

71‌. عقلگرايي درتفاسيرقرن چهاردهم برمبناي الميزان، المنار، في ظلال القرآن والجواهر، فارسي، شادي نفيسي، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد دانشگاه تربيت مدرس تهران، 1373، 268 ص، استاد راهنما: محمّد علي مهدوي راد، مشاور: محمد علي لساني فشاركي.اين اثر در قم:دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ اول،1379در 455ص منتشر شده است.

72‌. علوم القرآن عند المفسّرين، عربي، مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه‌ي علميه‌ي قم، چاپ اوّل، 1357‌، 3 جلد. در اين اثر علوم قرآن از مقدمه‌ي 55 دوره‌ي تفسير شيعه و اهل سنت جمع آوري و تنظيم گرديده، امّا به لحاظ اهميت تفسير الميزان واين كه در اين تفسير، مقدمه‌اي در زمينه‌ي علوم قرآن وجود ندارد، مباحث علوم قرآني از متن تفسير الميزان استخراج و تنظيم گرديده است.

73. قرآن پژوهي، هفتاد بحث تحقيقي قرآني، فارسي، بهاءالدين خرمشاهي، تهران: مركز نشر فرهنگي مشرق، چاپ مورد نظر از صفحه‌ي 255 تا 272 تا عنوان درباره‌ي الميزان، در دو بخش آورده شده است كه بخش اوّّل آن در تفسير و تفاسير جديد نيز آمده و بخش دوم با استفاده از كتاب: الطباطبايي و منهجه في‌التفسير، تأليف علي الاوسي، به نگارش درآمده و پيش‌تر در كيهان فرهنگي آورده شده است.

74. مباني و روش‌هاي تفسير قرآن، فارسي، عباس‌علي عميد زنجاني، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اوّّل، 1366، دوم 1368، 224، بحث مورد نظر از صفحه‌ي 185 تا 191، آمده است. چاپ سوم با اضافات، 1373، 343، بحث مورد نظر از صفحه‌ي 294 تا 303 آمده است.

75. المفسّّّرون،حياتهم و منهجهم،عربي، سيّد محمدعلي ايازي، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اوّل، 1414، از صفحه‌ي 703 تا 711 درباره‌ي الميزان است و نيز در كتاب آشنايي با تفاسير، نوشته همين مؤلف،ص 109 تا 110؛و نيز شناخت نامه تفاسير.

76. مهرتابان، يادنامه و مصاحبات تلميذ و علامه طباطبايي، فارسي، سيّد محمّدحسين حسيني تهراني،تهران: انتشارات باقر العلوم، و نيز: مشهد: انتشارات علّّامه طباطبايي، چاپ دوم، 1417ق، 449، در مقدمه‌ي مطالبي پيرامون تفسير الميزان مي‌باشد.

77. يادنامه علامه طباطبايي، فارسي، تهران: مؤسسه‌ي مطالعاتي تحقيقات فرهنگي انجمن اسلامي حكمت و فلسفه ايران، وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالي، 1362 و دومين يادنامه‌ي، 1363، دريادنامه اول، مقاله‌اي با عنوان تجليل از مقام مفسّّران قرآن،از عبدالمحسن مشكوة الديني و در دومين يادنامه، مقاله‌اي با عنوان نظرات فلسفي علامه در الميزان، از سيّد محسن موسوي تبريزي،ص 305 تا328.

78. يادنامه ي مفسّّّر كبير استاد علّّامه طباطبايي، فارسي، قم: انتشارات شفق، 1361، مقاله‌اي با عنوان شخصيت علمي علّّامه و تفسير وي و نيز علّّامه طباطبايي در الميزان، از ابوالقاسم رزاقي، ص189 تا 208.

ج. مقالات پيرامون تفسير الميزان

79. آفرينش انسان در تفسير الميزان، فارسي، مهدي مهريزي، فصلنامه‌ي بينّّات، ش2، تابستان 1376، ص24 تا 39.

80. اثر جاويدان (تفسير الميزان)، روزنامه‌ي رسالت، 24 آبان 1367 ،ص10.

81. ادب القرآني، عربي،هيئت تحريريه مجلة التوحيد، (گزينش و تنظيم از تفسير الميزان)، مجلة التوحيد ش 1، ربيع الاول و ربيع الثاني 1403ق، ص16ـ30 و ش2، جمادي الاولي و جمادي الثاني1403ق،ص 15ـ31.

82. اطروحات جامعية، تفسير القرآن بالقرآن عند العلامه الطباطبايي لخضير جعفر:عربي،حسن السعيد، فصلنامه‌ي رسالة القرآن، ش 1، محرم، صفر، ربيع الاول، 1411ق،ص 167ـ170.

83. اضواء علي منهج التفسير لمدرسة العلّامة الطباطبائي، عربي، علي الاوسي، الفجر، سال اول، ش4، شعبان‌ـ‌شوال 1404ق، ص94ـ121.

84. امامت از نظر علّّامه طباطبايي در تفسير الميزان، فارسي، دكتر سيّد جعفر شهيدي، كيهان فرهنگي، سال سوم، ش9، آذر 1356، ص12ـ14.

85. انديشه‌ي اجتماعي در تفسير الميزان، فارسي، سيّّد محمدعلي ايازي، فصل‌نامه‌ي مبين، پيش ‌شماره‌ي2، پاييز 1373،ص 8ـ15 و نيز: روزنامه كيهان، 24 آبان 1374، با عنوان انديشه‌هاي اجتماعي در تفسير الميزان.

86. اهل بيت عليهم السلام در الميزان، فارسي، محمّد صحتي سردرودي، ماهنامه‌ي بصائر، ويژه علّّامه طباطبايي، آبان 1375،ص 76ـ81.

87.اهميت تفسير الميزان علاّمه طباطبايي از ديدگاه دانشمندان،اعتصام،ش43، آبان 1364،ص 31.

88. تأويل در تفسير الميزان، فارسي، محمّدهادي معرفت، فصلنامه‌ي ميراث جاويدان، سال اوّل، ‌ش 4، زمستان 1372، ص26ـ31، بخش دوم اين مقاله با عنوان تأويل از ديگاه علامه طباطبايي در ‌ش 5همين فصل‌نامه (سال دوم، بهار 1373) ص14ـ19 مي‌باشد.

89. تدوين فهرست كامل از ترجمه تفسير الميزان، فارسي،عليرضا ميرزا محمّد، كيهان فرهنگي، مهر 1363، ص40ـ24. (معرفي كتاب مفتاح الميزان).

90. تشريح ويژگي‌هاي تفسير الميزان، فارسي،ابوالقاسم رزاقي،روزنامه اطلاعات، ‌ش 19475، 23آبان 1370،ص 8.

91. تضاد روش حكومتي اسلام با دموكراسي برگرفته از تفسير الميزان، بازتاب انديشه،ش 9،ص14 ـ 16به نقل از نشريه‌ي صبح.

92 . تطبيق يا تفسير؟، «نقد روش‌‌هاي تفسير از ديدگاه‌ي علامه طباطبايي»، فارسي، علي رباني،مجله‌ي نور علم، ‌ش 41، مهر و آبان 1370، ص24ـ43.

93. تفسير القرآن بالقرآن عند العلامة الطباطبايي،عربي،خضير جعفر،فصل‌نامه‌ي رسالة القرآن ‌ش1، محرم،صفر، ربيع الاوّل، 1411،ص 38ـ‌‌58.

94. تفسير قرآن، روش علامه در تفسير الميزان، روزنامه‌ي كيهان، 6دي 1360، ص6.

95. تفسير الميزان، بحر عميق حكمت، فارسي، مصاحبه با آقاي سيّد محمّّد باقر موسوي همداني، روزنامه‌ي جمهوري اسلامي، ‌ش 1004، آبان 1361،ص 7ـ10.

96. تفسير الميزان علّّامه طباطبايي، فارسي، مرتضي مطهري، پيام انقلاب، 1361. ص10ـ11.

97. تفسير الميزان و اسباب النزول، فارسي، علي فصيحي، فصل‌نامه‌ي پژوهش‌هاي قرآني، ‌ش 2، تابستان 1374،ص 157ـ 182.

98. تفسير الميزان و القضايا السياسية المعاصرة، عربي عبدالمجيد حسن، مجلة التوحيد، ‌ش 35، ذي القعدة و ذي الحجّه 1408ق،ص35ـ45.

99. تلاشي نو براي بازشناسي ويژگي‌هاي الميزان، فارسي، روزنامه‌ي اطلاعات، 10 آذر 1362، ص20.

100. جايگاه الميزان در ميان تفاسير فارسي، محمّّد علي مهدوي راد، كيهان فرهنگي، سال ششم، ‌ش‌8، آبان 1368،ص 12ـ13.

101. جايگاه الميزان، نسبت به مكتب تفكيك، فارسي، علي حيدر مرتضوي، ماهنامه‌ي بصائر، (سازمان تبليغات) ويژه‌ي علّّامه طباطبايي، آبان 1375،ص 86‌ـ101.

102. درباره الميزان، فارسي، علي اوسي، ترجمه: بهاءالدين خرمشاهي،كيهان فرهنگي، سال ششم، ‌ش 8،ص 10ـ11 و نيز: نشر دانش، سال دوم، ‌شماره‌ي اوّل، آذر و دي 1360، 11ـ17. اين مقاله در كتاب قرآن پژوهي تأليف بهاءالدين خرمشاهي نيز آوده شده است.

103. ديدگاه مرحوم علامه طباطبايي، در تفسير آيه‌ي 14 سوره‌ي مؤمنون، پيرامون خلقت انسان، فارسي، عطاءاللّّه مهاجراني، روزنامه‌ي اطلاعات، ‌ش 19488، 9آذر 1370،ص 2.

104. دين و توسعه در الميزان، فارسي، نعمت اللّه اكبري‌ـ حجت للّه ميرزايي، روزنامه‌ي اطلاعات، 21 آبان 1373.

105. روش تفسيري علامه طباطبايي، فارسي،حسن سعيدي سبزواري، روزنامه‌ي كيهان، 22 آبان 1373،ص 6.

106. روش منطقي‌و‌فطري در روايات، فارسي،عبداللّه جوادي آملي، پاسدار اسلام، ‌ش 28، فروردين 1363، ص10ـ12، (درباره اشكالات وارد بر منطق و جواب آن‌ها، جلد پنجم الميزان)

107. روش نقد حديث در تفسير الميزان،فارسي،مقصود فراست‌خواه،كيهان انديشه، ‌ش 44، مهر و آبان 1371،ص 38ـ50.

108. سيره‌ي تفسيري مرحوم علامه (ره) در «الميزان»، فارسي،عبداللّه جوادي آملي،روزنامه‌ي كيهان، 23 آبان 1373، ص6.

109. سيره‌‌ي عملي اهل بيت(ع) ‌در تفسير قرآن همان روال تفسير الميزان است،فارسي،مصاحبه با آيت اللّه مصباح يزدي،روزنامه‌ي اطلاعات، 14 آبان 1363،ص 15.

110. سيري در الميزان، فارسي، ابوالقاسم رزاقي، روزنامه‌ي جمهوري اسلامي، ويژه‌نامه، 24 آبان 1363، ص14ـ16.

111. سيماي زن در الميزان، محمّدعلي سلطاني، فارسي، كيهان فرهنگي، سال ششم، ‌ش‌8، ص14ـ16.

112. شخصيّت استاد علامه‌ي طباطبايي، برگرفته از سخنراني استاد محمّّد تقي مصباح يزدي، روزنامه‌‌ي اطلاعات، 25آبان 1374.

113. شخصّيت علامه‌‌ي طباطبايي، مصاحبه با آيت‌اللّه جوادي آملي، فصل‌نامه‌ي معرفت، ‌ش2، پاييز1371،ص 5ـ11، (در ارتباط با تفسير الميزان)

114. شناسايي برخي از تفاسير شيعه، منهج الصادقين… الميزان في تفسير القرآن، فارسي، مجله‌ي حوزه، ‌ش21، مرداد و شهريور1346، ص45ـ‌68.

115. عظمت قرآن و ويژگي‌هاي تفسير الميزان ، فارسي، ناصر مكارم شيرازي ،مكتب اسلام ، دي ماه 1360،ش10،ص12ـ16و60.

116. علّّامه طباطبايي با تفسير الميزان جهان اسلام را به خود آورد…، فارسي، روزنامه‌ي اطلاعات، هشتم دي،1360.

117. علامه، مو?سس تفسير در حوزه، فارسي، مصاحبه با آيت‌اللّه مسلم ملكوتي، ماه‌نامه‌ي بصائر، ويژه‌نامه‌ي علامه طباطبايي، آبان 1375،ص 4ـ6.

118. علامه و الميزان، فارسي،روزنامه‌ي رسالت، 24‌آبان، 1365، ص6.

119. فروغ هدايت در الميزان، فارسي، محسن طاحوني، روزنامه‌ي اطلاعات 27و28 آبان‌1374.

120. قبسات من نور الميزان، عربي، كمال مصطفي شاكر، الثقافة الاسلامية، ش7، 23ـ25؛ ش24، ص19ـ27؛ ش25،ص8‌ـ‌18؛ ش23،ص 121ـ128؛ ش34،ص 102ـ115.

121. كتاب‌شناسي علّّامه طباطبايي و تفسير الميزان، فارسي، محمّدعلي هاشم‌زاده، ماهنامه‌ي بصائر، ويژه‌نامه‌ي علامه طباطبايي، آبان 1375،ص 108ـ116.

122. مختصر الميزان في تفسير القرآن، فارسي، الياس كلانتري، فصل نامه‌ي بيّنات، ش6، تابستان 1374،ص 184ـ187.

123. المرابطة في‌المجتمع الاسلامي (من تفسير الميزان)، عربي، التوحيد، ش3، رجب و شعبان 1403ق ،ص 16ـ31 ؛ ش4، رمضان و شوال 1403، 16ـ29.

124. مروري بر انديشه‌ي اجتماعي اسلام در تفسير الميزان، فارسي، روزنامه‌‌ي جمهوري اسلامي، 19 فروردين 1370.

125. مروري بر مسائل اجتماعي در تفسير الميزان، فارسي، ابراهيم عباس حسيني، مجله‌ي مشكوة، ش28، پاييز1369،ص 111ـ125.

126. مسألة التحريف في القرآن من تفسير الميزان، عربي، محمد تقي ابراهيم، توحيد، ش6، محرم و صفر 1404ق،ص 15ـ24.

127. معرفي و نقد مفتاح الميزان، فارسي، فرهاد تاج‌الديني، كيهان فرهنگي، سال ششم، ش10،ص30ـ31.

128.مفسّران نامدار قرآن…، 15ـ علامه طباطبايي مفسر بزرگ قرآن، فارسي،عبدالرحيم عقيقي بخشايشي، كيهان‌انديشه، ش28، بهمن و اسفند 1368، ويژه‌نامه‌ي قرآن، ص182ـ184.

129. مقام و منزلت علمي علامه طباطبايي،فارسي،عبدالحميد صفايي، ماهنامه ي بصائر، ويژه‌نامه‌ي علّّامه طباطبايي، آبان 1375،ص 68ـ75.

130. منتخبي از تفسير الميزان درباره حكمت، كيهان، 26 آبان1360،ص11.

131. منهج العلامة الطباطبايي في التفسير،عربي، سيّعد كمال حيدري، قضايا اسلامية، ش2، 1416ق، ص339ـ382.

132. الميزان در ميان تفسيرهاي قرآن، فارسي، دكتر سيّد جعفر شهيدي، كيهان فرهنگي، سال دوم، ش11، بهمن 1364، ص12ـ14.

133. نظرة الي الصدم في التفسير الميزان، عربي، كمال مصطفي شاكر، الثاقفة الاسلامية، ش36.

134. نگاهي به امتيازات تفسير الميزان، فارسي، احمد صفايي، روزنامه‌ي اطلاعات، ش19475، 23‌آبان 1370،ص 8.

135. نگاهي به ترجمه‌ي تفسير الميزان از دريچه نقد، فارسي، يوسف غلامي، ماهنامه‌ي بصائر، ويژه‌نامه‌ي علامه طباطبايي، آبان 1375،ص 36ـ42.

136. نگاهي به علم تفسير قرآن، پليس انقلاب، 21 آبان 1362،ص 4ـ5و6.

137. نگاهي گذرا به شخصيّت علمي و اجتماعي علامه، مصاحبه با استاد محمدعلي گرامي، ويژه‌نامه‌ي علامه طباطبايي، ماه‌نامه‌ي بصائر، آبان 1375،ص 7ـ12.

138. نگاهي گذرا به ترجمه تفسير الميزان، نشريه‌ي دانشكده الهيات و معارف اسلامي مشهد، ش30، تابستان1374،ص 123ـ137.

139. نياز به منطق، فارسي، عبداللّه جوادي آملي، پاسدار اسلام، ش 29، ارديبهشت1363،ص 12ـ18 (اشكالات وارد بر منطق و پاسخ آن از جلد 5 تفسير الميزان)

140. ويژگي‌هاي الميزان، فارسي، محمّدهادي معرفت، كيهان انديشه، ش33، آذر و دي1369.

141. هدايت به امر در تفسير الميزان، فارسي، محسن غرويان، فصل‌نامه‌ي معرفت، ش13، تابستان 1374،ص 19ـ23. (اين مقاله در سمينار شناخت الميزان در 24 آبان 1373 در دانشكده‌ي علامه ارائه گرديده است.)

2.آثار علامه‌ي طباطبايي (به ترتيب حروف الفبا)

142. آثار برزخ در آثار علامه طباطبايي، سيّد امير علي نقوي، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد رشته الهيات و معارف اسلامي موسسه‌ي آموزشي، پژوهشي امام خميني (ره)، استاد راهنما: نيازي، استاد مشاور: مولايي‌نيا، 1380،ص 175.

143. آغاز فلسفه، مترجم: محمّدعلي گرامي، قم: انتشارات علامه، 1400، 224ص. (يك دوره فشرده فلسفه به عنوان آغاز فلسفه)

144. آغاز پيدايش انسان، تهران: بنياد علمي، فرهنگي امام رضا‌(ع)، 1361، 94ص.

145. آموزش دين، جمع‌آوري و تنظيم: مهدي آيت اللهي (دادور)، قم: جهان آراء، 3جلد.

146. آموزش دين، جمع‌آوري و تنظيم: مهدي آيت اللهي، انتشارات اسلامي، (اين كتاب خلاصه‌ي كتاب قبلي است، 352ص.

147. آموزش عقايد اسلامي، قم، چاپ اوّل، انگليسي، 232ص.

148. آينه‌ي مهر (ويژه‌ي گرامي‌داشت بيستمين سالگرد رحلت علامه طباطبايي، تدوين و تحقيق: پژوهشكده‌ي حوزه و دانشگاه، دارالتفسير (اسماعيليان)، چاپ اول،ص 208. (مرتبط با علامه)

149. ازدواج دائم و موقت، گردآورنده: حسن موجودي، چاپ‌سوم، 128ص.

150. استراتژي زن در اسلام، قم: نداي ايمان، 1358، 89ص.

151. اسلام، احتياجات واقعي هر عصر (اسلام به احتياجات واقعي هر عصر پاسخ مي‌دهد)، تهران: محمّّدي، 1346، 112ص (اين بحث در كتاب در سايه اسلام و نيز قرآن و قانون تنارع بقا چاپ شده است).

152. اسلام و اجتماع، چاپ‌خانه‌ي تابان، 1342، تهران: جهان‌آراء چاپ دوم، 1354، 97ص.

153. اسلام و انسان معاصر، به كوشش: سيّد هادي خسروشاهي، قم: مؤسسه‌ي انتشارات رسالت،چاپ اول، 348ص.

154. اسلامين شيعه، مترجم اردو: شاهد چوهدري، تهران: مؤسسه‌ي مطالعات و تحقيقات فرهنگي، چاپ‌اول، 226ص، عنوان اصلي شيعه در اسلام.

155. اصول فلسفه و روش رئاليسم، به كوشش سيدهادي خسروشاهي، قم: مركز بررسي هاي اسلامي، 1397ق،ص 16ـ301.

156. اصول فلسفه و روش رئاليسم، با مقدمه و پاورقي شهيد مرتضي مطهري، 5جلد،

1ـ‌قم: دارالعلم 1332؛

2ـ تهران: آخوندي، 1350؛

3ـ دفتر انتشارات اسلامي (جامعه‌ي مدرسين حوزه‌ي علميه‌ي قم)،1359؛

4ـ انتشارات صدرا بصورت 5جلدي و نيز در يك مجموعه تحت عنوان مجموعه آثار شهيد مطهري، 6جلد، 1098ص، چاپ‌چهارم، 1375.

157. اعجاز قرآن : بنياد علمي و فكري علامه‌ي طباطبايي با همكاري نشر فرهنگي رجاء، چاپ اوّل، 1362، 32ـ153، فروست: يكصد رساله(1).

158.اعجاز قرآن، تهران، بنياد فرهنگي امام رضا‌(ع). 1361، 111ص، (اين كتاب به ضميمه تاريخ و روش تفسير در قرآن از مؤلف مي‌باشد.)

159. اعجاز از نظر عقل و قرآن، قم: نشر فاخته، 1361، 23ص.

160. انسان از آغاز تا انجام، ترجمه و تعليقات از صادق لاريجاني، تهران: انتشارات الزهراء، چاپ‌دوم، 1371، 373ص، اين كتاب ترجمه‌ي سه رساله‌ي قبل الدنيا، في الدنيا و بعد الدنيا مي‌باشد.

161. بداية الحكمه، قم: دفتر نشر اسلامي (جامعه‌ي مدرسين حوزه‌ي علميه‌ي قم)، 1405،

چاپ‌چهاردهم، 1416، 186ص، ناشر ديگر: قم: دارالمعرفة الاسلاميه، 1406ق، 204ص.

162. بداية الحكمة، شرح و حاشيه، علي شيرواني، قم: دارالفكر، چاپ‌اوّّل، 1378، قم: دارالعلم، چاپ‌پنجم، 1379، (نيز با عنوان ترجمه و شرح).

163. بداية الحكمة، 4جلد، قم: دفتر تبليغات اسلامي حوزه‌ي علميه‌ي قم، چاپ‌سوم، 1374، 381-358-372-287ص.

164.بررسي شخصيّت زن از ديدگاه مفسّران معاصر (المنار، الجواهر، في ظلال القرآن، الميزان، نمونه)، فتحيه فتاحي‌زاده، پايان نامه‌ي دكترا رشته ي علوم قرآن و حديث، مركز تربيت مدرس ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم، استاد راهنما: محمدعلي مهدوي راد، مشاور: محمدهادي معرفت، 1381، 351ص.

165. بررسي‌هاي اسلامي، گردآورنده:سيد هادي خسروشاهي (بسياري از مقالات و رسائل فارسي و تر‌جمه بعضي آثار عربي علامه در اين كتاب چاپ شده است)، ‌جلد اوّل، قم: دارالتبليغ اسلامي، 1369، 380ص، ‌جلد دوم و سوم، قم: انتشارات هجري، 248-370ص.

166. بر قله‌ي رفيع استدلال، تهران: انتشارات نور فاطمه(س)، چاپ‌اوّّل، 1362، 254ص.

167. پاسخ چهل سؤال، قم: انتشارات معارف ‌جعفري، 31ص،اين اثر در ادامه‌ي تفسير سوره‌ي فيل آقاي حائري است.

168. تاريخ قرآن، متر‌جم: سهيلا دين‌پرور، تهران: شركت نشر فرهنگ قرآن، ‌چاپ‌اوّّل، فروردين 1361، چاپ دوم، شهريور 1361،چاپ سوم ،بهمن 1361، 72ص، (اين اثر تر‌جمه‌ي متن «كلام في أن القرآن مصون عن التحريف» در تفسير الميزان در ذيل آيه‌ي 9 سوره‌ي حجر مي‌باشد.

169. تاريخ و روش تفسير در قرآن بضميمه‌ي اعجاز قرآن، تهران: بنياد فرهنگي امام رضا (ع) ، 1361، 22ص.

170. رسالة الولاية - ولايت نامه - متر‌جم: همايون همتي، تهران: امير كبير، 1366، 16ص.

171. يادنامه‌ي استاد علامه طباطبايي، قم: انتشارات شفق: 1361،، 590ص، متن عربي رساله از 249 تا 305.

172. تر‌جمه‌ي نهاية الحكمه، متر‌جم: ‌محمّد تقي مصباح يزدي، تهران: الزهراء ،‌چاپ ‌اوّل، 774ص، دو ‌جلد در 1 مجلّّد.

173. تر‌جمه و شرح نهاية الحكمه، متر‌جم: فتح اللّه اكبري، اصفهان: پرسش،1356، 450ص.

174. تر‌جمه و شرح بدايةالحكمه، متر‌جم: علي شيرواني، قم: دفتر تبليغات اسلامي ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم، ‌چهار ‌جلد، ‌چاپاپ سوم، 1374، ‌جلد ‌اوّل، انتشارات الزهراء، ‌چاپ دوم، 1374؛381ص.

175. تر‌جمه و شرح نهاية الحكمه، متر‌جم: علي شيرواني، قم: دفتر تبليغات اسلامي ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم، 4 ‌جلد، چاپ سوم، 1374.

176. تعدد زو‌جات ومقام زن در اسلام، قم: انتشارات آزادي، 96ص.

177. تعليقه علي نهاية الحكمه: ‌محمّد تقي مصباح يزدي، قم: مو?سسه‌ي طريق الحق، 1405؛496ص.

178. توحيد مفضل ، تر‌جمه ‌:محمّد باقر بن ‌محمّد مجلسي (1037-1111) شرح وحاشيه، سيّد ‌محمّد حسين طباطبايي، تحقيق: ناصر باقري هندي، تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي، ‌چا ‌اوّل، 1379؛ 246ص.

179. حاشيه‌ي اسفار در فلسفه (ملاصدرا)

180. حاشيه‌ي اصول كافي (كليني)

181. حاشيه‌ي بحارالانوار (مجلسي)، تهران: دارالكتب الاسلاميه، ‌چهار جلد.

182. حاشيه‌ي كفايه در علم اصول ، قم: بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي با همكاري نمايشگاه نشر كتاب، 1361 دو ‌جلد در 1 م‌جلد؛ 310 (شرح كفايه خطي با خط علامه در دو ‌جلد . تاريخ اتمام ‌جلد ‌اوّل 1367 ق، 115ص، 1368ق؛87ص.

183. حيات پس از مرگ، متر‌جم: مهدي نبوي، صادق لاريجاني، قم: دفتر انتشارات اسلامي (جامعه مدرسين ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم) ، 1362؛ 103ص (اين اثر تر‌جمه‌ي بخشي از رسالة الانسان بعد الدنيا مي‌باشد، مجموعه رسائل انسان توسط آقاي صادق لاريجاني مجدداً ترجمه و ‌چاپ شده كه با عنوان «انسان از آغاز تا انجام » ذكر شد، ناشر ديگر، تهران: نور فاطمه، 1362؛121ص.

184. خلاصه‌ي تعاليم اسلام، به كوشش داود الهامي، 1.قم: دارالتبليغ اسلامي، 1354،225 ص و نيز در سال 1370 ‌چاپ سوم،قم: دفتر تبليغات اسلامي، 2. تهران: كعبه، 1362،228ص.

185. خلاصه‌ي تعاليم اسلام، بنگالي، تهران: سازمان تبليغات اسلامي،324ص.

186. خلق ‌جديد پايان ناپذير، تر‌جمه‌ي رساله قوه وفعل، متر‌جم: ‌محمّدي گيلاني، تهران: موسسه‌ي مطالعات و تحقيقات فرهنگي وابسته به وزارت آموزش عالي، 1362، 96، (همراه با متد اصلي)

187.دردمندان، مستمندان، بي پناها ن مهدي موعود، قم: دارالتبليغ اسلامي، ‌چاپ ‌اوّل، 128ص.

188. در سايه‌ي اسلام و قرآن، قم: انتشارات اهل بيت، ‌چاپ‌اوّل، 1369،168ص (اين كتاب قبلاً با عنوان قرآن وقانون تنازع بقا در سال 1360، از سوي همين ناشر، منتشر شده ولي متأسفانه هيچ‌‌گونه اشاره‌اي از سوي ناشر به اين امر نشده است).

189. رسائل التوحيدي، قم : دفتر نشر اسلامي (‌جامعه‌ي مدرسين ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم) ‌چاپ دوم، 1415،244ص.

190. رسائل توحيدي، متر‌م و محقق: علي شيرواني هرندي، تهران: انتشارات الزهراء، 1370؛231ص.

191. رسائل التوحيدية، قم: ‌چاپ حكمت، بنياد علمي و فكري علامه با همكاري نمايشگاه ونشر كتاب، 314ص.

192. رسائل سبعه، بنياد علمي و فكري علامه با همكاري نمايشگاه ونشر كتاب، ‌چاپاپ ‌اوّل، 1365؛314 ص.

193. رساله‌اي در توحيد، مترجم، همايون همتي، نشر ضحي، 350ص.

194. رسالت تشيع در دنياي امروز (بخشي از مذاكرات علامه يا پروفسور هانري كربن، اين اثر در واقع مكمل بحث كتاب شيعه از علامه مي‌باشد).

195. رسالة الولاية، قم: انتشارات شفق، ‌چاپ ‌اوّل، 1361، اين اثر در يادنامه‌ي استاد علامه طباطبايي از 249 تا 305 ‌چاپ شده است،

196. روابط ايران و غرب، 1375؛99ص.

197. زن در اسلام، قم: نشر ‌محمّد، 40ص.

198. سنن النبي، متر‌جم و محقق، ‌محمّد هادي فقهي، تهران: كتابفروشي اسلاميه، ‌چاپ ‌اوّل ، 1354، دوم، 1362؛ 411ص، ‌چهارم، 452ص،هفتم، 1378، 414ص (متن عربي و تر‌جمه فارسي)

199. سنن النبي، مترجم، حسين استاد ولي، تهران: پيام آزادي، ‌چاپ ‌اوّل، 1379؛212ص.

200. سيري در قرآن، به كوشش سيّّّد مهدي آيت اللهي، تهران: ‌جهان آرا، ‌چاپ ‌اوّل 1379،448ص.

201. شرح بداية الحكمه، ‌محمّد مهدي مؤمن، قم: ذوي القربي، 2 ‌جلد در 1 مجلد. ‌چاپ دوم، 1379، 264-376ص.

202. شرح مصطلحات فلسفي بداية الحكمة و نهاية الحكمة، علي شيرواني، قم: دفتر تبليغات اسلامي ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم، ‌چاپاپ ‌اوّل، 1373؛192

203. شرح نهاية الحكمة، حسين حقاني زنجاني، قم: انتشارات شكوري، ‌چاپ ‌اوّل، 1369، دو ‌جلد در يك مجلد، 328- 356ص.

204. شرح نهاية الحكمه (شرحي بر نهاية الحكمه)، همايون همتي، تهران: امير كبير، ‌چاپ ‌اوّل، 1362، جلد ‌اوّل ،144ص.

205.شيعه، (مجموعه مذاكرات علامه با پروفسور هانري كربن مستشرق فرانسوي در باره‌ي مكتب تشيع)، قم: انتشارات رسالت، ‌چاپ ‌اوّل، 504ص (با توضيحات علي احمدي و سيد هادي خسرو شاهي).

206. شيعه در اسلام، 1. قم: مركز بررسي‌هاي اسلامي، 1356؛164ص، 2. تهران:شركت سهامي انتشار، 1348 (با مقدمه حسين نصر) 3. تهران كتابخانه‌ي بزرگ اسلامي،چاپ سوم، 1348، ششم، 1354،160ص، (با مقدمه ي قبلي)، 4. قم: انتشارات اسلامي (‌جامعه‌ي مدرسين ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم )، ‌چاپ دهم، 1374،254ص، سيزدهم 1378،256ص، ( اين كتاب به ‌چندين زبان از ‌جمله انگليسي و در آمريكا تر‌جمه و منتشر شده است)

207. ظهور شيعه به ضميمه‌ي مصاحبه با هانري كربن، 1. تهران: ر‌جا، 1356،328 2ص. تهران: تربيت، 152ص (مجموعه مباحث علامه پيرامون شيعه در مجلات مختلف هم‌چون مكتب تشيع ومكتب اسلام ‌چاپ شده است.

208. عقايد و دستور‌هاي ديني، قم: دارالتبليغ اسلامي، 1342،4جلد.

209. علم كلام و ماهيت صفات خدا از ديدگاه ابن ميمون و مقايسه آن با آراي علامه طباطبايي، ‌محمّد رضا كاشفي، پايان نامه‌ي كارشناسي ارشد مركز تربيت مدرس قم، استاد راهنما: احمد احمدي، مشاور، مصطفي محقق داماد، 1374،268ص.

210. علي(ع) و فلسفة الاسلاميه، بيروت: ‌چاپ ‌اوّل، 1379، تهران، 1404؛80ص.

211. علي (ع) و فلسفه الهي، متر‌جم با پاورقي،سيد ابراهيم سيد علوي،1ـ‌‌قم:دارالتبليغ اسلامي،1352،2ـ‌تهران:راه امام، 140ص،3ـ‌قم:دفتر نشر اسلامي جامعه‌ي مدرسين حوزه علميه قم)،چاپ سوم،1374،72ص.

212. علي (ع) و فلسفه الهي، متر‌جم: علي اكبر مهدي پور، قم: بنياد علمي و فكري علامه، 1361،134ص عنوان روي ‌جلد: خدا شناسي از ديدگاه علي.

213. فرازهايي از اسلام، تهران: ‌جهان آرا، 1355،334ص.

214. فروغ حكمت، شرح نهاية الحكمه، شرح و حاشيه: محسن دهقاني، قم: پارسايان، 672 ص.

215. فلسفة الاخلاق في القرآن الكريم، بيروت: دارالصفوة، ‌چاپ ‌اوّل، 1416، 128 ص.

216. فلسفه اقتصاد در اسلام، گردآورنده: حسين توانا فرد، تهران: عطايي، 1361، 304 ص.

217. قرآن در اسلام، اين اثر بارها از سوي ناشرهاي مختلف و در نوبت‌هاي متعدد منتشر شده است از ‌جمله: 1ـ تهران: اسلاميه، 1350، 136 ص، 2‌ـ تهران: دارالكتب الاسلاميه، 1352، 277 ص، 3‌ـ بنياد علوم اسلامي، ‌چاپ سوم، 1361، 200 ص، 4‌ـ دفتر انتشارات اسلامي (‌جامعه‌ي مدرسين ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم)، 1361، ‌چاپ دهم، 1374، 176 ص. 5‌ـ مشهد: طلوع، 200 ص.

218. قرآن در السلام(ترجمه اندونزي) «AL QUR AN DALAMISLAM».، مترجم وناشر: تهران: سازمان تبليغات اسلامي.

219. قرآن در اسلام (ترجمه انگليسي) «THE QURشAN IN ISAM» مترجم: داود الِشا، 112ص.

220. قرآن در اسلام (ترجمه فرانسوي) «LECOR AN DANSLشISLAM» تهران: سازمان تبليغات اسلامي، 1990، 125ص.

221. قرآن در اسلام (ترجمه كردي)، تهران: سازمان تبليغات اسلامي، 1361،162ص.

222. قرآن في‌الاسلام (ترجمه عربي)، مترجم: سيّد احمد حسيني، تهران: سازمان تبليغات اسلامي، 1404، 224ص.

223. القرآن وقانون تنازع بقاء و انتخاب اصلح، قم: انتشارات اهل بيت، 1360، 168ص (اين اثر هم‌چنان كه گذشت بار ديگر با تغيير عنوان از سوي ناشر با عنوان «در سايه اسلام و قرآن» بدون ذكر اين مطلب منتشر شده است.

224. كلام الهي از ديدگاه ملاصدرا و علامه طباطبايي، ابوالقاسم نخوديان، پايان نامه كارشناسي ارشد رشته علوم قرآن و حديث دانشگاه تهران، استاد راهنما: سيد محمدباقر حجتي، 1374.

225. ماذا بعد الموت داراسة علميه عن الموت والحياة بعد الموت علي ضوء القرآن الكريم (ما هي حقيقة الروح)، بيروت: دارالصفوة، چاپ اول، 1416،208ص.

226. مباحثي در وحي و قرآن: تهران: بنياد علوم اسلامي، چاپ اول، 1360، 158ص.

227. مجموعه آثارـــــ؛ اصول فلسفه و روش رئاليسم.

228. محمد در آينه اسلام و شش مقاله ديگر، قم: نشر محمد،157ص‌ـ (محمد در آينه اسلام به ضميمه بخش اول سنن النبي‌ـ تهران: نور فاطمه، 1361.

229. محمد في مرأة الاسلام، مترجم: ابوالفضل مجتهد زنجاني، تهران: بنياد بعثت، 82ص.

230. مخلوقات الخفيه في القرآن‌ـ الملائكه. الجن. ابليس، بيروت: درالصفوة، چاپ اول، 1415، 119ص.

231. معنويت تشيع و 22مقاله ديگر،گردآورنده: محمد بديعي، قم: انتشارات تشيع ،228ص.

232. معني آزادي در اسلام‌ـ دين داري و آزادي‌ـ مجموعه مقالات به كوشش محمد تقي فاضل ميبدي، تهران: آفرينه، چاپ اول، 1378.

233. مهر تابان، بادنامه و مصاحبات تلميذ (سيد محمد حسين حسيني تهران) و علامه طباطبايي، انتشارات باقرالعلوم، 311ص.

ـ الميزان في تفسير القرآن ـــــ؛ كتابشناسي الميزان.

234. نظريه السياسة و الحكم في الاسلام، مترجم: محمد مهدي آصفي، تهران: المكتبة الاسلامية اكبري، 1402،‌319ص.

235. النفس الفلسفة و المذهب الواقعي، بيروت: دارالهادي، 1304، 268 ص.

236. نهاية الحكمه، 1‌ـ قم: دارالتبليغ الاسلامي،294 ص، 2‌ـ دفتر انتشارات اسلامي (‌جامعه مدرسين ‌حوزه‌ي علميه‌ي قم)، ‌چاپ دوم 1362، سيزدهم، 1416، 334 ص (شروح و تر‌جمه هاي اين اثر در ترتيب خود ذكر شده است.)

237. نهاية الحكمة، بصورت پرسش و پاسخ، شرح و حاشيه،سيد عنايت اللّه درياباري، بازنويسي: ‌محمّد رضا قرباني، 1378.

وحي و قرآن‌ ـــــ؛ مباحثي در وحي و قرآن

238. وحي يا شعور مرموز‌(با مقدمه و پاورقي آيت اللّّه ناصر مكارم شيرازي) قم، 1336، 116 ص.

ولايت نامه ـــــ؛ تر‌جمه رسالة الولاية

239.ولايت و زعامت به ضميمه ي زندگي نامه‌ي ‌علامه طباطبايي، قم: امام رضا‌(ع)، 1360، 481 ص مشهد: سپيده، 56 ص.

در ضمن حدود 10 عنوان كتاب از ‌علامه طباطبايي اخيراً در كشور لبنان (بيروت)‌منتشر گرديده كه راقم اين سطور آن‌ها را تهيه نموده، لكن تا نگارش اين مقاله به ايران نرسيده است.