استفتائات
استفتائات از مراجع درباره خمس (1)
مقام معظم رهبرى
· آيا زنى كه حقوق بگير است و از مال شوهر جدايى ندارد، بايد جدا خمس بدهد يا در مازاد بر نياز زندگى مشترك، دادن خمس كفايت مى كند؟
o هر يك از زن و شوهر سال خمسى مستقلى به حسب درآمد سالانه خويش دارند و بر هر كدام واجب است كه خمس باقيمانده حقوق و درآمد سالانه خود را در پايان سال خمسى خود بپردازد.
· اگر قبل از رسيدن سر سال خمسى، پولى را به عنوان پيش پرداخت دريافت كنيم و نيمى از كارى كه بايد انجام دهيم قبل از سر سال خمسى و نيمى ديگر پس از آن (در سال خمسى جديد) انجام شود، آيا پرداخت خمس كل پيش پرداخت واجب است؟
o مقدارى كه در مقابل آن كار انجام گرفته است، پرداخت خمس آن مقدار واجب است.
· حكم خمس زمينى كه 20 سال قبل با قيمت پايين خريدارى شده و تاكنون - كه قيمت آن حدود 2000 برابر شده - خمس آن پرداخت نشده چيست؟
o خمس مبلغ پرداختى بابت قيمت زمين را ضامن است و با فرض تفاوت چشمگير نسبت به قيمت فعلى، احوط مصالحه در مقدار تفاوت قيمت است.
· شخصى با سرمايه اى كه خمس آن را پرداخت كرده، يك مركز شغلى ايجاد كرده و ماهانه درآمدى دريافت مى كند. وضع شخصى اش بدين صورت است كه هم خودش به ديگران بدهكار است و هم از ديگران طلبى دارد و خانه مستقل ندارد. به ديگران كمك مالى بلاعوض هم دارد. آيا به درآمد ماهانه اش خمس تعلق مى گيرد؟
o سودى كه از سرمايه مخمّس او حاصل مى شود چنانچه پس از صرف در هزينه هاى لازم زندگى و صرف در خيرات و صدقات، سر سال خمسى اضافه بيايد و پس انداز شود، مقدار پس انداز شده خمس دارد. بدهكاريهايى كه دارد اگر در رابطه با كسب اوست از سود كم مى شود و اگر در رابطه با خريد لوازم زندگى در همان سال باشد از درآمد او كسر مى شود و اگر مربوط به سالهاى قبل باشد نمى تواند كسر كند و طلبهايى كه از مردم دارد اگر وصول شدنى است بايد سر سال خمسى تخميس كند، و إلّا هر وقت وصول شد بايد خمس آن را بدهد.
· بنده براى خريد سيم كارت تلفن همراه پول واريز نموده ام و سال مالى بنده نيز نزديك است، آيا براى وجه واريزى كه فعلاً سيم كارت را تحويل نگرفته ام خمس تعلق مى گيرد يا نه؟
o اگر از درآمد بين سال واريز شده و مبلغ مزبور به عنوان خريد بكار رفته (نه به عنوان سرمايه گذارى) و مورد نياز و مطابق با شأن عرفى باشد، خمس ندارد. 1

آيت اللّه العظمى مكارم شيرازى
· بعضى از اشخاص كه از اوّل عمرشان حساب و كتابى نسبت به خمس ندارند و با همين وضع به حجّ تمتّع و عمره مفرده مى روند، حج اينها چه حكمى دارد؟
o در صورتى كه پول قربانى و احرام آنها از آن نباشد صحيح است و إلّا اشكال دارد و در هر حال، گناه كرده است.
· علما مى گويند انسان بايد حساب سال داشته باشد، اگر كسى درآمد او كم تر از مخارجش باشد باز هم واجب است حساب سال داشته باشد؟
o منظور علما نيز كسى است كه درآمد اضافى و پس انداز داشته باشد نه كسى كه درآمد اضافى و پس اندازى نداشته باشد.
· آيا مردم مى توانند مالياتى كه به دولت اسلامى پرداخت مى نمايند را بابت خمس حساب نمايند؟
o ماليات شبيه ساير هزينه هاست و جزء هزينه سال محسوب مى شود و بابت خمس محسوب نمى شود.
· حقير در خريد و فروش عمده سبزى و باربرى با يك ماشين با چند نفر شريك هستم، يكى از آنها برادرم است كه در پرداخت خمس كوتاهى مى كند، موقعيت ما هم طورى است كه كنار زدن او از شراكت نه از نظر فاميلى و نه از نظر وضع شغلى در محل به صلاح ما نيست، تكليف من چيست؟
o ما به شما اجازه مى دهيم كه خمس خود را بدهيد و نسبت به سهم خود تصرّف كنيد و سعى كنيد برادرتان را نيز امر به معروف كنيد.
· آيا لازم است كه هر مقلّدى خمس اموالش را به مرجع تقليد خودش بدهد؟
o اعطاى خمس به مرجع مقلّد در صورتى لازم است كه معلوم نباشد مجتهدين ديگر در همان مصارفى كه مرجع مقلّد لازم مى داند مصرف مى كنند و نيز در صورتى كه مرجع به عنوان حكم حاكم از مقلّدين خمس را طلب كند، لازم است. در غير اين دو صورت مى توان به نظر مجتهدين ديگر مصرف كرد.
· اگر ميتى مديون باشد و خمس نيز بدهكار باشد و تركه، وافى به هر دو نباشد، ورثه كدام را مقدّم كنند؟
o هرگاه مالى كه به آن خمس تعلّق گرفته موجود باشد بايد خمس را مقدم بدارند و اگر آن مال موجود نيست، احتياط آن است كه آن مال را ميان هر دو طلبكار تقسيم كنند.
· كسى كه حساب سالانه جهت تعيين خمس قرار داده باشد و به منازل كسانى كه وجوه شرعى خود را نمى پردازند به ميهمانى برود و از غذاى آنها استفاده كند يا با آب منزل آنها وضو بگيرد و در منزل آنها نماز به جا آورد، چه صورتى دارد؟
o هرگاه يقين داشته باشد كه مال خمس در آن خانه يا غذا وجود دارد، تصرّف در آن جايز نيست؛ مگر اينكه از حاكم شرع اجازه بگيرد.
· آيا كسى كه در خانه پدرى زندگى مى كند بايد خمس بدهد؟
o اگر درآمد اضافى دارد بايد خمس بدهد. 2

آيت اللّه سيستانى
· مقدارى ديسكهاى مذهبى براى فروش تهيه كرده ام و چند روزى است كه به سال خمسى رسيده ام، با توجه به اينكه هيچ يك از اين ديسكها را نتوانسته ام بفروشم و سودى به دست نياورده ام آيا بايد خمس اين ديسكها را پرداخت كنم؟
o بايد خمس آنها را پرداخت كنيد.
· آيا هزينه ثبت نام حج تمتع كه سال از آن گذشته باشد خمس دارد؟
o اگر حج بر او مستقر نبوده خمس دارد.
· به جهاز دختر خمس تعلق مى گيرد؟
o اگر به مقدار متعارف باشد تخميس آن لازم نيست.
· اگر وسيله اى هم براى كار و هم براى استفاده شخصى تهيه نمايد؛ مانند موبايل يا ماشين، آيا به آن خمس تعلق مى گيرد؟ اگر وسيله را جهت شغل خود تهيه نمود ليكن استفاده شخصى نيز از آن نمود حكم خمس چيست؟
o در فرض اوّل خمس واجب نيست و در فرض دوم واجب است.
· پولى كه براى ازدواج و خريد مسكن مورد نياز كنار گذاشته مى شود، آيا خمس دارد؟
o بله خمس دارد.
· شخصى منزلى را به مبلغ 10 ميليون خريد، پس از استفاده، 3 سال بعد به چند برابر آن مبلغ فروخت و اكنون دنبال منزل ديگرى است، اگر چنانچه سال خمسى سر رسيد و هنوز منزلى پيدا نكرده است، در مورد خمس اصل پول و افزايش آن چه تكليفى دارد؟
o فقط خمس افزايش را بايد بدهد.
· آيا ديه خمس دارد يا خير؟
o خمس ندارد.
· آيا هديه و كادوهايى را كه براى عروس مى خرند و از يكسال رد مى شود خمس به آن تعلق مى گيرد؟
o اگر در سال اوّل از آن استفاده نشود خمس دارد.
· به مبلغى كه به عنوان رهن كه در اجاره مغازه و يا منزل سپرده مى شود خمس تعلق مى گيرد؟
o هر گاه آن مبلغ را پس بگيرد، خمس دارد. 3

آيت اللّه العظمى بهجت
· اگر كسى با پول خمس داده نشده، لباس خريدارى كند و در آن نماز بخواند، حكم آن چيست؟
o اگر از عين پولى كه خمس آن را نداده لباس بخرد تا زمانى كه از پول ديگرى خمس آن را نداده، نماز خواندن در آن لباس حرام و بنابر احتياط باطل است.
· شخصى داراى دو نوع پول است، يكى پولى كه خمس آن را قبلاً پرداخته يا خمس به آن تعلّق نمى گيرد و ديگرى پولى كه از درآمد سال او است. اگر اين پولها با هم مخلوط شوند، آيا مى تواند با نيت، يكى از آنها را مشخص كند؟ مثلاً از پولى كه درآمد سال او است در مؤونه و مخارج زندگى صرف كند تا پول مُخَمّس براى او باقى بماند. اگر پولهاى مذكور در بانك باشد چه طور؟
o مانعى ندارد.
· رفتن به منزل افرادى كه انسان علم دارد خمس اموال خود را نپرداخته اند، چه حكمى دارد؟
o تا علم به بودن خمس در مال مورد ابتلا ندارد، تصرف در آنها مانعى ندارد.
· چيزى را كه انسان نمى داند به آن خمس تعلّق گرفته يا نه و يا نمى داند خمس آن را داده است يا نه، آيا خمس دارد؟
o صورت اوّل خمس ندارد و در صورت دوم كه تعلّق خمس به آن يقينى است، بايد خمس بدهد.
· وظيفه زن و فرزند كسانى كه خمس بدهكارند و پرداخت نمى كنند در مصرف اموال و غذاها چيست؟
o تا علم به بودن خمس در مال مورد ابتلا ندارند، تصرف در آنها مانعى ندارد.
· آيا از پول خمس و سهم امام مى توان در توسعه مسجد استفاده نمود يا خير؟
o از سهم سادات براى مسجد نمى شود استفاده كرد، سهم امام هم نياز به اجازه دارد.
· آيا در پرداخت سهم سادات اجازه مجتهد شرط است؟
o احتياطاً در سهم سادات، اجازه لازم است.
· آيا جايز است سال خمسى را براى فرار از پرداخت خمس تغيير داد؟ مثلاً فردى قرار است دو روز پيش از سال خمسى پولى به دستش برسد، سال خمسى را به ده روز جلوتر تغيير مى دهد تا آن پول از درآمد سال آينده اش باشد.
o جايز است؛ زيرا تأخير خمس هر چيزى تا سر سال، مبتنى بر ارفاق و سهولت در كار است.
· آيا انسان مى تواند قبل از فرا رسيدن سال خمسى براى فرار از خمس، مازاد درآمد خود را براى خريد قالى، يخچال، تلويزيون و ساير لوازم زندگى مصرف كند؟
o مانعى ندارد.
· مال حلال مخلوط به حرام در چه صورتى بايد دوبار خمس آن را پرداخت؟
o اوّل خمس سبب حليت را مى دهد و اگر زايد بر مؤونه بوده، باز خمس ديگرى را مى دهد.
· كسى كه چند ماه از سال در شهر و چند ماه ديگر را در روستا زندگى مى كند، اگر يك خانه در شهر و خانه اى ديگر در روستا بخرد، آيا به آنها خمس تعلق مى گيرد؟
o خير، تعلق نمى گيرد.
· آيا معيار جهت معافيت خمس، استفاده كردن وسايل تا مدّت يك سال از تاريخ خريد است يا استفاده كردن از آنها تا رسيدن به سال خمسى؟ مثلاً اگر برنج بخرد وتا يازده ماه بعد تمام شود ولى سر سال خمسى درآمد كشاورزى او و يا مغازه او پنج ماه بعد باشد، آيا به آن برنج خمس تعلق مى گيرد؟
o بله، آن برنج متعلق خمس است؛ چون كسى كه يك نوع رشته كسب دارد براى تمام درآمد آن بايد يك سال خمسى قرار دهد.
· شخصى وصيت كرده موجودى و اموالش را به يكى از بستگانش بدهند، آيا پس از دريافت مال بايد خمس آن را بدهد يا اينكه مال وصيت شده حكم ارث را دارد؟
o در زايد بر مؤونه على الاحوط خمس دارد.
· كسى از اوّل تكليف بنا داشته خمس بدهد؛ ولى مسامحه كرده و خمس نداده و اكنون فقير شده و توانايى پرداخت خمس را ندارد، تكليف او چيست؟
o همان طور كه ساير بدهيهاى او ساقط نمى شود، خمس مال او نيز ساقط نمى شود و بايد به حاكم شرع مراجعه كند.
· جنسى را به صورت سلف خريدارى كرده ام و پول آن را پرداخته ام؛ ولى پيش از تحويل جنس، سال خمسى ام فرا رسيده است، آيا بايد خمس پول را بپردازم؟
o خير، خمس ندارد.
· اگر انسان بداند بر گردن شخصى خمس هست؛ امّا خود او نمى داند، آيا لازم است او را ارشاد كند؟
o اگر جاهل به حكم نيست، لازم نيست.
· آيا خمس مال را بايد از خود آن مال پرداخت نمود يا از پول ديگر هم مى شود پرداخت كرد؟
o از پول ديگر هم مى تواند بدهد.
· كسى كه بر تقليد از ميت باقى است، اگر خمس خود را به دفتر همان مرجع از دنيا رفته پرداخت نمايد، ذمّه اش مبرّا مى شود، يا بايد به مجتهد زنده پرداخت كند؟
o بايد به مجتهد زنده جامع الشرايط بدهد. 4
پي نوشت:
1) سايت مقام معظم رهبرى، بخش استفتائات جديد.
2) سايت آيت اللّه العظمى مكارم شيرازى، بخش استفتائات.
3) سايت آيت اللّه العظمى سيستانى، بخش سؤالات و جوابها.
4) سايت آيت اللّه العظمى بهجت، بخش استفتائات.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره110.