استفتائات محرم (پيرامون عزادارى)
قمه زني و اعمالي ديگر از اين قبيل در مراسم عزاداري حسيني به حكم عقل و شرع حرام است و زخمي ساختن سر، كه نه سود دنيوي دارد و نه اجر اخروي، ايذاء نفس است كه خود در شرع حرام است
سر شار علي اکبري (نظرات علما و مراجع پيرامون عزاداري امام حسين عليه السلام)
مرحوم علامه امين عاملي قدس سره دربار? قمه زني و مراسم عزاداري حسيني مي نويسد:
قمه زني و اعمالي ديگر از اين قبيل در مراسم عزاداري حسيني به حكم عقل و شرع حرام است و زخمي ساختن سر، كه نه سود دنيوي دارد و نه اجر اخروي، ايذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل اين عمل، شيع? اهل بيت را در انظار مردم مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشي قلمداد مي كنند و شكي نيست كه اين اعمال ناشي از وساوس شياطين بوده و موجب رضايت خدا و پيامبر و اهل بيت اطهار نيست و البته تغيير نام اين اعمال در ماهيت و حكم شرعي آن كه حرمت است، تغييري نمي دهد (1) .
چند استفتاء از مقام معظم رهبري درباره قمه زني و عزاداري
1 - آيا قمه زدن در عزاداري امام حسين عليه السلام چه حكمي دارد؟
جواب: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و يا مستلزم خوف خطر جان يا ضرر معتني به باشد جايز نيست.
2 - پدر و مادري كه نذر مي كنند اگر خدا به آنان فرزند پسر داد روز عاشورا به سر او تيغ بزنند و آن پسر بعد از بلوغ روزهاي عاشورا قمه بزند آيا اين نذر صحيح است و آيا بر آن پسر عمل به نذر والدين واجب است؟
جواب: صحت چنين نذري محل اشكال است و در هر صورت وفا به آن بر فرزند واجب نيست.
3 - اگر قمه زدن در عزاداريها موجب مرگ كسي شد آيا اين عمل خودكشي و گناه محسوب مي شود.
جواب: اگر با خوف خطر جان اقدام كرده باشد حكم انتحار دارد.
4 - آيا سوراخ كردن گوشت بدن و قفل زدن و وزنه آويزان كردن به بهانه عزاداري بر امام حسين عليه السلام كه اخيرا شايع شده است جايز است؟
جواب: چنين اعمالي كه موجب وهن مذهب در انظار عموم است صورت شرعي ندارد.
5 - عزاداراني كه خودشان را در مقابل مزار مقدس ائمه عليهم السلام به خاك مي اندازند و سينه و صورت خود را به خاك مي مالند و خراشيده مي كنند و خون جاري مي شود و با همان حال به داخل حرم ائمه عليهم السلام وارد مي شوند چه صورت دارد؟
جواب: اينگونه رفتارها كه از شيوه اظهار تاثر و عزاداري سنتي به دور است صورت شرعي ندارد بلكه اگر موجب ضرر معتني به بدني و يا وهن مذهب در انظار عموم باشد جايز نيست.
استفتائات از حضرت آية الله العظمي مكارم شيرازي
1 - آيا زنجير زني و قمه زني و شمشير زني در عزاداري امام حسين عليه السلام جايز است؟
جواب: بي شك مراسم سوگواري خامس آل عباعليه السلام از افضل قربات است، ولي نبايد كاري كرد كه موجب وهن مذهب در نظر ديگران شود.
2 - آيا تعزيه و شبيه خواني اشكال دارد و اگر اشكال نداشته باشد بفرماييد كه اگر مرد لباس زنان را در تعزيه بپوشد و به جاي او بخواند اشكال دارد؟ و آيا صداي شيپور و طبل و دهل در تعزيه حرام است يا خير؟ در پايان مستدعي است شرايط تعزيه خواني را بيان فرماييد.
جواب: شبيه خواني اگر با دروغ و آلات لهو توام نباشد و موجب توهين به مقام شامخ حسين بن علي عليهما السلام يا ساير شهدا نشود اشكالي ندارد واحتياط آن است كه مردان لباس زنان را نپوشند.
3 - آيا شبيه خواني - كه نمايش مذهبي است و دربار? واقع? عاشورا يا اربعين حسيني عليه السلام برگزار مي گردد - جايز است؟
جواب: اگر امر خلاف شرعي در آن نباشد و موجب هتك مقدسات نشود اشكالي ندارد.
4 - سينه زدن با تيغ و يا زنجير زدن با زنجيري كه داراي چاقو و يا تيغ مي باشد و منجر به زخمي شدن بدن و جاري شدن خون مي شود، چه حكمي دارد؟
جواب: همان گونه كه قبلا نيز اشاره كرده ايم، مسئل? عزاداري حضرت سيدالشهداعليه السلام در هر زمان و در هر مكان از افضل قربات و ماي? تقويت روح ايمان و شهامت اسلامي و ايثار و فداكاري و شجاعت در مسلمين است، ولي كيفيت عزاداري بايد چنان باشد كه بهانه اي به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود و اين مراسم عظيم و پرشكوه تضعيف نگردد و به همين جهت از كارهايي كه موجب وهن مذهب است بايد پرهيز شود.
5 - نظر مبارك را در رابطه با كيفيت مطلوب نحو? برگزاري عزاداري سالار شهيدان عليه السلام بيان فرماييد؟
جواب: بهترين شيو? عزاداري، تشكيل مجالس با شكوه و ذكر اهداف مقدس امام حسين عليه السلام و تاريخچ? كربلا و تحليل فرازهاي آن و مراسم سوگواري، و همچنين تشكيل دسته جات عزاداري با شكوه، توام با شعارهاي بيدار كننده و سازنده و پخش جزوه ها و پوسترهاي حساب شده و پرمحتوا و استفاده از پلاكاردها يا شعارهاي جالب و جاذب و روشن كنند? اهداف عزاداري حضرت سيدالشهدا عليه السلام و مانند آن است.
6 - در آستارا، سنتي است كه مردم به آن اعتقاد راسخ دارند، مسئله بدين صورت است كه: روز تاسوعا و عاشورا علمي كه در تمام مناطق مرسوم است در دست افراد خاصي مي دهند كه آن فرد با حركتهاي مخصوص و حتي گاهي با حمله ور شدن به زنان و مردان ترساندن بچه ها و به تعبير مردم: علم را جوش مي آورند و آن را نسبت به امام حسين عليه السلام مي دهند، مردم دور آن جمع مي شوند و مي گويند علم فرد را دنبال خود مي برد، وقتي علم بعضي از افراد را زخمي مي كند به معناي آن است كه آن فرد، انسان بدي است و با ديد? ترديد به علم نگاه كرده است. متاسفانه علم در دست افراد معلوم الحال به جوش مي آيد و گاهي افراد متدين و وجيه را زخمي مي كند، نظر شما را در اين مورد خواستاريم؟
جواب: عزاداري حضرت خامس آل عباعليه السلام از موجبات مهم تقويت دين است ولي نبايد آن را آلوده به اين گونه كارهاي نادرست كرد كه موجب اذيت و آزار عزاداران و هتك حرمت افراد آبرومند مي شود.
7 - در شرايطي كه دشمنان اسلام سعي در منزوي كردن مسلمانان دارند و با حيله هايي مي خواهند اسلام را خرافي و مسلمانان را بي منطق معرفي كنند، انجام برخي اعمال كه در متن دين وجود نداشته و در بعضي مناطق عده اي در تظاهر به اسلام و تعظيم شعائر، مرتكب آن مي شوند كه احيانا موجبات وهن شيعه و عزاداري را فراهم آورده است، چه حكمي دارد؟
جواب: لازم است در اين شرايط و اوضاع پيروان اهل بيت عليهم السلام و عاشقان مكتب حسيني از هر كاري كه موجب وهن اين مراسم مي شود بپرهيزند و به جاي آن به سراغ مراسمي بروند كه عظمت اهداف حسيني را بيش از پيش آشكار مي سازد و اگر جمعي از بزرگان فقهاي پيشين (قده) در عصر و زمان خود بعضي از اين كارها را به دلايلي اجازه فرموده اند، هرگاه در عصر و زمان ما بودند مسلما نظر ديگري داشتند. خداوند هم? ما را از پيروان مكتب آن بزرگوار و جان نثاران او قرار دهد.
8 - در شهرستان ما مراسم عزاداري تاسوعا و عاشورا و ساير ايام به صورت تعزيه خواني برگزار مي شود، تا شش سال قبل كه فقط در محل ما برگزار نمي شد اهالي محل به محلات ديگر جهت ديدن تعزيه مي رفتند و در آن محلات با مشكلات زيادي مواجه مي شدند لهذا تصميم گرفتيم اين مراسم را در محل خودمان برگزار كنيم نظر شما چيست آيا در اين شرايط تعزيه خواني جايز است؟
جواب: چنانچه تعزيه خواني مشتمل بر امر حرامي مانند دروغ يا هتك حرمت امامان بزرگوار و بزرگان ديگر و امثال اينها نباشد و مانع مجالس سخنراني و نماز نگردد اشكالي ندارد.
9 - آيا استفاده از وسايلي كه به شكل صليب هستند و درماه محرم الحرام در جلوي صف عزاداري حمل مي شود جايز است؟
جواب: اين علامتها تداعي صليب را نمي كنند ولي عزاداري هر چه ساده تر باشد بهتر است.
بايد همه بكوشند با خالصترين نيات در اين مراسم شركت جسته، و قلب و روح خود را در اختيار سالار شهيدان قرار دهند، و به اهداف والاي اين قيام بزرگ تاريخ اسلام و بشريت بيانديشند، و گويندگان عزيز و نويسندگان محترم اهداف مهم اين قيام پربار را تشريح كرده، و سوگواران را روز به روز با آن آشناتر سازند تا مصداق كامل «عارفا بحقه.» حاصل گردد
10 - آيا پول دادن به مرثيه سراياني كه در لابه لاي اشعار و سخنان خود بعضي از مصايب بي مدرك يا ضعيف السند را نقل مي كنند و يا با غنا مي خوانند جايز است و آيا نقل اين گونه مطالب به عزاداري ضربه نمي زند؟
جواب: پول را در برابر كارهاي مشروع آنها بدهند و نسبت به كارهاي خلاف، نهي از منكر كنند.
متن جوابيه آية الله العظمي مكارم شيرازي به سؤالات مختلف مردم دربار? وظايف مسلمانان در ايام عاشورا و مراسم عزاداري حسيني عليه السلام
بدون شك عزاداري سالار شهيدان از افضل قربات و احياي خون آنان ماي? نجات در دنيا و آخرت است.
افراد ناآگاه و بي خبر، حادثه خونين كربلا را مربوط به گذشته مي پندارند، و از تكرار سوگواري ها در هر سال دچار تعجب مي شوند، در حالي كه آگاهان آن را مربوط به يك جريان مهم و مستمر در سراسر زندگي بشر مي دانند، كه در كربلا به اوج خود رسيد، و به عنوان يك الگوي جاودانه در تاريخ ماند. و آن جريان مبارزه با كفر و ظلم و بيدادگري وترجيح مرگ سرخ توام با آزادگي بر زندگي ذلت بار و ننگين است.
آنها مي گويند چرا شما براي حادثه اي كه مربوط به سيزده قرن پيش است اشك مي ريزيد؟ ولي نمي دانند كه اشك ما اعلان جنگ ما به ظالمان و بيدادگران و زشت كاران در هر زمان است. قطره هاي اشكي كه از روي معرفت نسبت به اهداف والاي حسين عليه السلام و يارانش جاري مي شود گلوله هاي آتشيني است بر ضد تبهكاران و جنايتكاران تاريخ، و گوهرهاي گرانبهايي است براي هديه به مظلومان و ستمديدگان و ملتهاي دربند، و اين است معني «كل يوم يوم عاشورا و كل ارض ارض كربلا».
و به همين دليل هميشه طاغوتها و دشمنان اسلام از انجام اين مراسم در هراسند و مي خواهند آن را به تعطيل بكشانند.
و درست به همين دليل ما مي گوييم به هر قيمت كه ممكن شود بايد اين مراسم حفظ گردد، حتي در بعضي از كشورها كه دشمنان اهل بيت قصد خاموش كردن اين چراغ فروزان را داشتند و از ما سؤال كردند گفتيم به هيچ قيمت عقب نشيني نكنيد، ولو بلغ ما بلغ، و هر چند خون خود را در اين راه نثار كنيد.
درست است كه اين مراسم ذاتا مستحب است ولي زنده نگه داشتن آن در مواردي از اوجب واجبات است.
در اينجا لازم مي دانم هم? برادران و خواهران ايماني را به چند نكته توجه دهم:
1 - بايد همه بكوشند با خالصترين نيات در اين مراسم شركت جسته، و قلب و روح خود را در اختيار سالار شهيدان قرار دهند، و به اهداف والاي اين قيام بزرگ تاريخ اسلام و بشريت بيانديشند، و گويندگان عزيز و نويسندگان محترم اهداف مهم اين قيام پربار را تشريح كرده، و سوگواران را روز به روز با آن آشناتر سازند تا مصداق كامل «عارفا بحقه.» حاصل گردد.
2 - برادران و خواهران ايماني بايد خلوص اين مراسم را از اموري كه مخالف شرع اسلام و دستورهاي پيشوايان بزرگ دين ست حفظ كنند و از هر كاري كه بهانه به دست دشمنان مي دهد بپرهيزند و نيز از اعمالي مانند قمه زدن و قفل در تن كردن وامثال آن كه رهبر معظم انقلاب در بيانات پربار خود به آن اشاره نمودند اجتناب جويند.
زيرا اين اعمال دست آويزي به دست دشمنان خواهد داد تا كل اين مراسم عظيم و سازنده را زير سؤال برند، قمه را بايد بر سر دشمن كوبيد نه بر سر دوست، قفل را بايد بر دهان دشمن زد، نه بر تن دوست، درست است كه انگيزه اين افراد عشق به امام حسين عليه السلام و مكتب اوست ولي بايد توجه داشت كه مقدس بودن انگيزه به تنهايي كافي نيست بايد نفس عمل هم مقدس باشد، كيفيت عزاداري يا بايد در نصوص اسلامي وارد شده باشد و يا مشمول عمومات و اطلاقات ادله گردد، و اين گونه كارها مسلما نه منصوص است و نه مصداق عزاداري در عرف عقلا و اهل شرع، به علاوه موانعي نيز از نظر شرع در برابر آن قرار دارد، و به تعبير ديگر نه مقتضي شمول عمومات موجود است و نه مانع مفقود.
درست است كه جمعي از بزرگان فقهاي پيشين قدس الله اسرارهم اجازه بعضي از اين امور را در عصر خود به دلايل خاصي داده اند ولي آنها هم اگر در عصر ما و شرايط زمان ما بودند به يقين طور ديگري فتوي مي دادند.
3 - بايد توجه داشت كه هدف اصلي قيام امام حسين عليه السلام همان گونه كه در وصيت تاريخي معروف آن حضرت آمده احياي امر به معروف و نهي از منكر بود. بر همه عاشقان مكتبش لازم است اين دو فريضه الهي و قرآني را زنده كنند و به امام و پيشواي بزرگشان اقتدا نمايند، و از طريق صحيح و حساب شده با منكرات به مبارزه برخيزند، و با گفتار و اعمال خود معروف را زنده كنند.
خداوندا هم? ما را از پيروان راستين مكتب آن بزرگوار قرار ده، و مشمول شفاعتش در دنيا و آخرت بنما. آمين يا رب العالمين.
(قم - ناصر مكارم شيرازي 73/3/26 مطابق با ششم محرم الحرام 1415)
نظر حضرت آية الله صالحي مازندراني پيرامون قمه زني
باسمه العليم
از منابع فقه چه لبيه و چه لفظيه بالخصوص او بالاطلاق او العموم جواز و اباحه قمه زني فضلا از رجحان آن در مراسم عزاداري سالار شهيدان امام حسين عليه السلام مستفاد نمي گردد، بلكه مقتضاي ادله و عناوين ثانويه حرمت و عدم جواز است لذا اجتناب از آن واجب و لازم است.
برادران ايماني مي دانند كه قمه را بايد بر فرق قمه كشان خائن و قداره بندان جاني زد. (قم المقدسة، اسماعيل الصالحي المازندراني محرم الحرام 1415 - خرداد 1373)
نظر حضرت آية الله جوادي آملي پيرامون قمه زني
چيزي كه مايه وهن اسلام و پايه هتك حرمت عزاداري است جايز نيست، انتظار مي رود از قمه زني و مانند آن پرهيز شود. (4 محرم الحرام 1415 جوادي آملي)
نظر حضرت آية الله نوري همداني پيرامون عزاداري و قمه زني
از آنجا كه مكتب سالار شهيدان حضرت ابي عبدالله عليه السلام مكتب امر به معروف و نهي از منكر و چشم? جوشان ارزشهاي اسلامي است و تاريخ خونبار عاشورا هميشه با آفريدن حماسه ها و موجها و با به حركت درآوردن احساسات و عواطف الهام بخش كلي? نهضت ها و قيامهايي كه عليه ظالمان و جباران روزگار صورت گرفته بوده است و همواره مجاهدين اسلام با قيامهايي عليه ظلم و ستم به جا آوردند - كه نمون? آن را در زمان خود ديديم - نام حسين بر لب و اشك حسيني در چشم و هواي كربلا و عاشورا در سر داشتند تا موفق شدند كه پيروزي خون بر شمشير را ثابت و بيان بلند حضرت رسول اكرم صلي الله عليه وآله «حسين مني و انا من حسين.» را معنا كنند و ايام محرم و عاشورا هميشه زنده كنند? آن خاطره و به جوش آورند? خونهايي است كه در دل علاقه مندان اين مكتب موج مي زند لذا لازم است مخصوصا در جهان كنوني كه دشمنان اسلام از اسلام سيلي خورده و منافع نامشروع خود را از دست رفته مي بينند و در فكر انتقام گرفتن از اسلام ناب محمدي هستند مراسم عزاداري كار زينبي بكند يعني با منطق اسلام توام و از هر گونه حركتي كه اين دين مقدس را بي منطق قلمداد نمايد منزه باشد و عزاداران محترم و متعهد به جاي اينكه قمه را بر فرق خود بكوبند در فكر آن باشند قمه را بر سر دشمنان اسلام كه اراضي آنان را اشغال و در فكر تضعيف آنان مي باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزي با ترفند جديدي حيات اسلامي آنها را به مخاطره مي اندازند بكوبند. خداوند توفيق بيشتر براي پيمودن اين راه به هم? مسلمانان عنايت بفرمايد.
(7 محرم الحرام 1415 الاحقر حسين نوري همداني)
نظر حضرت آية الله العظمي فاضل لنكراني درباره قمه زني
با توجه به گرايشي كه نسبت به اسلام و تشيع بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در اكثر نقاط جهان پيدا شده و ايران اسلامي به عنوان ام القراي جهان اسلام شناخته مي شود و اعمال و رفتار ملت ايران به عنوان الگو و بيانگر اسلام مطرح است لازم است در رابطه با مسائل سوگواري و عزاداري سالار شهيدان حضرت ابي عبدالله الحسين عليه السلام به گونه اي عمل شود كه موجب گرايش بيشتر و علاقمندي شديدتر به آن حضرت و هدف مقدس وي گردد پيدا است در اين شرايط مسئله قمه زدن نه تنها چنين نقشي ندارد و بلكه به علت عدم قابليت پذيرش و نداشتن هيچ گونه توجيهي نتيجه سوء بر آن مترتب خواهد شد لذا لازم ست شيعيان علاقمند به مكتب امام حسين عليه السلام از آن خودداري نمايند و چنانچه در اين مورد نذر وجود داشته باشد نذر واجد شرايط صحت و انعقاد نيست.
(محمد فاضل، 4 محرم الحرام، 1415)
نظر حضرت آية الله مشكيني در پاسخ به سؤال از قمه زني
بعد التسليم و التحية امور مذكوره فوق بنفسه در شرع اسلام مورد اشكال و بلكه بعضي از آنها ذاتا محرم است مسلمين بايد از وارد كردن آنها در مراسم تعزيه حضرت حسين عليه السلام كه يكي از عبادات است جدا خودداري نمايند علاوه آن كه عزاداري آن حضرت عمل عبادي سياسي است پس بايد از مخلوط شدن كارهايي كه جنبه سياسي آن را مخدوش ويا به عنوان خرافيت و وهن اسلام مي بخشد اجتناب نمود گذشته از اينها اعمال فوق مورد نهي مقام معظم ولايت امر مسلمين قرار گرفته و حكم معظم له واجب الاتباع است خداوند بر ملت معتقد و هوشيار و سياست فهم ايران توفيق تبعيت از احكام الهي و عزاداري مورد ضايت حضرت بقية الهي عنايت فرمايد.
(8 محرم الحرام 1415، هجري قمري، علي مشكيني)
1) اعيان الشيعه، ج 10، ص 363.
منبع : ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره3