آداب سخنوري 6
در مقاله گذشته چهار مورد از مواردي که در تناسب مخاطب بايد لحاظ شود، توضيح داده شد. دراين مقاله ادامه موارد گذشته را بررسي مي‌کنيم.
عقل و فهم مخاطب، موقعيت و ظرفيت‌هاي مخاطبان و ابزارهاي و وسايل روز که در اين زمينه کمک بسياري به سخنران مي‌کند، همه از مسائلي است که در اين چند سطر به بررسي آنها خواهيم پرداخت.
در ادامه اين مباحث و در جلسات بعد به مباحث کلي ديگري در همين زمينه اشاره مي‌کنيم. پس با ما همراه باشيد.
هـ ـ عقل وفهم مخاطب؛
مبلّغ باید بداند که مردم علاوه بر اختلاف سنی از لحاظ عقلی نیز با یکدیگر متفاوتند. بنابراین باید مطالب خود را به گونه ای طرح کند که با سطح فکری آنان مناسب باشد و از بیان موضوعات سنگین پرهیز کند یا به شیوه ای قابل فهم برای همگان بیان کند. باید در مواجهه با کودکان و یا افرادی که سطح فکری آنان با مباحث عمیق عقلی و استدلال تناسبی ندارد، از استدلال های سنگین دوری کنیم و این سیره انبیای الهی و اولیای دین است.
عن ابی عبداللّه علیه السلام قال:
ما کلّم رسول اللّه صلی الله علیه و آله بکنه عقله قط و قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : انا معاشر الانبیاء امرنا ان نکلم الناس علی قدر عقولهم (1)
باید در مواجهه با کودکان و یا افرادی که سطح فکری آنان با مباحث عمیق عقلی و استدلال تناسبی ندارد، از استدلال های سنگین دوری کنیم و این سیره انبیای الهی و اولیای دین است.
ما انبيا امر شده ايم که به با مردم به اندازه ی عقل خودشان سخن بگوییم.
و ـ موقعیتها و ظرفیتها؛
مبلّغ باید به موقعیّتی که در آن قرار می گیرد و ظرفیّت مخاطبان خود توجّه کند تا کار او مؤثر واقع شود. تحمیل کردن برنامه های تبلیغی تحت هر عنوان که باشد، نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. او باید گونه ای عمل کند که مردم با شور و اشتیاق برنامه هایش را دنبال کنند.
نادیده گرفتن شرایط حاکم بر شنوندگان و خوانندگان از لحاظ وقت، مکان، آب و هوا، نور و صدا از تأثیر تبلیغ، می کاهد.
طولانی شدن گفته ها و نوشته ها از آفت هایی است که باید با جدیت از آن پرهیز کنیم.
قال علی علیه السلام :
ایاک و کثرة الکلام فانه یکثر الزلل و یورث الملل (2)
از سخن زياد دوري کن که سخن زياد باعث لغزش شده و ملالت و خستگی به همراه دارد.
سفارش پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز همین است.
عن عمار بن یاسر: قال: امرنا رسول اللّه باقصار الخُطَب (3)
پيامبر ما را امر فرمود که سخنراني ها را کوتاه بيان کنيم.
طولانی شدن گفته ها و نوشته ها از آفت هایی است که باید با جدیت از آن پرهیز کنیم.
قال علی علیه السلام :
من اطال الحدیث فیما لاینبغی فقد عرض نفسه للملامه (4)
هر کس سخن را در آنچه سزاوار نيست طولاني کند پس خود را در معرض سرزنش قرار داده.
ز ـ ابزارها و وسایل روز؛
مبلّغ باید به تناسب روزگاری که در آن زندگی می کند، خود را در سنگر تبلیغ آماده کند و سلاح مناسب در کف گیرد. چنانچه خداوند هر پیامبری را متناسب با روزگار و وسایل رایج در آن مبعوث کرده است.
ابن سکیت می گوید: از امام جواد علیه السلام پرسیدم: چرا خداوند حضرت موسی علیه السلام را با عصا و ید بیضا و ابزار ابطال جادو فرستاد و حضرت عیسی علیه السلام را با وسیله ی طبابت و حضرت محمد صلی الله علیه و آله را با کلام و سخنرانی؟
آن حضرت فرمود:
زیرا خداوند زمانی موسی علیه السلام را مبعوث کرد که جادوگری بر مردم آن زمان غلبه داشت پس او از جانب خدا برایشان چیزی آورد که از توان آنان خارج بود و به وسیله آن جادویشان را باطل کرد. و عیسی علیه السلام را در زمانی فرستاد که فلج و زمینگیری زیاد شده بود و مردم به طب نیاز داشتند. پس او از جانب خدا چیزی آورد که مثلش را نداشتند. پس به اذن خدا مردگان را زنده کرد و کور مادرزاد و پیس را درمان نمود و حجت را برایشان ثابت کرد.
و حضرت محمد صلی الله علیه و آله را در زمانی فرستاد که خطبه خوانی و سخنرانی ـ و گمان کنم شعر را هم گفت ـ زیاد شده بود پس آن حضرت از جانب خدا پندها و دستوراتی شیوا آورد که گفتارشان را باطل نمود و حجت را برایشان تمام کرد.
ابن سکیت گفت: به خدا هرگز کسی مانند تو را (در علم و دانایی) ندیدم.
پس حجت خدا در این زمان بر خلق چیست؟ امام فرمود:
عقل است که به وسیله ی آن امام راستگو را می شناسد و تصدیقش می کند و دروغگو را می شناسد و تکذیبش می نماید. ابن سکیت گفت: به خدا سوگند جواب درست همین است (5)
منابع:
1 ـ اصول کافی، ج 1، ص 28.
2 ـ میزان الحکمة، ج 8، ص 439.
3 ـ میزان الحکمة، ج 3، ص 49.
4 ـ میزان الحکمة، ج 8، ص 439.
5 ـ اصول کافی، ج 1، ص 28.
تهيه و فرآوري - محمد حسين امين -گروه حوزه علميه تبيان