استفتائات
استفتائات درباره زكات (1)
مقام معظم رهبرى
· در روستاى ما گندم بيش تر با آب چاه آبيارى مى شود، البته تا عيد با آب باران آبيارى مى شود، حكم زكات ما چگونه است؟ مثلاً در 40 تن گندم چقدر بايد زكات داد؟
o به نسبتى كه با آب چاه آبيارى شده، يك بيستم و به نسبتى كه با آب باران آبيارى شده يك دهم؛ بنابراين اگر نصف با آب باران آبيارى شده و نصف با آب چاه آبيارى شده باشد، زكات چهل تن گندم، سه تن گندم مى شود.
· زنى كه از تمكين شوهر خوددارى مى كند، آيا زكات فطره او از شوهرش برداشته مى شود؟
o خير، بايد شوهرش زكات فطره او را بدهد؛ مگر آنكه نان خور شخص ديگرى باشد.
· پدرى كه زكات فطره نمى دهد، تكليف زن و فرزند او چه مى شود؟
o براى آنان تكليفى نيست و لازم نيست فطره بدهند. 1

آيت اللّه العظمى مكارم شيرازى
· شخصى زكات نمى دهد، آيا پسرش مى تواند بدون اينكه پدر بفهمد مقدار زكات را جدا كند و به مستحق برساند؟
o با اجازه حاكم شرع مى تواند اين كار را انجام دهد.
· اگر كسى عمداً در ماه دوازدهم، مالى كه به حد نصاب رسيده است از بين ببرد؛ به طورى كه ديگر زكات از مال برداشته شود، چه حكمى در مورد اين شخص جارى مى گردد؟
o احتياط واجب آن است كه زكات را بپردازد، ولى اگر قبل از ماه دوازدهم اين كار را بكند زكات به او تعلق نمى گيرد.
· پدرم هر ساله محصولات خرماى نخلستان را به 6 نفر از فرزندان مى سپارد تا پس از رسيدن محصول، آن را فروخته و خرج تحصيل، لباس و... را تأمين كنند. در مجموع محصول به حد نصاب زكات مى رسد؛ اما سهم تك تك افراد به اين حد نصاب نمى رسد. ضمناً محصول را هم به صورت خرما و هم به صورت رطب فروخته ايم و الآن نمى دانيم كه زكات به اين محصول تعلق مى گيرد يا نه؟
o در صورتى كه قبل از تعلّق زكات به پسرانش واگذار كند، و سهم هر يك از آنان به حدّ نصاب برسد زكات دارد. در غير اين صورت زكات واجب نيست. و اگر بعد از شروع رسيدن خرما واگذار كند بايد زكات آن را بپردازند.
· آيا كارگران كشاورزى كه سهمى از زراعت را به عنوان حق الزحمه مى گيرند، موظّف به دادن زكات هستند؟
o اگر گرفتن سهمى از زراعت در مقابل همه كارهاى كشاورزى باشد (آن چنان كه در ميان مالك و رعيت در بلاد ما معمول است) زكات به سهم آنها تعلّق مى گيرد، به شرط اينكه سهم آنها به حدّ نصاب برسد، امّا اگر سهم را فقط در مقابل درو كردن يا مانند آن بگيرد - يعنى بعد از وقت تعلّق زكات - در اين صورت چيزى بر كارگر نيست. 2

آيت اللّه العظمى بهجت
· در مورد ملكى كه به رعيت اجاره داده مى شود، زكات زراعت آن به عهده مالك است يا رعيت؟
o در اجاره زمين، مالك زرع، زارع است نه مالك زمين، به خلاف مزارعه كه شريك هستند.
· اگر در زمين غصبى زراعتى صورت بگيرد، زكات آن بر عهده كيست؟
o چون زرع و حاصل براى زارع است، زكات هم بر عهده او است.
· در يك شركت سهامى دامدارى، اگر اعضاى هيئت مديره، اقدام به پرداخت زكات نكنند، آيا سهام دار خود موظف به پرداخت زكات است؟
o هر سهامدارى كه مالك مال مورد تعلّق زكات است، اگر سهم او به حدّ نصاب برسد، بايد زكات خودش را بدهد.
· در يك شركت تعاونى كشاورزى كه از سرمايه هاى اعضاى خود، اقدام به توليد گندم كرده است، آيا پرداخت زكات بايد يك جا و توسط شركت صورت بگيرد يا اينكه بر عهده هر كدام از اعضا است كه نسبت به سهم خود، اقدام به پرداخت زكات نمايند؟
o اگر اعضا به شركت اجازه دهند، توسط شركت هم مى توان زكات آن را پرداخت؛ ولى در رسيدن به حدّ نصاب، سهم هر يك جداگانه ملاحظه مى شود نه مجموع.
· اگر قبل از اينكه گندم يا خرما دانه ببندد، آن را هديه كنند يا بفروشند، زكات بر مالك اوّل واجب است يا خير؟
o بر مالك اوّل واجب نيست.
· فردى كه در اموالش زكات واجب شده است، وفات مى كند. ورثه اش بدون خارج كردن زكات، در اموالش تصرّف مى كنند و در آنها معامله هايى انجام مى دهند. آيا اين كار جايز است؟ آيا ذمّه آنها به زكات مشغول است؟
o آنچه را كه به ذمّه، خريد و فروش كرده اند و از آن اموال ادا كرده اند، ملكيت و تصرّف در آنها مانعى نيست و اگر زكات بر ذمه ميت بوده و عين زكوى موجود نيست، مقدار زكات دين است كه از اصل مال و جمعى تركه اخراج مى شود و تصرف در تمام اموال حرام است و موجب ضمان و اگر متعلق زكات موجود است مثل ساير موارد تعلق زكات بايد عمل شود.
· شخصى حدود چهارصد و پنجاه رأس گوسفند دارد كه شش ماه از سال علف صحرا مى خورند و شش ماه ديگر همراه با علوفه صحرا، علوفه دستى نيز به گوسفندان داده مى شود (مانند: يونجه خشك شده و جو). آيا به اين گونه گوسفندان زكات تعلّق مى گيرد؟
o اگر در تمام سال چرنده بودن بر آنها صدق مى كند، بايد زكات بدهد.
· بعضى از اقسام انگور كه قابل كشمش شدن نمى باشد و اگر خشك شود ارزشى ندارد، - يعنى قابل استفاده نيست -، آيا زكات دارد؟
o اگر وقتى خشك مى شود، كشمش بر آن صادق نيست، زكات ندارد.
· شخصى گندمى كه به آن خمس و زكات تعلّق گرفته، كاشته است. تكليف او نسبت به خمس و زكات محصولى كه به دست مى آورد، چيست؟
o بايد از حاكم شرع اجازه بگيرد و با او مصالحه كند.
· مالكى مقدارى از زمين مزروعى خود را به صورت اجاره به ديگرى واگذار نموده و مال الاجاره از گندم تعيين شده است. اگر گندم مال الاجاره به تنهايى به حد نصاب برسد، آيا زكات دارد؟ اگر همراه با بقيه گندمها به حدّ نصاب برسد، چطور؟
o در هر صورت زكات ندارد.
· كشاورزى از كشاورز ديگر، بيش تر از حدّ نصاب، گندم قرض مى گيرد. آيا اين كشاورز بايد زكات گندم قرض گرفته را بدهد يا خير؟ اگر فرد قرض دهنده، زكات آنها را داده باشد، چه طور؟
o خير، زكات غلّات بر كسى واجب است كه در وقت تعلّق ملك او بوده است و اگر قرض دهنده ولو از مال ديگر داده ديگر لازم نيست قرض گيرنده بدهد و اگر بداند قرض دهنده مطلقاً زكات آن را نمى دهد، نمى تواند در مقدار زكات تصرّف كند.
· اگر هنگام عقد اجاره نامه بين مالك نخلستان و مستأجر، زكات بر خرماها واجب شده باشد و خرما هنوز چيده نشده باشند، پرداخت زكات آن بر عهده چه كسى است و به چه نحو بايد پرداخت شود؟
o زكات آن بر عهده موجر است كه از عين آن يا قيمت آن ادا كند.
· اگر متعلّقات نه گانه زكات قبل از زمان وجوب زكات بر آنها فروخته شوند، زكات از آنها ساقط است؟
o بله، از فروشنده ساقط مى شود.
· كدام يك از موارد مشمول زكات، در صورت پرداخت زكات آن، در سالهاى بعد هم، اگر به حدّ نصاب برسند، زكات دارند؟
o موارد انعام ثلاثه (شتر، گاو، گوسفند) و نقدين (طلا و نقره).
· آيا مال التجاره هم زكات دارد؟ زكات آن واجب است يا مستحب؟ مقدار و حد نصاب آن چه قدر است؟
o با شرايطى مستحب است كه از جمله اين شرايط، رسيدن به حد نصاب طلا يا نقره در تمام سال است، پس اگر مدتى از حد نصاب كم تر شود، زكات استحبابى ندارد.
· آيا وجوهات شرعى - مانند خمس و زكات - را مى توان در مواردى مانند كمك به سيل زدگان و زلزله زدگان مصرف كرد؟
o در زكات جايز است؛ و در خمس از سهم امام عليه السلام مجاز است. البته پس از استجازه از مقلَّد (مرجع تقليد).
· آيا در زكات گاو و گوسفند، مى توان حيوان را سر بريد و گوشت آن را بين چند فقير تقسيم نمود؟
o اگر قيمت كم نشود و با تراضى با گيرندگان باشد، مانعى ندارد.
· در صورت فقر پسر، پدر مى تواند زكات را براى تحصيل فرزند در دانشگاه يا حوزه به پسر خود پرداخت نمايد؟
o در اين جهت با ديگران فرقى ندارد.
· شخص فقيرى به بنده بدهكار است و توانايى پرداخت بدهى خود را ندارد. آيا مى توانم بدهى او را از زكات مالم حساب كنم و ديگر از او طلب نكنم؟
o بله، مى توانيد اين كار را بكنيد.
· آيا نانى كه از گندم زكات نداده، پخته شده است را مى توان خورد؟
o اگر زكات آن را از مال ديگر بدهند، مى توان خورد.
· آيا با مال زكوى مى توان لباس خريد و در آن لباس نماز خواند؟
o اگر با عين پولى كه زكات آن را نداده اند لباس بخرد تا زمانى كه از پول ديگرى زكات آن را نداده اند، نماز خواندن در آن لباس حرام و بنابر احتياط باطل است.
· شخصى علم اجمالى دارد كه زكات يا مظالم بر عهده اش است. حال كه مى خواهد وجهى را به مستحقّ بدهد، به چه نيت اين كار را انجام دهد؟
o به نيت امر فعلى و ما فى الذمّه.
· آيا پيرمرد كشاورزى كه تا كنون زكات نداده، مى تواند زكات همه سالهايش را يك جا حساب كند و بپردازد؟ اگر در حال حاضر قدرت بر اين كار نداشته باشد چه كند؟
o بله، بايد تمام آنها را بدهد؛ هر چند به تدريج باشد يا اگر ندارد، آن را وصيت كند.
· اگر فرد متوفّى بدهكار باشد و مال زكوى نيز داشته باشد، امّا اموال ديگر او به قدرى نيست كه كفاف بدهى او را بدهد، پرداخت زكات او در اولويت قرار دارد يا بدهى او؟
o چون زكات اوّلاً به عين مال تعلق مى گيرد به همين جهت اولويت لزوميه دارد. 3

آيت اللّه العظمى سيستانى
· چون امروز سكه طلا (بهار آزادى) در معاملات استفاده نمى شود، غير از خمس زكات هم به آن تعلق مى گيرد يا نه؟
o زكات ندارد.
· آيا دامدار مى تواند بدون اجازه شريكش زكات حيوان را بدهد؟
o اگر سهم او به حد نصاب مى رسد بايد زكات سهم خود را بدهد.
· نصاب غلات براى زكات چقدر است و چه مقدار آن را بايد به عنوان زكات بدهد؟
o غلات اگر از 847 كيلوگرم كم تر باشد زكات ندارد و در اين مقدار و بيش تر اگر آبيارى آن با باران يا آب رودخانه بدون استفاده از پمپ و امثال آن بوده يك دهم است و اگر با استفاده از وسايل بوده يك بيستم است. 4

آيت اللّه العظمى شاهرودى
· اگر زارعين در زمينهاى موقوفه گندم بكارند آيا زكات بر آنها واجب مى شود؟
o چنانچه زارعين را اجير نمودند از براى كشت از قِبَل موقوفه، زكات به آن تعلّق نمى گيرد، چون كه مالك شخصى نيست و چنانچه زارعين زمين را اجاره نمودند و از براى خود كشت مى نمايند بعد از خروج مؤونه هر مقدار كه از براى آنها ماند اگر به حد نصاب بود زكات آن را بايد بدهند.
· كشاورزى 10 هكتار زمين دارد كه آن را به پنج قسمت كرده و قصد دارد 2 هكتار آن را جو و گندم بكارد و در 4 قسمت ديگر محصولات ديگر، در هنگام شخم زدن زمين، تراكتور او در قسمت مربوط به جو و گندم ضربه خورده و صدمه مى بيند و به آن خسارت وارد مى شود، آيا اين خسارت را مى تواند از منافع جو و گندم كسر كند يا بايد آن را به پنج قسمت تقسيم كند؟
o چنانچه تدريجاً شده و در تمام اين مدت خسارت وارد شده، در اين صورت تقسيط بر پنج قسمت مى شود و اگر اتفاقاً مثلاً در زمين جو كه شخم مى كرد به سنگى برخورد كرده و جزئى از آن شكسته و يك دفعه خسارتى وارد شد، اين جزء مصارف همان قسمتى مى شود كه خسارت در وقت شخم آن تحقق گرفته. 5
ادامه دارد...
پي نوشت:
1) سايت مقام معظم رهبرى، بخش استفتائات جديد.
2) سايت آيت اللَّه العظمى مكارم شيرازى، بخش استفتائات.
3) سايت آيت اللَّه العظمى بهجت، بخش سؤالها و جوابها.
4) سايت آيت اللَّه العظمى سيستانى، بخش استفتائات.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره108.