نرم‏افزار آموزشي ـ پژوهشي اعراب القرآن

سید رضا نجفی

تاريخچه اعراب القرآن

اعراب قرآن از آنچنان اهميتي برخوردار است كه هر مسلمان كه بخواهد اين كتاب هدايت را به خوبي درك كند، بايد به اين علم رو آورد؛ مفسران و دانشمندان علوم قرآني نيز به هنگام تفسير سور و آيات و توضيح معني عبارات، برحسب ضرورت، در متن تفسير يا در بحث مستقل، به تبيين اعراب كلمات پرداخته‏اند.

از دير باز دانشمندان هر عصر، براساس نياز مردمان روزگار خويش، به نگاشتن كتب مستقل اعراب القرآن دست زده، آثار شايسته و در خور ستايش، از خود بر جاي گذاشته‏اند. اينك لازم مي‏دانيم به عمده‏ترين اين آثار، برحسب زمان، اشاره كنيم:

اعراب القرآن، ابن قتيبه (د272ق)

اعراب القرآن، مبرد (د285ق)

اعراب القرآن، ثعلب (د291ق)

اعراب القرآن، زجاج (د311ق)

اعراب القرآن، نفطويه (د323ق)

اعراب القرآن، نحاس (د338ق)

اعراب القرآن، ابو علي فارسي (د377ق)

غريب اعراب القرآن، ابن فارس (د390ق)

اعراب القرآن، حوفي (د430ق)

تفسير القرآن و الاعراب، خطيب تبريزي (د502ق)

غريب اعراب القرآن، ابن الانباري (د577ق)

التبيان في اعراب القرآن، عكبري (د616ق)

مشكل اعراب القرآن، مكي (د1103ق)

الجدول في اعراب القرآن، صافي (معاصر)

اعراب القرآن، درويش (معاصر)

سرانجام، در دوره معاصر كه عصر اطلاعات و شروع جنبش نرم‏افزاري است، به اميد برآوردن نياز روزافزون جوانان و غني سازي اوقات پژوهندگان و همزمان با رويكرد عمومي در بكارگيري گسترده رايانه، كار تهيه نرم‏افزار بزرگ اعراب القرآن شروع و پس از نزديك به يك دهه كار علمي و پيگيري مستمر بحمداللّه‏ به بهره‏برداري رسيد.

نرم‏افزار بزرگ اعراب القرآن

نرم‏افزار اعراب القرآن نرم‏افزاري است آموزشي، تحقيقاتي و دربردارنده تمامي كلمات قرآن، اطلاعات صرفي و اطلاعات نحوي آنها و اعراب جمله‏ها، در كل قرآن كريم، با تلاوت و ترجمه به هشت زبان و صوت كلمات قرآني و ساير مشخصات.

زبان

زبان اصلي برنامه، عربي است. ليكن برنامه به گونه‏اي طراحي شده است كه براي كاربران زبان‏هاي فارسي، عربي و انگليسي به راحتي قابل استفاده است.

كاربران

كاربران سطوح مقدماتي تا عالي اعم از دانش‏آموزان، دانشجويان، طلاب علوم ديني، فضلاي حوزه‏هاي علميه، پژوهشگران، مفسران و علاقه‏مندان علوم قرآني مي‏توانند از خدمات اين نرم‏افزار استفاده كنند.

امكانات برنامه

با ديدي كلي مي‏توان امكانات اين نرم‏افزار را به شرح ذيل بيان داشت:

بخش جستجو:

در اين بخش مي‏توان كلمات مورد نظر را به تنهايي يا براساس مشخصه‏هاي صرفي و نحوي به صورت تركيبي، چند مشخصه صرفي يا چند مشخصه نحوي و يا چند مشخصه صرفي و نحوي همزمان يا جداگانه، يك مشخصه صرفي يا نحوي تنها، همه را در محدوده خاص يا كل قرآن مورد جستجو قرار داد و نتيجه را مشاهده نمود.

حجم اطلاعات مورد جستجو برابر با 000/10 صفحه يعني 20 مجلد كتاب 500 صفحه‏اي در قطع وزيري است.

موارد قابل جستجو

1ـ جستجوي كلمه مورد نظر، با اعراب يا بدون اعراب.

2ـ جستجوي ريشه مورد نظر، حروف اصلي.

3ـ جستجوي وزن مورد نظر، با اعراب يا بدون اعراب.

4ـ جستجوي مشخصه صرفي مورد نظر.

5ـ جستجوي مشخصه نحوي مورد نظر.

6ـ جستجوي جمله‏هاي مورد نظر.

مشخصات صرفي

الف ـ مشخصات صرفي اسم:

مشخصات صرفي اسماء قابل جستجو در اين برنامه بدين قرار است: حروف اصلي اسم مورد نظر، وزن كلمه مورد نظر، ثلاثي يا رباعي يا خماسي، نوع اسم، مجرد و مزيد، جامد و مشتق، نوع مشتق، معرب و مبني، نوع مبني، علامت بناء در كلمه مورد نظر.

ب ـ مشخصات صرفي فعل:

حروف اصلي فعل مورد نظر، وزن، ثلاثي، رباعي، نوع فعل ـ ماضي، مضارع و امرـ، صيغه ـ1 تا 14ـ ، مجرد و مزيد، نوع مزيد، معلوم و مجهول، نوع مرفوع ـ فاعل يا نائب فاعل ـ، لازم و متعدي، معرب و مبني، نوع مبني، علامت بناء.

ج ـ مشخصات صرفي حرف:

نوع حرف، نوع عمل، مبني، نوع بناء، علامت بناء.

مشخصات نحوي

الف ـ مشخصات نحوي اسم:

نقش اعرابي، نوع اعراب، علامت اعراب، كيفيت اعراب.

ب ـ مشخصات نحوي فعل مضارع:

اعراب فعل مضارع، نوع اعراب، علامت اعراب، كيفيت اعراب.

مشخصات جمل

1ـ جمله‏هايي كه محلي از اعراب دارند.

2ـ جمله‏هايي كه محلي از اعراب ندارند.

گفتني است در ذكر مشخصات صرفي يا نحوي كه ممكن است وجوه ديگري نيز داشته باشند، در همه برنامه معمولاً قول مشهورتر ـ براساس نحو بصره ـ انتخاب شده و ديگر وجوه معمولاً به عنوان پاورقي با ذكر صاحب نظر يا صاحب اثر در ذيل آمده است، در اين برنامه به جهت رعايت اختصار هدف، جمع آوري همه وجوه محتمل نبوده است.

تلاوت و ترجمه

در اين قسمت مي‏توان به آيات قرآن با صداي مرحوم عبدالباسط عبد الصمد، گوش سپرد، و همزمان هشت ترجمه قرآن كريم را به زبانهاي فارسي، انگليسي، آلماني، فرانسوي، اسپانيايي، ايتاليايي، تركي و بوسنيايي شاهد بود. با اجراي بخش كمينه مي‏توان ضمن برخورداري از صوت آيات مورد نظر، به كار جستجو در قسمتهاي ديگر پرداخت.

نمايش

در اين بخش ابتدا مي‏توان از نتايج آماري جستجوي مورد نظر اطلاع پيدا كرد و سپس نتايج جستجو را به دو صورت زير مشاهده كرد:

الف ـ نمايش متوالي واژه‏ها

در اين بخش در هر صفحه شاهد سه كلمه با تمامي اطلاعات صرفي و نحوي خواهيم بود و توسط كليدهاي مخصوص مي‏توان اولين و يا آخرين واژه و يا سه كلمه بعدي يا قبلي را ملاحظه نمود.

ب ـ نمايش واژه‏اي

در اين بخش مي‏توان تنها يك كلمه با همه اطلاعات صرفي و نحوي آن را مشاهده كرد. گفتني است در اين بخش براي هر كدام از اسم و فعل و حرف به اقتضاي تفاوت اطلاعات، صفحه‏اي ويژه اختصاص يافته است.

در ضمن در بخش مشاهده نتايج جستجو، صداي كلمات مورد نظر و نيز صداي مشخصات صرفي، نحوي و اعراب جمله‏ها با صداي قاري بين‏المللي استاد مقدم و نيز تلاوت آيه مورد نظر قابل استماع است.

چاپ

پس از جستجوي كلمات يا مشخصات مورد نظر و مشاهده نتايج جستجو مي‏توان همه يا بخشي از نتايج جستجو را برحسب نياز و براساس دستور، چاپ كرد و بدين صورت زمينه براي ادامه تحقيقات هموار مي‏گردد.