گفتگو با حجت الاسلام والمسلمين نبوى
حوزه و تبليغ (1)
از زمانى كه در حوزه علميه حقّانى تحصيل مى كردم، هفته اى يك جلسه درس انشاء به روش سنّتى داشتيم كه هم اكنون هم در مدارس علميه موجود است.
در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمين نبوى
اشاره
حجت الاسلام والمسلمين نبوى معاون تبليغ و آموزشهاى كاربردى حوزه علميه قم در گفتگويى با خبرنگار مركز خبر حوزه، در خصوص حوزه هاى علميه سفيران هدايت، مدارس پيش حوزوى، طرح هجرت كوتاه و بلند مدت و... مطالبى بيان داشتند كه بخش اوّل آن در پى مى آيد.
***
· حضرتعالى در چند سال اخير تلاش زيادى براى تحكيم و توسعه حوزه هاى علميه سفيران هدايت داشته ايد، ارزيابى شما از فعاليت اين حوزه ها چيست؟
o اگر بخواهيم يكى از مصاديق بارز تحوّل را كه مورد تأكيد مقام معظّم رهبرى است بيان كنيم، مى توان به حوزه هاى علميه سفيران هدايت اشاره كرد. اين طرح نه تنها استقبال از تحول است؛ بلكه تحقق يك تحول است و اگر به نسبت سازمانهاى فرهنگى كشور كه بنا بوده در آنها تحول رخ بدهد، مقايسه كنيم تحول قابل توجهى صورت گرفته است.
مثلاً شوراى انقلاب فرهنگى، موظف بوده است كه بحث انقلاب فرهنگى در دانشگاه ها را دنبال كند؛ اما به نظر من تحولى كه حوزه هاى سفيران نسبت به حوزه ايجاد مى كند، بسيار گسترده تر از تحولى است كه شوراى انقلاب فرهنگى در دانشگاه ها ايجاد كرده است و تقريباً تمام ايده هاى مقام معظم رهبرى براى تحول در حوزه، در سفيران هدايت ديده شده است. علاوه بر آن، ايده هاى مراجع بزرگوار در ارتباط با بايسته ها و نيازهاى حوزه به نوعى در حوزه هاى سفيران هدايت، ايجاد شده است.
سفيران هدايت، يك طرح نو براى حوزه هاست و هدف گذارى، برنامه ريزى كلان، برنامه هاى خرد و روشها و حتى تكنولوژى آموزشى آن از تحول جدى نسبت به وضعيت سابق حوزه ها برخوردار است؛ اما در اين تحول، سعى شده كه ويژگيهاى بسيار مثبت و قوى حوزه هاى قديم نيز حفظ شود.
اين طور نبوده كه به هر قيمتى فقط به دگرگونى فكر كنيم، بلكه به دنبال حفظ روشها، شيوه ها و مشخصه هاى حوزه هاى قديم در حوزه هاى سفيران هدايت بوده ايم، در عين حال ايجاد تحول با توجه به نياز جامعه، پيشرفت علوم و تغييرات ممكن در سيستمهاى آموزشى، مدّ نظر بوده است.

· چگونه ويژگيهاى حوزه هاى قديم را در حوزه هاى سفيران هدايت حفظ كرده ايد؟
o مثلاً يكى از ويژگيهاى حوزه هاى قديم، مباحثه است. اين موضوع در حوزه هاى سفيران هدايت، نظام مند و ساماندهى شده و حالت اجبارى براى طلبه ها دارد.
يكى ديگر از ويژگيهاى حوزه هاى قديم اين است كه اگر طلبه اى داراى استعداد قوى بود، مى توانست دروس بيش ترى را پشت سر بگذارد. ما نيز در سفيران هدايت اين ويژگى را لحاظ كرده ايم؛ به نحوى كه با سيستم انتخاب واحد و باز گذاشتن دست طلاب مستعد براى انتخاب واحدهاى بيش تر، زمينه رشد و شكوفايى استعداد آنها را فراهم كرده ايم.
بحث تهذيب نيز از ويژگيهاى حوزه هاى قديم است. ما بحث اخلاق و تهذيب را اگر جدى تر از حوزه هاى سابق، در سفيران هدايت دنبال نكنيم، به هيچ وجه ضعيف تر نيست.

· تهذيب طلاب سفيران هدايت چگونه انجام مى پذيرد؟
o با برنامه ريزيهاى متعددى كه در زمينه اخلاق كرده ايم، الآن كلّ برنامه هاى اخلاقى كه در حوزه هاى قديم بود، در سفيران اجرا مى شود. علاوه بر آن حتى آموزشهاى عمومى ما به نحوى تأثير اخلاقى بر طلاب دارد.
متون صرف كه الآن چاپ شده،همه مثالهاى آن، مثالهاى قرآنى و روايى است كه به لحاظ اخلاقى مى تواند در روحيه طلبه مؤثر باشد. علاوه بر اين، در هر نيمسال، حداقل تا پايان دوره، يك ساعت درس نظرى اخلاق دارند، و درسهاى عمومى اخلاق، روزهاى پنجشنبه برگزار مى شود. همچنين براى طلاب در نيمسال اوّل، هر روز بحث اخلاقى داريم.

· اين كار شما دلزدگى ايجاد نمى كند؟
o خير! اتفاقاً بسيار پرجاذبه است و از همه درسهاى ديگر پرجاذبه تر است. دليلش هم اين است كه اگر بحثهاى اخلاقى خشك باشد، ممكن است ايجاد دلزدگى كند؛ اما فردى كه در دبيرستان بوده و الآن وارد دنياى طلبگى شده، در بحث آداب و اخلاق، از لباس پوشيدن، ارتباط با هم حجره اى، ارتباط با استاد، ارتباط با مجموعه در ابعاد مختلف، نياز به آموزش دارد، نوع صحبت و تعامل با ديگران و بقيه مباحث اخلاقى به شدت مورد نياز است و طلابى كه در نيمسال اوّل، هر روز براى آنها بحث اخلاقى داشتيم، بسيار موفق تر از طلاب مشابهى بوده اند كه اين امر براى آنها اجرا نشده است.
بخشى از كارهاى اخلاقى كه انجام مى شود مربوط به ايجاد انگيزه هاى مثبت در عرصه طلبگى است. بايد هدف و انگيزه ورود به حوزه را در مورد برخى افراد تصحيح كرد و اين خيلى مهم است. اين نيز از كارهايى است كه انجام مى شود.

· سامانه اى براى سنجش اين كار تعريف كرده ايد؟
o نه! كار سختى است، تنها كارى كه مى شود انجام داد اين است كه مقدار آسيبهايى را كه در مدرسه وجود دارد با ديگر مدارس بسنجيم، مسئولان بخش تهذيب حوزه وقتى به طور نسبى با مدارس ديگر مقايسه مى كنند، بارها تأكيد كرده اند كه از نظر اخلاقى روى مدارس سفيران هدايت خوب كار شده است و جايگاه مناسبى دارد.

· حوزه هاى سفيران هدايت از چه ويژگيهاى آموزشى نسبت به ساير حوزه ها برخوردار است؟
o 1. كوتاه كردن دوره آموزشى؛ يعنى آموزشهايى كه در طول 8 سال در حوزه هاى علميه ارائه مى شود را در 5 سال و نيم مى بينند.
2. تاريخ گذاشتن براى فارغ التحصيلى؛ حوزه ها براى اوّلين بار در سفيران هدايت زمان دار شده اند. مقام معظم رهبرى تأكيد داشتند معلوم شود يك طلبه چند سال بايد درس بخواند و بعد از آن به چه كارى، اشتغال پيدا كند. چگونه مى تواند ادامه تحصيل بدهد كه همه اين موارد در حوزه هاى سفيران هدايت رعايت شده است.

· الآن طلاب حوزه هاى سفيران بعد از تحصيل و سپردن تعهد تبليغى چه كار مى كنند؟
o اينها بعد از 4 سال، معمم مى شوند و در سال پنجم بايد وارد عرصه تبليغ شوند.

· بعد چه كار مى كنند؟
o بعد از 5/5 سال تعهد تبليغى در نقاط محروم، مى توانند ادامه تحصيل دهند، در همان ايام تبليغى هم، كارشناسى ارشد غيرحضورى را برايشان طراحى كرده ايم.

· براى كاربردى كردن آموزشهاى خود چه اقدامى كرده ايد؟
o كاربردى كردن آموزشها از تأكيدات مقام معظم رهبرى است و در حوزه هاى سفيران واقعاً برنامه ها طورى طراحى شده كه حتى يكساعت درس غيرمفيد هم در برنامه وجود ندارد.

· يعنى متون آموزشى ديگر حوزه ها، مباحث غيرمفيد دارند؟
o بله! مثلاً در مكاسب، سوزاندن روغن چراغ پيه سوز در صورت نجس بودن كه خوانده مى شود، كجاى دنيا مورد نياز است و چه فايده اى در جامعه دارد؟ شما يك مورد را اين جورى در مباحث سفيران پيدا نمى كنيد.
علاوه بر حذف بحثهاى غيرمفيد، سعى شده مباحث مورد نياز را بخوانند، از همين جهت يك دوره كامل مباحث اعتقادى را مى گذرانند و شبهات اعتقادى را مى خوانند. همينطور شبهاتى كه امروز مطرح است. بحث علوم قرآن خوانده مى شود و 9 جزء تفسير را مى خوانند.
يكى از صحبتهاى مقام معظم رهبرى اين بود كه در آموزشهاى حوزه، جايى براى مباحث قرآنى نيست. در حوزه هاى سفيران به طور جدى، مباحث قرآنى تعقيب مى شود.

· براى تقويت روحيه پژوهش و نيز مهارتها در طلاب چه كرده ايد؟
o بخشهايى از آموزشهاى ما به اين صورت است كه در كنار مباحث نظرى، تحقيقات درسى به طلاب ارائه مى شود. همچنين برخى از دروس اينها كه نياز به استاد ندارد و در عين حال، معلومات آن مورد نياز است را بايد خودشان مطالعه و تحقيق كنند و در قالب چكيده نويسى، بحث را ارائه نمايند.
در سفيران هدايت به طور كلى آموزش منبر به صورت نظرى و مهارتى، يك اصل است، به اين شكل كه يك درس نظرى خطابه دارند كه استاد آن را تقطيع كرده و يك منبر را در بخشهاى مختلف آموزش مى دهد، بعد جلسات كارورزى انجام مى شود. يعنى طلبه ها مى آيند سخنرانى مى كنند و مباحث استاد را به صورت عملى به كار مى گيرند كه به آن كارورزى خطابه گفته مى شود.
بخش بعدى اين است كه در طول زمان تحصيل، هر هفته بايد در گروه هاى مهارتى شركت كنند. در هر گروه كه حدود 10 نفر حضور دارند، يكى از طلاب سخنرانى مى كند و بقيه بر اساس آموزشهايى كه ديده اند، او را نقد مى كنند و بايد از سخنرانى خود به لحاظ نظرى و روشى دفاع كند والاّ بايد شيوه خطابه خود را اصلاح نمايد. معدل خروجيهاى اين مجموعه در سخنرانى واقعاً معدل قابل قبولى است كه ما با طلبه هاى 10 ساله حوزه به راحتى مى توانيم مقايسه كنيم و بگوييم اينها برترند.

· متون آموزشى را چه كسانى تدوين مى كنند؟
o از جهت برنامه ريزى علمى براى مجموعه، 7 گروه علمى ادبيات، فقه و اصول، تاريخ، قرآن و حديث، روشها و... داريم كه آنها راجع به عناوين، سرفصلها و اساتيد دروس، نظر مى دهند. علاوه بر اين، شوراى علمى مجموعه، متشكّل از رؤساى گروه هاى علمى و مسئول مركز و معاونت سفيران هدايت و معاونت پژوهش، نظارت بر كار علمى مجموعه را انجام مى دهند.
در خصوص سرفصلهاى دروسى كه متن مناسبى براى آن وجود نداشته باشد، به فردى واگذار مى كنند كه متن آن را تدوين نمايد.
هم اكنون «الصرف التعليمى» و «النحو التعليمى» چاپ شده و كتاب روش سخنرانى نيز آماده چاپ است.
اگر كتابهاى مناسب ديگرى در بازار وجود داشته باشد، ما به راحتى مى توانيم جايگزين كنيم. برنامه ريزى آموزشى ما بر اساس متن نيست؛ بلكه بر اساس علم است. بنابراين نگفته ايم «شرح لمعه»؛ بلكه گفته ايم «فقه نيمه استدلالى»، لذا هر كتاب مناسبى كه پيدا كنيم آن را جايگزين مى كنيم.

· چه فرايند آموزشى براى طلاب تعريف كرده ايد تا اطلاعات مفيد در ذهنها بماند؟
o آموزشهايى كه در سفيران هدايت ارائه مى شود، مورد نياز تبليغى است. وقتى وارد عرصه تبليغ شدند، به تمام آنچه آموزش ديده اند، نياز دارند. از جهت ادبيات عرب هم برنامه ريزى آموزشى به نحوى است كه دسترسى به منابع عربى براى دانش افزاييهاى مورد نياز را داشته باشند.

· آيا براى مكالمه عربى اين افراد هم برنامه اى داريد؟
o نه! چون عربى مورد نياز آنها، براى رجوع به منابع است. براى اينكه آموزشهاى اينها در راستاى نيازهايشان باشد، فعلاً در مقطع كارشناسى، مكالمه را لحاظ نكرده ايم. ولى در كارشناسى ارشد، بخش زبان داريم كه انگليسى، عربى و اسپانيولى را در نظر گرفته ايم.
· آيا براى پاسخگويى به شبهات منطقه اى برنامه ريزى كرده ايد؟
o شبهات اعتقادى منطقه اى را در نظر گرفته ايم كه متون آن بر اساس منطقه در نظر گرفته مى شود. مثلاً در خصوص وهابيت، صوفيه، مسيحيت مى توانيم به تناسب آنها كتابهاى مورد نياز را انتخاب كرده و براساس آسيبهاى منطقه، آموزشها را شكل و جهت دهيم تا از كارايى مناسب برخوردار باشيم.

· ملبّس شدن از مقدمات فعاليت تبليغى طلاب است. طلاب حوزه هاى سفيران از چه مقطعى اجازه معمم شدن دارند؟
o ما معمم شدن را ساماندهى كرده ايم. اگر كسى بخواهد معمم بشود، بايستى مجوز دريافت كند. بعد از تأييد معاونت تهذيب، مجوز صادر مى كنيم و لازمه اين مجوز، كارايى لازم علمى و اخلاقى است. مخصوصاً از نظر اخلاقى، حساسيت ويژه اى داريم، به طورى كه اگر كسى معدلش 20 باشد؛ اما از جهت اخلاقى، مناسب ندانيم، مجوز نمى دهيم. البته اينها خيلى كم اند، شايد ما تا به حال 5 نفر را داشته ايم كه مجوز نداده ايم. اينها بايد به جاى تعهد خدمت تبليغى، يك كار فرهنگى متناسب طلبگى انجام دهند و بعد از اين مدت، مدركشان را به آنها مى دهيم؛ ولى اجازه ادامه تحصيل در تبليغ را به آنها نمى دهيم. چون تبليغ بدون معمم شدن نمى شود.

· آيا در تغيير متون آموزشى با مخالفت بزرگان حوزه مواجه نشده ايد؟
o بايد اذعان كنم، 16 سال است در حوزه كار مى كنم و كوچك ترين مخالفتى از سوى مراجع نسبت به كارهاى ما نبوده، به عكس يا تشويق كرده اند يا حداقل اين است كه چيزى نگفته اند و هيچ مانعى تا كنون از سوى مراجع يا دفاتر آنها براى كارهاى ما وجود نداشته است.
اگر ما متن را به مراجع نشان دهيم كه مثلاً همان مباحث صرفى است؛ اما شواهد را به جاى اشعار كذايى، از آيات و روايات انتخاب كرده ايم، قطعاً مراجع تشويق مى كنند، خيلى از مواقع اگر مشكلات است تقصير مديران ميانى است. به نام تحول، كارهاى عجيب و غريبى مى كنيم كه گاهى صداى جوانها هم در مى آيد، چه برسد به بزرگان حوزه. مثلاً اگر كلّ تغييرات حوزه را يك پازل تصور كنيم كه 100 قطعه دارد، ممكن است از ميان اين 100 قطعه، مراجع با 3 قطعه آن مخالفت كنند، 97 قطعه ديگر را كه مى شود انجام داد. چرا انجام نداده ايم؟! واقعاً نمى شود گردن ديگران انداخت.
من از سال 61 كار اجرايى انجام مى دهم و 16 سال است كه در مديريتهاى مختلف حوزه هستم. در حوزه، نيروهايى كه تحت امرند بهتر از سازمانهاى ديگرند، ما فوقها هم همينطور، فقط مديران ميانى بايد خوب كار كنند. ما دقيقاً دست مى گذاريم روى كارهايى كه همه حساس اند و اين درست نيست.
سوء مديريت خود را نبايد گردن ديگران بيندازيم. من از شوراى عالى هم راضى ام، انصافاً شوراى عالى حوزه خيلى از من حمايت كرد، خيلى هم از آنها ممنونيم.

· هم اكنون ورود طلاب به حوزه بدون پيشينه ذهنى درست و جامع صورت مى گيرد، به نظر شما تعريف يك دوره ابتدايى عمومى براى طلاب و سپس انتخاب اين دوره ها چيست؟ كه بروند دنبال اجتهاد يا تبليغ، يا گرايشهاى ديگر؟
o اتفاقاً خيلى حرف خوبى است. ما اين را در برنامه هايمان ديده ايم، اصلاً مى گوييم هر كسى خواست دنبال اجتهاد يا گرايشهاى دوره عمومى حوزه برود، بعد از گذراندن دوره سفيران هدايت باشد و به دنبال اين هستيم كه آن را در شوراى عالى هم به تصويب برسانيم.
زيرا اگر طلبه مرجع هم شود، نياز به تبليغ دارد. خيلى از مراجع ما مبلغ بوده اند. حضرات آيات وحيد خراسانى، مكارم شيرازى، سبحانى و نورى همدانى فعاليتهاى گسترده تبليغى داشته اند.
طرح ما اين است كه همه، يكدوره عمومى تبليغ را بخوانند. بعد به تناسب استعدادهاى مختلف وارد رشته تاريخ، كلام، تفسير، اجتهاد (فقه) و يا گرايشهاى ديگر شوند.
نظر شخصى ام اين است كه برنامه ها طورى نباشد كه حتماً اينها مبلّغ شوند. بايد ببينيم استعدادشان چگونه است.

· آيا فضاى عمومى حوزه، ظرفيت اجراى اين طرح را دارد؟
o ظرفيت دارد؛ اما يك مقدار فرآيند تصميم گيرى بايد كمك كند، اگر چنين اتفاقى بيفتد حوزه به لحاظ كمّى، خيلى كاهش پيدا مى كند، ولى به لحاظ كيفى خيلى بالا مى رود، يعنى يك درس خارج، با حضور تعداد كم ترى شكل مى گيرد؛ اما تعداد قابل توجهى از آنها بالا مى روند و به مقام اجتهاد خواهند رسيد. الآن برخى در دروس خارج شركت مى كنند كه اگر مدتها هم به حضورشان ادامه دهند، مجتهد متجزى هم نخواهند شد، خب اين چه كارى است؟!

· اين طرح الآن در چه مرحله اى است؟
o اكنون اين طرح، فرآيند خود را طى مى كند. انشاء اللّه اگر تصويب شود، بخشى از مشكلات را حل خواهد كرد.

· از ديگر ويژگيهاى حوزه هاى سفيران اگر مواردى هست، بفرماييد.
o آموزشهاى سفيران هدايت را طورى طراحى كرده ايم كه اگر فارغ التحصيلان آن در مدت تعهد خدمت تبليغى شان خواستند، دبير دينى مدارس آموزش و پرورش بشوند از قابليتهاى لازم برخوردار باشند. از اين جهت، آموزشهاى ارائه شده، دو منظوره طراحى شده است، به همين دليل اصول تعليم و تربيت، روش كلاس دارى و ديگر مباحثى را كه براى موفقيت دبير دينى در مدارس آموزش و پرورش مؤثر است جزء واحدهاى درسى اينها قرار داده ايم.
ادامه دارد... .

منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان.