يدالله دهقان شادکامي
الفباي پرواز
آنچه در اين چند سطر به تحرير آمده است، درآمدي است بر ويژگيهاي تبليغات تأثيرگذار و مبلغ موفق؛ آن هم با گرايش به تبليغات ديني در نظام جمهوري اسلامي و دولت نهم.
حرف و حديث در مورد تبليغ و مبلغ بسيار زياد است و شكر خدا در اين چند سال بعد از جنگ تحميلي در قالبها و شيوه‌هاي گوناگون به اين مسئله پرداخته شده است؛ از كنفرانس و همايش و گردهمايي و كلاس و مجله و مقاله و سخنراني گرفته تا تأسيس رشته تخصصي تبليغ حوزه علميه. خلاصه كلام را كه مي‌توان از آن همه نوشته، به نگارش در آورد، هر چند كه يكي با قرآن ثابت كرده است و ديگري با حديث و ديگري با استقراء و تجربه و شايد با علم، بدون پياز داغ و قلم فرسايي حاشيه‌اي و احياناً وقت گير - البته به شرط آنكه در خانه كسي باشد تا يك حرف بس باشد - اين چنين است كه مبلغ ديني به ويژه مروج مكتب سراسر زيبايي و پر مهر و محبت اهل بيت عليهم السلام به هر شيوه‌اي (گفتاري، نوشتاري، كرداري) كه مي‌خواهد تبليغ كند، بايد:
1. بنيه علمي لازم حداقل در مباني ديني داشته باشد؛ 2. قول و عمل او با يكديگر تطابق داشته باشد؛ 1 3. ايمان به خدا و نبوت و معاد و همچنين به درستي گفتار خود داشته باشد؛ 4. بصيرت داشته باشد؛ يعني آنچه را مي‌گويد، بايد بداند؛ 2 5. نرم خو باشد؛ 3 6. دعوت او با قرآن و عترت باشد؛ 4 7. دعوت او از روي هوا و هوس نباشد؛ 5 8. به جز از خدا نترسد؛ 6 9. طبق مقتضاي حال و زمان صحبت كند؛ 7 10. خويشتن دار و مسلط بر خويش باشد؛ 11. فقط توكل به خدا داشته باشد؛ 12. شجاع باشد؛ 8 13. گشاده رو و با نشاط باشد؛ 14. عليم و بردبار باشد؛ 15. ساده گو باشد؛ 9 16. متوالي دعوت كند و خسته نشود؛ 10 17. خسته نكند؛ 18. دعوت او به سوي خدا و خير باشد. 11
البته با تمام اين ويژگيها كه با توفيق الهي به دست مي‌آيد، تازه مبلغ همانند لامپ بسيار زيبايي مي‌شود كه از دل سنگها بيرون آمده است و در كوره شيشه گري تفتيده شده و فوت شيشه گر كه همان توفيق تبليغ باشد، به او خورده و به اين شكل زيبا در آمده است؛ اما با تمام اين زيباييها و امكانات تا به منبع نيروگاه برق و نور متصل نشود، هرگز روشن نخواهد شد و روشنگري نخواهد كرد، هر چند خريداراني براي نمايشگاهها و ويترينها داشته باشد.
راه اتصال به منبع نور طبق آنچه كه خدا به والاترين مبلّغ خود، پيغمبر خاتم صلي الله عليه وآله ياد داده است، فقط نماز شب و قرائت قرآن است؛ چرا كه خداوند قبل از شروع به تبليغ پيامبرصلي الله عليه وآله با تمام زيباييها و خصوصيات ويژه‌اي كه داشت، فرمود: «يا اَيهَا الْمُزَمِّلُ قُمِ اللَّيلَ اِلَّا قَلِيلاً نِصْفَهُ اَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلاً اَوْزِدْ عَلَيهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً»؛ 12«اي جامه به خود پيچيده! شب را جز كمي به پا خيز كه نصف يا چيزي كمتر از نصف باشد يا چيزي بر آن اضافه كن و قرآن را با دقت بخوان!»
پس به ناچار مبلغ هم براي پرتو افشاني نياز به اين اتصال با نماز شب و قرائت قرآن به منبع نوراني لايزال الهي دارد.
با اين توضيح، تازه اول كار است و براي تبليغ تأثير گذار بايد ويژگيهاي زماني و مكاني خود را بشناسد و حتي محيطهاي تبليغي، به خصوص در ايران، آن هم بعد از پيروزي انقلاب اسلامي را بشناسد كه آن محيطها هم كم نيستند: 1. عرصه حكومت؛ 2. مساجد؛ 3. رسانه ها؛ 4. خانواده ها؛ 5. كودكستانها و مهد كودكها؛ 6. مدارس. از بين تمام اين محيطها آنچه كه تبليغ در آن بسيار مؤثرتر است و اثر آن اگر با روشها و ويژگيهاي به روز و متكي به قرآن و عترت باشد، در تمام دوره‌ها و محيطها ظاهر خواهد شد، مدارس است.
به زبان ديگر، اگر خواهان مؤثر بودن تبليغ دين هستيم، بايد سراغ مدارس برويم؛ يعني تبليغ دين بايد همانند درسي باشد، بدون امتحان و بازخواست، آن هم در تمام دوره‌هاي مدارس، البته نه اين درس بينش اسلامي كه هست؛ يعني براي اينكه در آموزش و پرورش به فكر تجديد معاونت پرورشي، با آن شكل قديمي خود باشند، بايد به فكر معاونت ديني - ارشادي، آن هم با تكيه بر حوزه علميه و طلاب باشند يا حداقل ركن اصلي اجراي برنامه‌ها در مدارس، نه به عنوان درس و كلاس، بلكه جلساتي با حضور روحانيون و طلاّب براي دانش آموزان و معلمين به صورت هفتگي و ماهيانه تشكيل شود. مدارس هم بايد روحاني پرورشي داشته باشند و دل خوش كردن به اينكه نماز جماعت بعضي از مدارس را روحاني، آن هم زير نظر سياست مدير آموزش و پرورش برپا مي‌كند، از دست دادن فرصت است.
اينكه چرا روحاني بايد تبليغ دين در مدارس را به عهده داشته باشد، به خاطر اين است كه اولاً: روحاني با مباني ديني آشنايي نسبي دارد؛ ثانياً: روحانيون با دروس تخصصي حوزه به ويژه رشته تبليغ به شيوه‌ها و روشهاي ارائه دين آشنا گرديده اند؛ ثالثاً: آنچه در آموزش و پرورش تحت عنوان پرورشي يا تربيتي تا به حال انجام گرفته است، چندان موفقيت آميز نبوده است.
عمده آسيب اين بخش به مربي و سياست آموزش و پرورش بر مي‌گردد، نه دانش آموز و اگر معاونت پرورشي بخواهد با همان فرمول قبلي تجديد شود، رنگ به ايوان كردن است و بي اعتنايي به سستي و ويراني پايه‌ها و ستونها؛ چرا كه آسيبهايي كه در تبليغ فرهنگ تشيع در اين فضاي 17 ميليوني وجود دارد، برطرف نخواهد شد، مگر با ارتباط تنگاتنگ و مداوم بين آموزش و پرورش و حوزه علميه. آسيبهاي تبليغي در اين مقوله عبارت اند از:
1. بي اعتنايي به اقناع منطقي دانش آموزان؛
2. كاهش سطح دينداري دانش آموزان؛
3. كم توجهي به شكل دهي سلوك ديني؛
4. غفلت از اثرات دين در پيشرفتهاي فرهنگي و علمي در دوره‌هاي مختلف؛
5. ضعف ارتباط با قرآن، حديث و سيره پيشوايان و مصلحان مسلمان؛
6. تنگ نظري در توضيح ارتباط نظم اجتماعي با دين؛
7. بهره برداري نكردن از شور و نشاط ديني و گسترش فرهنگ ديني و پياده كردن مباني ديني و تبديل معارف ديني به رفتارهاي عملي؛
8. حجم زياد مطالب ديني در كتب ديني؛
9. مربيان و معلمان غير متخصص و كارناآزموده؛
10. تلقي تربيت اسلامي به عنوان تخصصي كه تنها مدرسان ديني به آن مي‌پردازند؛
11. تفكيك ناخواسته ميان تعليم و تربيت؛
12. عدم اولويت تربيت ديني در نظام آموزش و پرورش متناسب با جمهوري اسلامي؛
13. عدم التزام عملي مربيان ديني به گفته‌هاي خويش. 13
با اين اوصاف و با توجه به عنايت صاحبان اين مكتب به اينكه تعليم و تربيت ديني را از كودكي و نوجواني و جواني آغاز كنيد، به جاست، روحانيت كه داعيه دار اين امر هستند، جهت تأثير گذاري تبليغات ديني خود، بيشترين فعاليت تبليغي خود را به مدارس معطوف سازند كه در اين امر كدخدا كودكان و نوجوانان هستند.
«پس درياب كدخدا را»
خمين، حوزه علميه امام خميني رحمه الله
پي نوشت:
1) صف / 2.
2) يوسف / 108.
3) طه / 44.
4) ق / 45.
5) نجم / 4 و 5.
6) احزاب / 39.
7) قصص / 34.
8) قُلِ الْحَقَّ وَ لَوْ عِنْدَ الْجَائِرِ.
9) دخان / 58.
10) نوح / 5 و 6.
11) انفال / 2؛ فصلت / 33؛ آل عمران / 159.
12) مزمل/ 1 - 4.
13) كتاب تربيت اسلامي، چاپ پژوهشكده حوزه و دانشگاه، ج 6.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره77.