اکبر اسدعليزاده
آزادانه بودن دعوت پيامبران و دوري از هر گونه اكراه و اجبار
پيامبران وظيفه دارند مردم را با حكمت و برهان و موعظه نيكو و پسنديده به راه خدا دعوت كرده و كلام الهي را با ساده ترين راه ممكن به مردم ابلاغ كنند و با آنها با مهرباني و عطوفت رفتار كنند و از هرگونه تندخويي و سخت دلي برحذر باشند...
ظاهر دسته اي از آيات قرآن بر اين دلالت دارد كه دعوت پيامبران آزادانه بوده و از هرگونه اجبار و اكراه در پذيرش يا عدم پذيرش دين از سوي مردم، به دور است. پيامبران وظيفه دارند مردم را با حكمت و برهان و موعظه نيكو و پسنديده به راه خدا دعوت كرده و كلام الهي را با ساده ترين راه ممكن به مردم ابلاغ كنند و با آنها با مهرباني و عطوفت رفتار كنند و از هرگونه تندخويي و سخت دلي برحذر باشند و راه رستگاري و ضلالت و گمراهي را براي مردم بيان نموده و از عاقبت عملشان - كه بهشت يا جهنم را در پي خواهد داشت - آگاه سازند و آنها را به تفكر و انديشه صحيح و انتخاب درست وادارند، و با مردم به عدالت رفتار كنند. در ذيل به نمونه هايي از آيات مورد نظر اشاره مي كنيم:
- «وما ارسلناك الا مبشرا ونذيرا * قل ما اسالكم عليه من اجر الا من شاء ان يتخذ الي ربه سبيلا»؛ (1)
« [اي پيامبر!] ما تو را جز بشارت دهنده و انذار كننده نفرستاديم! بگو: «من در برابر آن (ابلاغ آيين خدا) هيچ گونه پاداشي از شما نمي طلبم! مگر كسي كه بخواهد راهي بسوي پروردگارش برگزيند. (اين پاداش من است) . »
- «ادع الي سبيل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة وجادلهم بالتي هي احسن ان ربك هو اعلم بمن ضل عن سبيله وهو اعلم بالمهتدين » ؛ (2)
« [اي رسول خدا!] مردم را با حكمت و موعظه نيكو، به راه خدا دعوت كن و با بهترين راه، با آنان مناظره نما، كه البته خدا كسي را كه از راه او گمراه شده و آنكه هدايت يافته را بهتر مي شناسد. »
در اين آيات از عبارت «من شاء» و «بمن ضل » استفاده مي شود كه مردم در انتخاب راه خود آزادند، و پيامبران فقط وظيفه دارند مردم را با حكمت و موعظه نيكو به راه خدا دعوت كنند.
- «ولقد بعثنا في كل امة رسولا ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت فمنهم من هدي الله ومنهم من حقت عليه الضلالة فسيروا في الارض فانظروا كيف كان عاقبة المكذبين » ؛ (3)
«و همانا در ميان هر امتي پيغمبري فرستاديم تا [به خلق ابلاغ كند كه،] خداي يكتا را بپرستيد و از طاغوتها دوري كنيد، پس بعضي مردم را خدا هدايت كرد و بعضي ديگر در ضلالت و گمراهي ثابت ماندند. پس شما در روي زمين گردش كنيد تا بنگريد عاقبت آنان كه انبياء را تكذيب كردند به كجا رسيد. »
در اين آيه محل شاهد جمله «اعبدوا» و «اجتنبوا» است، كه خداوند مي فرمايد: ما براي هر امتي پيغمبري را فرستاديم تا به مردم ابلاغ كنند كه خدا را بپرستند و از طاغوت دوري كنند.
يعني پيامبران فقط مامور به ابلاغ امر خدا به خلق هستند و خلق هم در انتخاب و اختيار راي آزادند؛ چرا كه «اعبدوا» و «اجتنبوا» در صورتي معنا پيدا مي كند كه انسان در انتخاب راه كاملا آزاد باشد.
- «ومانرسل المرسلين الا مبشرين ومنذرين فمن آمن واصلح فلا خوف عليهم ولا هم يحزنون » ؛ (4)
«ما پيامبران را، جز بشارت دهنده و بيم دهنده، نمي فرستيم؛ پس آنها كه ايمان بياورند و [خويشتن را] اصلاح كنند، نه ترسي بر آنهاست و نه غمگين مي شوند. »
- «ما علي الرسول الا البلاغ والله يعلم ما تبدون وما تكتمون » ؛ (5)
«بر پيغمبر جز تبليغ [احكام الهي] وظيفه اي نيست و خدا مي داند هرچه را كه آشكار داشته و يا پنهان داريد. »
- «فذكر انما انت مذكر * لست عليهم بمصيطر * الا من تولي وكفر * فعذبه الله العذاب الاكبر * ان الينا ايابهم * ثم ان علينا حسابهم » ؛(6)
«پس تذكر ده، تو فقط تذكر دهنده اي، تو مسلط بر آنها نيستي [كه مجبورشان برايمان كني] . مگر كسي كه پشت كند و كافر شود. كه خداوند او را به عذاب بزرگ مجازات مي كند. مسلما بازگشت آنها به سوي ما است. و مسلما حساب آنها با ما است. »
از اين آيات استفاده مي شود كه پيامبران وظيفه اي جز تبليغ، بشارت انذار، و تذكر ندارند؛ و خداوند از ميان هر قومي پيامبري را فرستاد كه آيات و قوانين خداوند را براي مردم بازگو نموده و راه پاكي، رستگاري و رسيدن به كمال معنوي را به آنها بياموزند و در اين راه، حق اكراه و اجبار نسبت به انتخاب دين مردم ندارند، بلكه مردم در انتخاب كفر و ايمان كاملا آزادند. البته اگر راه كفر و ضلالت و گمراهي را انتخاب كنند، وعده عذاب به آنها داده مي شود؛ چرا كه نتيجه چنين اعمالي جز آتش جهنم نيست.
پي نوشت:
1) فرقان/56 و 57.
2) نحل/125.
3)نحل/36.
4) انعام/48.
5) مائده/99.
6) غاشية/26 - 21.
منبع : ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره48.