محسن الويري
اجراي فعاليت هاي تبليغي
براي اين كه برنامه هاي سازمان تبليغي به دقّت و تحت اشراف دقيق صورت پذيرد، بايد نماينده اي تمام وقت و ساكن منطقه و داراي شرايط مورد نظر و با وظايف معين انتخاب كرد و كليه كارهاي اداري را به او واگذار نمود...
يكم ـ انتخاب مبلّغان
مبلّغان نقش اصلي را در موفقيت تمامي فعاليت هاي سازمان تبليغي برعهده دارند و اهتمام به آن ها، اهتمام به همه فعاليت هاي سازمان به شمار مي آيد.
با توجّه به اين نكته لازم است در انتخاب مبلّغ دقّت زيادي مبذول داشته شود و پيشنهاد مي شود بيش از يك نفر به يك منطقه اعزام شود تا كوتاهي و اشتباه كاهش يابد. ضرورت دارد سازمان پيش از اعزام مبلّغ، خود بر قابليت و توانائي مبلّغ در ميدان عمل وقوف يابد و تنها به تأييد اين و آن بسنده نكند. توصيه مي شود پيش از عقد قرارداد اصلي با مبلّغ، وي مدّتي به كار آزمايشي كه نبايد كمتر از سه ماه باشد، بپردازد.
1 ـ شرايط انتخاب مبلّغان
مبلّغان منتخب بايد از شرايط زير برخوردار باشند:
الف ـ برخورداري از اعتقادات سالم.
ب ـ التزام به رفتار اسلامي.
ج ـ شايستگي و قابليت علمي و تبليغي (مثلاً برخي جزءهاي قرآن كريم را حفظ باشد، به اندازه نياز مسائل شرعي را بداند، انگيزه و اشتياق تداوم علم آموزي و كسب علم داشته باشد، روحيه تبليغي داشته باشد) اين شرط بر حسب اوضاع منطقه مي تواند از شدّت و ضعف برخوردار باشد.
د ـ تسلّط بر زبان محلي، در صورتي كه نوع تبليغ، تبليغ ميداني باشد.
ه ـ سلامت بدن و نداشتن نقص عضوي كه مانع فعاليت باشد.
و ـ توانايي تدريس و انتقال مطالب.
ز ـ كنار گذاشتن ديگر كارها و اشتغال تمام وقت به كار تبليغ.
ح ـ عدم مشاركت در احزاب سياسي تا مواضع سياسي حزب به پاي سازمان تبليغي و يا برعكس نهاده نشود.
ط ـ نبود موانع اجتماعي مانند منسوب بودن مبلّغ به قبيله اي كه بين آن قبيله و قبيله ميزبان اختلاف است.
ي ـ توانايي انجام وظايف تبليغي.
ك ـ موفق شدن در آزمون كتبي و شفاهي و مصاحبه.
از ياد نبايد برد كه موفقيت كار تبليغي در گرو انتخاب مبلّغان شايسته است.
2 ـ وظايف اصلي مبلّغان
طبيعي است بعد از انتخاب مبلّغان، وظايف اصلي آن ها بر حسب اماكن مختلف و تفاوت توانمندي هاي آنان تفاوت مي كند ولي مهم ترين اين وظايف را مي توان به شرح زير برشمرد:
الف ـ هدايت مردم و آموختن امور ديني به آن ها
ب ـ تربيت مسلمانان براي رعايت اصول اسلام و قواعد آن
ج ـ بر حذر داشتن مسلمانان از گرايش هاي انحرافي
د ـ امامت نمازهاي واجب و ايراد خطبه نماز جمعه
ه ـ تشكيل حلقه هاي حفظ قرآن براي بزرگسالان و كودكان
و ـ تشكيل دروس ثابت علمي
ز ـ تشكيل جلسات سخنراني در دانشگاه ها و مدارس و ديگر اماكن عمومي
ح ـ به راه افتادن و سر زدن به قسمت هاي مختلف و تشكيل كلاس هاي عمومي و اختصاصي تبليغي در جاهاي مختلف
ط ـ ارسال گزارش هاي مناسب و مورد نياز سازمان از محيط تبليغي
تذكر اين سه نكته ضروري به نظر مي رسد:
1 ـ در مواردي كه در يك منطقه بيش از يك نفر به كار تبليغي مي پردازند، بايد كسي را كه از نظر علمي و مديريت برتر از آن ها باشد، به عنوان ناظر بر آن ها برگزيد. در صورتي كه تعداد مبلّغان يك سازمان بسيار زياد باشد، بايد يك مسؤول كل تبليغي در منطقه انتخاب كرد كه او بر فعاليت ناظران نظارت كند و زير نظر هر ناظر نيز حداكثر تا ده مبلّغ مشغول خدمت باشند.
2 ـ لازم است سازمان اعزام كننده مبلّغ، انواع كاربرگ هاي لازم براي پيگيري فعاليت مبلّغان را از جنبه هاي مختلف تهيه نمايد.
3 ـ همچنين لازم است سازمان اعزام كننده مبلّغ از طريق گردهمايي هاي دوره اي علمي و تبليغي و تربيتي توجّه لازم به نيازها و مسائل اين مبلّغان به عمل آورد و براي برطرف كردن آن بكوشد.
دوم ـ انتخاب نماينده سازمان در منطقه
براي اين كه برنامه هاي سازمان تبليغي به دقّت و تحت اشراف دقيق صورت پذيرد، بايد نماينده اي تمام وقت و ساكن منطقه و داراي شرايط مورد نظر و با وظايف معين انتخاب كرد و كليه كارهاي اداري را به او واگذار نمود. كليه پيگيري ها و ارتباط سازمان و مبلّغ از طريق اين نماينده انجام مي شود.
سوم ـ بررسي تشكيل مراكز اسلامي
مراكز اسلامي به ويژه در دراز مدّت اهمّيت زيادي در گسترش دعوت اسلامي دارند.
بنابراين ايجاد اين مراكز نيازمند مطالعات و بررسي هاي ابتكاري و دقيق مي باشد تا بتوان مركزي در جاي خوب و مهم و به دور از مراكز خطر مانند دفاتر فرق ضاله و برخوردار از امكانات جانبي مانند مسجد، دفتر مديريت، ساختمان آموزشي، كتابخانه و... بنا نهاد.
چهارم ـ توجّه به تبليغ در ميان دانشجويان
دانشجويان از مهمترين گروه هاي اجتماعي هستند، آينده جامعه در دست آن هاست و زمينه حق پذيري در اين قشر بيش از ديگران است.
باورهاي موروثي باطل و خرافي در آنها رسوخ كمتري دارد.
شايسته است كه در اولويت كار تبليغي قرار گيرند.
نكاتي كه بايد در اين نوع فعاليت تبليغي مورد توجّه قرار گيرد چنين است:
1 ـ اهمّيت پيوند دادن دانشجويان به سنت هاي درست پيشين و ايجاد محبت نسبت به آن ها و تشويق آن ها به بررسي سيره سلف صالح و جنبه هاي برجسته زندگي آن ها
2 ـ تمركز ويژه بر آموزش مسائل اعتقادي و واجبات شرعي و محاسن دين اسلام و مقاصد بلند آن
3 ـ تناسب فعاليت هاي تبليغي با كليه خواسته هاي روحي و عقلي و جسمي دانشجويان
4 ـ تمركز بر دانشگاه ها و مدارس و دانشسراهايي كه تعداد دانشجويان مؤمن و معتقد در آن زياد است
5 ـ اهتمام به مصون كردن دانشجويان از شبهاتي كه مخالفان مطرح مي كنند
6 ـ تكيه بر گفتگو به عنوان ابزاري مهم باري اقناع و پرهيز از سخن گفتن يك طرفه
7 ـ تلاش براي ايجاد ارتباط بين دانشجويان و مبلّغان خارج از محيط آموزشي و نيز ايجاد ارتباط بين دانشجويان مؤسسات مختلف
8 ـ توجّه خاص به دانشجويان پيشتاز و پيشرو كه نقش رهبري براي ديگر دانشجويان را دارند
9 ـ لزوم توجّه به دانشجويان برتر و تشويق مادي و معنوي آن ها
10 ـ تنوّع بخشيدن به فعاليت ها و برنامه ها به گونه اي كه دانشجويان امكان انتخاب برنامه اي متناسب با نيازها و تمايلات خود را داشته باشند.
از جمله فعاليت ها و برنامه هايي كه اجراي آن در محيط هايي دانشجويي پيشنهاد مي شود چنين است: حلقه هاي قرآني، دروس علمي، سخنراني ها و سمينارهاي فرهنگي، دوره هاي آموزش مسائل شرعي، دوره هاي آموزش مسائل مهارتي مانند استفاده از رايانه، روش سخنراني، روش تحقيق و مانند آن، دروس تقويتي، اردوها و گرده همايي هاي تبليغي، پايگاه هاي تابستاني، مسابقات متعدد، ايراد برخي خطبه ها و دروس در مسجد، تأسيس كتابخانه و نوارخانه صوتي و تصويري
11 ـ تشكيل اتحاديه ها و جمعيت هاي دانشجويي و سوق دادن آن ها به سوي فعاليت هاي مورد نظر و اجراي برخي فعاليت ها از طريق آن ها و حمايت مالي از آن ها در اين مسير
12 ـ در دانشگاه هايي كه فعاليت سياسي رواج دارد، مبلّغ بايد از حمايت يكي از طرفين اجتناب كند.
پنجم ـ توجّه به تبليغ در ميان اقشار فرهنگي و تحصيل كرده
قشر تحصيل كرده چون رهبري فكري جامعه را در اختيار دارد، از اهمّيت خاصّي برخوردار است و توجّه به اين قشر از راه هاي زير امكان دارد:
1 ـ شناسايي عناصر فرهنگي و شايسته دعوت از سوي مبلّغان با تشخيص گرايش ها و تخصص هاي آن ها براي تسهيل ايجاد ارتباط با آن ها
2 ـ فراهم آوردن ابزارهاي لازم براي فهم اسلام به زبان و به گونه اي كه آن ها اسلام را بفهمند (مانند كتاب و نوار كاست و نوار ويدئو و مجله)
3 ـ تشكيل جلسات سخنراني كه تحصيل كرده هاي برجسته مانند اساتيد دانشگاه و متفكّران و پزشكان در آن شركت نمايند
4 ـ دعوت از سخنرانان براي ايراد سخنراني براي اين قشر در موضوعات مهم
5 ـ شركت دادن آن ها در فعاليت هاي تبليغي براي بهره گيري از امكانات و توانايي هاي آن ها و افزودن روحيه تعامل آن ها با فعاليت هاي اسلامي و افزايش دامنه دوستداران دعوت اسلامي
6 ـ تبريك به مناسبت عيدين [فطر و قربان] و مناسبت هاي اجتماعي و همدردي با آن ها در بحران ها و مصائب از طريق ديدار حضوري، ارسال نامه و كارت و يا حتّي تماس تلفني
7 ـ تلاش براي تأسيس اتحاديه ها و انجمن ها و جمعيت هاي ويژه آن ها و هدايت آنها به گونه اي كه از انجمن هاي غير ديني متمايز باشد و تلاش براي فعال كردن نقش اجتماعي آنها
شايسته است بر ضرورت صبر و سعه صدر و بزرگ منشي در برخورد با اين قشر تأكيد شود و با توجّه به اين مسأله مبلّغاني كه براي اين نوع فعاليت تبليغي برگزيده مي شوند بايد توانايي برخورد علمي و فكري و اجتماعي با اين قشر را داشته باشند.
ششم ـ توجّه به تبليغ براي زنان مسلمان و تربيت آن ها
توجّه به برنامه هاي تبليغي ويژه زنان از خلال برنامه هاي زير ممكن است:
ايجاد مراكزي براي حجاب اسلامي و ايجاد جو تبليغي براي آن، بررسي نيازهاي منطقه در زمينه نيازهاي زنان، تأسيس انجمن ها و جمعيت هاي ويژه زنان مطابق ضوابط شرعي.
در تبليغ براي زنان التزام به ضوابط شرعي ضرورت تام دارد مانند رعايت حجاب، منع اختلاط ميان زن و مرد، پرهيز از خلوت با نامحرم.
هفتم ـ دوره هاي آموزش مسائل شرعي
اين دروس شامل دروسي مانند قرآن كريم و علوم قرآني، تفسير، حديث و علوم حديث، عقايد، فقه و اصول، فقه الدعوه و اصول آن، سيره نبوي، اخلاق و آداب اسلامي مي باشد.
براي راه اندازي اين دوره ها به نكات زير بايد توجّه كرد:
تعيين زمان و مكان مناسب، شناخت نوع و تعداد شركت كنندگان در دوره، اطلاع از هزينه هاي مورد نياز، ثبت كليه نيازهاي دوره و تلاش براي فراهم آوردن آن ها پيش از شروع دوره، تعيين دقيق مقررات شركت در دوره و ابلاغ آن به افراد ذيربط، قرار دادن دوره در يك چارچوب علمي كلي تر، برگزاري آزمون و سنجش ميزان موفقيت دوره.
هشتم ـ كاروان هاي تبليغي
اين كاروان ها را با هدف نشر اسلام و آموزش مردم مي توان به اطراف شهرها و روستاها اعزام كرد. در اين كاروان ها غير از مبلّغ ديني، مي توان از پزشك، مهندس كشاورزي و دام پزشك نيز دعوت به مشاركت كرد تا به كمك مردم و حل مشكلات آن ها بپردازند و گاه نيز مي توان به توزيع مواد غذايي، لباس، بذر به ويژه در مناطق فقير نشين پرداخت.
نهم ـ ترجمه كتب
هدف ترجمه نزديك كردن علوم اسلامي به غير عرب زبانان و آموزش اركان اسلام و قواعد و آداب آن است. در مسأله ترجمه توجّه به موارد زير پيشنهاد مي شود:
رعايت فرهنگ مخاطبان و اوضاع و احوال اجتماعي، تبليغي، سياسي و امنيتي مخاطبان در انتخاب متن و مؤلفان، تكيه بر كتاب هايي كه دامنه استفاده بيشتر دارند.
دهم ـ ساختن مساجد
جايگاه بلند مسجد در اسلام بر كسي پوشيده نيست و اين فخر براي مسجد بس كه ساخت آن ـ به استناد آيه 18 سوره مباركه توبه ـ دليل ايمان است.
مسجد اصلي ترين و مهم ترين پايگاه دعوت است.
لذا امام مسجد بايد شخصيتي فعال باشد كه خود را محدود به داخل مسجد نكند و به محله هاي اطراف مسجد نيز سر بزند.
در مساجد روستا، به قري و قصبات اطراف نيز سركشي كند. شايسته است كه حتي المقدور امام مسجد از مبلّغان طرف قرارداد با سازمان تبليغي باشد.
مبلّغ و ساختن مسجد
يك مبلّغ براي ساختن مسجد بايدبه نكات زير توجّه نمايد:
1 ـ انتخاب مكان مناسب با رعايت تناسب جمعيت
2 ـ مشخص كردن نياز منطقه به مسجد و در نظر گرفتن فاصله نزديك ترين مسجد به آن
3 ـ تعيين ناظر قابل اعتماد كه مسؤول پيگيري باشد
4 ـ انتخاب پيمانكاري كه به توانايي مشهور باشد
5 ـ تعيين دقيق نقشه مسجد
6 ـ تعيين و برآورد هزينه
7 ـ برآورد مدّت زمان مورد نياز براي ساخت
8 ـ تعيين و شناخت دقيق راه هاي قانوني و موانع قانوني و حركت دقيق در چارچوب قانون تا به دخالت عناصر غير معتقد و مخالف به بهانه هاي قانوني نيانجامد
9 ـ زمان بندي مراحل اجرا
ساختن كلاس هايي متصل به مسجد براي حفظ قرآن و تدريس علوم شرعي
در برخي مناطق به هر علّتي والدين اجازه حضور فرزندان خود در مساجد را نمي دهند. 1
در اين مناطق بايد كلاس ها را متصل به مسجد ساخت و در طراحي اين كلاس ها بايد به جداسازي بخش بانوان از آقايان، نور كافي براي كلاس، تهويه، بهداشتي بودن و دوري از مناطق پر سر و صدا دقّت كرد.
وظايف امام مسجد
امام مسجد مي تواند به ايفاي يك نقش حياتي بزرگ دست زند كه مهم ترين آن به شرح زير است:
1 ـ امامت نمازگزاران در نمازهاي جماعت.
2 ـ آموزش مردم به ويژه در مسائل اعتقادي، طهارت و نماز.
3 ـ تفقد نمازگزاران و پرسش از كساني كه مدتي در نماز شركت مي كردند و اكنون شركت نمي كنند.
4 ـ مشاركت در خوشي ها و ناخوشي هاي آن ها در چارچوب شرع.
5 ـ بررسي دقيق منطقه و شناخت خانواده هاي مهم و سرشناس.
6 ـ شناخت مؤمنين و متشرعين.
7 ـ شناخت افراد اهل منكرات و تنظيم نحوه برخورد متناسب با هر يك از آن ها.
8 ـ برنامه ريزي تبليغي و تربيتي سالانه يا فصلي.
9 ـ آماده سازي نمازگزاران براي همكاري در مراحل تهيه و اجراي اين برنامه ها.
10 ـ تشويق و واداشتن نمازگزاران به ديد و بازديد از هم و تلاش براي حل مشكلات هم ديگر و كنار گذاشتن كدورت ها و آشتي دادن طرفين دعوا و عيادت از بيماران و مانند آن.
11 ـ پيگيري و نظارت بر امور مسجد و تلاش براي فراهم آوردن ابزارهاي لازم براي موفقيت برنامه ها و فعاليت هايي كه در آن اجرا مي شود.
12 ـ انتخاب مؤذن امين وقت شناس با صداي خوش. (اگر مؤذن داراي صلاحيت لازم براي امامت نماز در صورت غيبت امام باشد، بسيار مناسب است.)
13 ـ نظارت بر كتابخانه مسجد و تنظيم برنامه هاي تبليغي و تربيتي براي مراجعه كنندگان.
14 ـ پيگيري روزنامه ها و تحقيقات و سمينارهاي مربوط به مساجد و بهره گيري از آن ها براي بهبود وضع مسجد.
پي نوشت:
1)اين مشكل به اين صورت در كشور ما بحمد اللّه وجود ندارد.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره8.