مصطفي محمدي اهوازي
امروز جهان روي تبليغات مي‌ چرخد
علي رغم وحشي‌ ترين جنايات، خود را مظلوم‌ ترين انسان معرفي مي‌ نمايند به گونه‌اي كه عام? مردم نيز اين دعوي ناحق ايشان را مي‌ پذيرند.
امام خميني قدس سره
از جمله مسائل بسيار مهم و حياتي در قرن حاضر، مسئله تبليغ و تبليغات است. اهميت اين امر براي دنيا طلبان در تحريف حقايق و يافتن قدرت و حفظ آن است.
علي رغم وحشي‌ترين جنايات، خود را مظلوم‌ترين انسان معرفي مي‌نمايند به گونه‌اي كه عام? مردم نيز اين دعوي ناحق ايشان را مي‌پذيرند. از همين جهت است كه ناپلئون بناپارت مي‌گويد: «از صداي قلم روزنامه نگاران بيشتر مي‌ترسيم، تا صفير گلوله‌» 1
. و كارتر (رئيس جمهور اسبق آمريكا) در مورد اهميت تبليغ مي‌گويد: «يك دلار براي تبليغات بهتر است تا ده دلار براي تسليحات‌» 2.
و دقيقا به همين علت است كه انسان‌هاي صالح و مصلح نيز براي مقابله بلكه تهاجم هر چه قوي‌تر بر عليه ظلم و ظالمان و اجراي احكام خداوند در روي زمين بايد هر چه سريعتر و بهتر خود را به اين سلاح اساسي مجهز نمايند.
مع الاسف بنا به فرموده حضرت امام راحل رحمه الله : «قدرت تبليغاتي ما بسيار ضعيف و ناتوان مي‌باشد» 3. تاسف بيشتر آن هنگام خود را مي‌نماياند كه مي‌بينيم استكبار جهاني و صهيونيسم و در كنار اين دو، دنياي مسيحيت با تمام قوا مشغول هر چه بيشتر مجهز نمودن خود به پيشرفته‌ترين ابزار تبليغي مي‌باشند. در اين مقام جهت تذكر، مقدار اندكي از تبليغات آنها را به روايت آمار بيان مي‌نماييم. باشد كه موجب تنبه نويسنده و خوانندگان شود تا فرمايشات گهربار حضرت امام خميني عليها‌السلام را در مورد وظايف مسلمانان و روحانيون در امر تبليغ هر چه بهتر به گوش جان بسپاريم و عمل نماييم. ان شاءالله.
خبرگزاري «آسوشيتدپرس‌» - مهمترين ارگان خبري كه مركز آن در شهر نيويورك است - روزانه 17 ميليون كلمه خبر به سراسر دنيا مخابره مي‌كند. «يونايتدپرس‌» نيز روزانه 14 ميليون كلمه خبر براي 7 هزار مشترك خود، در 90 كشور جهان ارسال مي‌كند خبر گزاري انگليسي، رويتر در 69 كشور جهان دفتر دارد و اخبار خود را به 138 كشور جهان مي‌رساند 4.
تشكيلات تبليغي مسيحيت نيز به گونه‌اي است كه از سال 1931 واتيكان يك فرستند? راديويي به وسيله «پاپ پيوس ششم‌» و «ماركوتي‌» تاسيس كرده و اين راديو 20 ساعت در شبانه روز به 30 زبان زنده دنيا برنامه پخش مي‌كند و شنوندگان خود را در جريان مسائل و اخبار مربوط به كليسا و جهان قرار مي‌دهد. نشريات وابسته به واتيكان كه در سراسر دنيا به زبانهاي گوناگون منتشر مي‌شود، بالغ بر پنج هزار نوع با دو ميليارد تيراژ است 5.
لذا بر ما مبلغان و مسلمانان است كه تمام تلاش و كوشش خود را مصروف رشد و اعتلاي اسلام كرده، در اين راه از هيچ عملي دريغ نورزيم.
اين حقير نيز بر آن شدم كه برخي از وظايف مبلغان گرامي را از ديدگاه امام خميني قدس سره (آن عالم رباني و سياستمدار فكور) برشمرم، باشد كه آنها را چراغ راه تبليغ خود قرار دهيم.
1 - احاطه به مسائل روز
در اين زمان آگاهي و تسلط كامل بر حوادث اطراف از واجبات تبليغ مي‌باشد، و بر مبلغ است كه تا حد توان خود، بدانها توجه نموده و از هر گونه سستي و فتور پرهيز نمايد. بحمدالله با پيروزي انقلاب اسلامي و رشد جامعه، مردم وجوانان به مبلغي كه از مسائل روز بي خبر يا كم اطلاع باشد توجه نمي‌كنند و بدين سان مبلغ قدرت و توان تبليغي خود را از دست مي‌دهد.
امام قدس سره در اين مورد مي‌فرمايند: «مجتهد بايد به مسائل زمان خود، احاطه داشته باشد. 6 ‌»
تذكر اين نكته خالي از فايده نيست كه منظور از احاطه، شناخت جزيي مسائل نيست زيرا كه اين نوع شناخت احاطه آور نمي‌باشد بلكه پيوند و ربط ميان اين جريانات است كه انسان را محيط بر مسائل مي‌كند، و طبيعي است كه در اين صورت نه تنها شبهات نمي‌تواند او را از صراط مستقيم منحرف كند، بلكه مي‌تواند از او فردي هادي و راهنما براي اقشار ديگر بسازد.
حضرت امام قدس سره كه تفكر و تاملي دقيق در مسائل روز داشتند، در لحظات بحراني و حساس، يعني، آن هنگام كه به ركت خزنده‌اي عليه اسلام و مسلمين در دولت منحوس پهلوي پي مي‌برند، صداي كوبنده شان كاخ آنها را به لرزه درمي آورد و خواب شيرينشان را به كابوسي تبديل مي‌كرد.
يكي از بيانات امام راحل رحمه الله را با هم مي‌خوانيم:
«شما ببينيد كه محمدرضا چه ضربه‌اي به روحيه پزشكان ما زد، او با طبيبان به گونه‌اي برخورد كرده بود؛ كه مثلا، براي يك عمل جراحي بايد روانه خارج شد. اين خود نقشه‌اي بود براي تضعيف روحيه متخصصين ما تا خيال كنند در تمام زمينه‌ها عقب افتاده هستند.» 7‌
مي بينيم كه اگر امام رحمه الله احاطه به اين اعمال نداشت، اين برداشت ميسر نمي‌شد نه آن كه مسائل جزيي مثل تعداد مسافرتهاي محمدرضا را بداند كه هيچ تاثيري در فهم حركتهاي خائنانه او نخواهد داشت.
2 - آمادگي رويارويي با مسائل جديد
اگر مبلغ احاط? كامل به دست بياورد، مي‌تواند با آمادگي كامل با تشبيهات و شبهه پراكني‌ها روبرو شود و جواب مناسب براي دشمنان يا دوستان تحت تاثير آماده سازد. و بدين وسيله جامعه را به سرمنزل مقصود راهنمايي كند.
امام رحمه الله در اين مورد خطاب به مبلغين اسلام و روحانيون مي‌فرمايند: «بايد نبض تفكر و نياز آيند? جامعه را هميشه در ست خود داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهياي عكس العمل مناسب باشند، چه بسا شيوه‌هاي رايج ادار? امور مردم در سالهاي آينده تغيير كند و جوامع بشري براي حل مشكلات خود به مسائل جديد اسلام نياز پيدا كنند، علماي بزرگوار اسلام از هم اكنون بايد براي اين موضوع فكري بكنند.» 8
آري، مبلغ چيره دست با احاطه بر مسائل روز جامعه خود مي‌تواند تا حدودي به برخي از مسائل جديد كه هنوز براي بشريت چهر? خود را نمايان نكرده است، دست يابد و در حل آن بكوشد و يا حداقل خود را آماد? مقابله و رويارويي با آن بكند.
اتفاقا اين مطلب يكي از دو مسئله اساسي‌اي بود كه رهبر فرزانه انقلاب در جمع فضلا و علماي حوزه علمي? قم بدان اشاره كردند وعلماي سلف را داراي اين صفت دانستند، و فرمودند:
«در زمان شيخ طوسي اگر دشمن مكتب اهل بيت مي‌گفت: «لامصنف لكم‌» ؛ شما كتاب و تصنيف نداريد، شيخ طوسي خودش به تنهايي وارد ميدان مي‌شد و بزرگترين كتاب رجالي را تلخيص مي‌كرد و اختصاصا يك كتاب و فهرست رجالي ديگر مي‌نوشت،... هنوز اشكال كسي كه مي‌گفت: «فقه نداريد» از خانه‌اش بيرون نرفته بود كه ناگهان يك كتاب عظيم پرفرع پرتحقيق (به حسب سطح تحقيق آن روز) و «مبسوط‌» عرضه مي‌گرديد. اگر «محمدبن زكرياي رازي‌» چهار كلم? الحادي بر زبانش جاري مي‌شد، فورا «سيدمرتضاي رازي‌» در رد او كتاب مي‌نوشت و نمي‌گذاشت حرف او بي جواب بماند و...‌» 9.
3 - اهتمام به امور مسلمين
دين اسلام به نوع دوستي و انسان دوستي اهميت داده و كمك به مسلمانان و توجه به وضع و حال آنها را وظيفه مسلمانان قلمداد مي‌كند و ياري مسلميني كه دچار فقر مادي و معنوي مي‌باشند و براي احقاق حقوق خود هيچ پشتيبان و ياوري ندارند تكليف مسلمانان معرفي فرموده است و از سوي ديگر خداوند عزوجل طرد و عدم توجه به ايشان را توسط پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم به شدت نفي مي‌كند و پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم خطاب به دنياپرستان مي‌فرمايند: «و ما انا بطارد الذين امنوا...‌» 10 ؛ «من هرگز مردم با ايمان را (اگر چه به نظر شما فقير و بي چيز باشند) از خود دور نمي‌كنم‌»
و پرواضح است كه روحانيون و مبلغين عزيز نيز از آنجا كه انتسابشان به وجود مقدس پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم بيشتر است، ب ايد به اين نكته توجه وافري داشته باشند.
امام راحل رحمه الله نيز اين مهم را در نظر داشته و در خطاب به ائم? جمعه مراكز استانهاي سراسر كشور در تاريخ 61/7/22 مي‌فرمايند:
«ما بايد... اهتمام به امور مسلمين داشته باشيم و اهتمام به امور مسلمين تنها مسئله گويي نيست، علاوه بر آنها، امور سياسي، اجتماعي و ساير گرفتاريهاي مسلمين است كه هر كس به آنها اهتمام نكند مسلمان نيست، شما (روحانيون و مبلغان) بايد بر تمام امور مسلمين نظارت داشته باشيد.‌»
و در جاي ديگر مي‌فرمايند:
«خدمت همين نيست كه درس بخوانيد، موظفيد براي گرفتاريهاي مسلمين كوشش كنيد و در اين راه با دشمنان مبارزه كنيد. 11 ‌»
4 - تبليغ عملي
در دين مبين اسلام ارزش واقعي به عمل كردن به دستورات اسلامي است و قرآن كريم عالمان بي عمل را مانند «حِمار» معرفي مي‌كنند.
در جاي ديگر مي‌فرمايد:
«يا ايها الذين آمنوا لم تقولون ما لاتفعلون كبر مقتا عندالله ان تقولوا ما لاتفعلون‌» 12 ؛‌اي كساني كه ايمان آورده ايد! چرا سخني مي‌گوييد كه عمل نمي‌كنيد؟! نزد خدا بسيار موجب خشم است كه سخني بگوييد كه عمل نمي‌كنيد!»
پس تبليغ بي عمل نه تنها عبادت محسوب نمي‌شود بلكه موجب برانگيختن خشم و غضب الهي نيز مي‌شود.
از اين آيه شريفه جهات زير فهميده مي‌شود:
الف - تبليغ بايد با عمل، هماهنگ باشد.
ب - تبليغ بدون عمل، موجب دوري از خدا مي‌شود.
امام صادق عليه السلام مي‌فرمايند: «كونوا دعاة الناس بغير السنتكم ليروا منكم الورع والاجتهاد و الصلوة و الخير و ان ذلك داعية‌» 13 ؛ مردم را با غير از زبان - يعني عمل - دعوت كنيد مردم بايد تقوي و كوشش و نماز وعمل خير را از شما ببينند و اين همان تبليغ و دعوت واقعي مي‌باشد.
آثار تبليغ بدون عمل
الف: گفتار بدون تاثير
امام صادق عليه السلام مي‌فرمايد:
«ان العالم اذا لم يعمل بعلمه زلت موعظته عن القلوب كما يزل المطر عن الصفا» 14 ؛ عالم اگر به علم و دانش خود عمل نكند، موعظ? او از دلها مي‌لغزد، همان طوري كه باران از سنگ صاف (وغيرقابل نفوذ) مي‌لغزد.
پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله وسلم مي‌فرمايد:
«يا اباذر! مثل الذي يدع بغير عمل، كمثل الذي يرمي بغير وتر» 15 ؛‌اي ابوذر! مثل كسي كه مردم را به دين دعوت مي‌كند، اما خود اهل عمل نيست، مانند كسي است كه تيراندازي مي‌كند، بدون اين كه كماني داشته باشد.
ب: تبليغ بي عمل و دوري از خدا
امام سجادعليه السلام مي‌فرمايند:
«ان العالم اذا لم يعمل بعلمه لم يزدد صاحبه الا كفرا و لم يزدد من الله الا بعدا» 16 ؛ اگر عالمي به علم خود عمل نكند، اين علم موجب كفر براي صاحبش مي‌شود و براي او چيزي از جانب خدا جز دوري از خدا نمي‌آورد.
ج: افسوس در قيامت
امام باقرعليه السلام به يكي از ياران خويش فرمودند:
«ابلغ شيعتنا انه لم ينال ما عندالله الا بعمل، و ابلغ شيعتنا ان اعظم الناس حسرة يوم القيامة، من وصف عدلا ثم يخالفه الي غيره‌» 17 ؛ به شيعيان ما برسان كه به نعم الهي نزد خداوند نايل نمي‌شويد مگر با عمل، و همچنين به شيعيان ما برسان كه حسرتمندترين مردم در روز قيامت، كسي است كه عدل وعدالت را بيان كند، اما خودش به آن عمل ننمايد.
امام راحل رحمه الله نيز علاوه بر اين كه خود الگوي حسنه‌اي در عمل براي ديگران بودند، روحانيون را نيز هشدار داده و از اين كه عملي برخلاف اسلام يا شئون روحانيت و آنچه مي‌گويند، انجام دهند نهي مي‌كردند.
«مسئوليت شما (روحانيون) يك مسئوليت بزرگي است كه از همه مسئوليتها بالاتر است، اگر خداي ناخواسته خطايي از بعضي افراد ما صادر شود، آنهايي كه با اسلام مخالفند، اين خطا را به حساب اسلام مي‌گذارند. 18 ‌»
5 - توجه به تبليغات خارج از كشور
دين اسلام به يك ملت و كشور خاصي اختصاص ندارد، بلكه داعيه جهاني بودن را هميشه در نهاد خود حفظ كرده است، از اين جهت وجود مقدس پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم به سرعت به سران كشورهاي يمن، حبشه، روم، ايران و يمامه مبني بر دعوت به اسلام نامه نوشتند و حضرت امام خميني نيز به بزرگترين رهبر ماركسيست جهان نامه نوشته، او را به اسلام فرا خواندند و از طرف ديگر وزارت خارجه، فرهنگ و ارشاد را تشويق به اين امر نمودند كه براي تبليغ در خارج از كشور كوشش نمايند و مي‌فرمايند:
«ما تبليغاتمان در خارج بسيار ناقص است واشخاصي كه از خارج مي‌آيند اينجا و با من ملاقات مي‌كنند، همه از اين مطلب شكايت دارند كه در خارج تبليغات كم است... و دولت و وزارت ارشاد موظف است كه تبليغات را درخارج تقويت كند 19.
و در وصيت نامه گهربار خود مي‌فرمايند:
«بايد وزارت خارجه كوشش كند تا سفارتخانه‌ها نشريات تبليغي داشته باشند وچهره نوراني اسلام را براي جهانيان روشن نمايند كه اگر اين چهره با آن جمال جميل كه قرآن و سنت در همه ابعاد به آن دعوت كرده از زير نقاب مخالفان اسلام و كج فهمي‌هاي دوستان خودنمايي نمايد، اسلام جهانگير خواهد شد و پرچم پرافتخار آن در همه جا به اهتزاز خواهد آمد».
آري بر مناديان اسلام است كه صداي رساي اسلام را به اقصي نقاط جهان برسانند تا پاسخي قانع به نداي تشنگان حقيقت باشد.
مقام عظماي رهبري انقلاب نيز در مجمع فضلاي حوزه علميه قم در سال 1374 به اين مطلب اشاره كرده و فرمودند: «... الان در آفاق دنيا (آفريقا و اروپا و آسيا) مرتب از ما روحاني مي‌خواهند، من در سال (1370) كه همين جلسه را با شما داشتم، مطرح كردم كه بعضي از آقايان اعلام - كه براي كاري به خارج از كشور تشريف مي‌برند، وقتي برمي گردند - مي‌گويند: دانشجويان فلان جا را ديديم كه چقدر به روحاني احتياج داشتند، چرا كسي را به آنجا نمي‌فرستيد؟ مي‌گوييم: پس خوب شد كه شما براي معالجه به آنجا تشريف برديد و اين حقيقت را به چشم خودتان ديديد. امروز، از همه جاي دنيا درخواست فراوان است. 20 ‌»
6 - شبهه زدايي
يكي از اهداف مهم مرزبانان عقيده، رفع شبهه و ابهام از افكار مردم است زيرا كه وجود شبهه و شك و ترديد با گذر زمان از عمل و پايبندي به مسائل مي‌كاهد و در نتيجه به فراموشي سپرده مي‌شود، لذا بر پاسداران حقيقت است كه براي لحظه‌اي از اين مهم غفلت ننمايند.
تهاجمات فرهنگي دشمن عليه جمهوري اسلامي بعد از ناكامي در جنگ نظامي، گسترش و شدت يافت و پخش شايعات، شبهه‌هاي فقهي، كلامي و... توسط عناصر خود فروخته غرب از داخل و خارج كشور همه و همه براي به زانو درآوردن انقلاب مبارك ما، شروع شد. ما نيز بايد با همان قدرت و بلكه بيشتر به مقابله با آنها بپردازيم و شبهات را به گونه‌اي منطقي و مستدل پاسخ بدهيم. امام راحل در كتاب «ولايت فقيه‌» خود مي‌فرمايند:
«... شما (روحانيون) بايد به تبليغات و تعليمات در جهت معرفي و بسط اسلام همت بگماريد. ما موظفيم ابهامي را كه نسبت به اسلام به وجود آوردند، برطرف سازيم. تا اين ابهام را از اذهان نزداييم، هيچ كاري نمي‌توانيم انجام بدهيم، ما بايد خود و نسل آينده را وادار كنيم و به آنها سفارش كنيم كه نسل آيند? خويش را نيز مامور كنند، اين ابهامي را كه بر اثر تبليغات سوء چند صد ساله نسبت به اسلام در اذهان حتي بسياري از تحصيل كرده‌هاي ما پيدا شده، رفع كنند، جهان بيني و نظامات اجتماعي اسلام را معرفي كنند، حكومت اسلامي را معرفي نمايند تا مردم بدانند، اسلام چيست و قوانين آن چگونه است. 21 ‌»
7 - تكرار مطالب مهم
به طور كلي مبلغ بايد از تكرار كلمات، جملات و مطالب بپرهيزد مگر در مواردي كه تكرار در آنها موضوعيت داشته باشد، همچون مسايل اخلاقي كه هميشه بايد تذكر داده شود، و همچنين است مسايل مورد ابتلاي مردم و مطالب عبرت انگيز كه بايد زياد تكرار شود، همان طور كه قرآن آنها را زياد تكرار مي‌كند، به طور مثال بيش از 900 آيه در قرآن مربوط به حضرت موسي عليه السلام و امتش مي‌باشد و يا مسئله غافل نشدن و در محضر خدا بودن حدود 100 بار با عناوين مختلف تكرار شده است.
امام خميني قدس سره به اين مطلب اشاره كرده و مي‌فرمايند:
«بعضي از مسائل است كه اهميتش اين قدر زياد است كه بايد آن مسائل را تكرار كرد، كتابهايي كه براي انسان سازي آمده است مثل قرآن كريم و كتابهايي كه در اخلاق نوشته مي‌شود و مقصد ساختن يك انسان است و ساختن يك جامعه است. به حسب اهميت هر موضوعي در آنها تكرار شده است... نكته تكرار ادعيه و تكرار نماز در هر روز چندين دفعه وهميشه اين است كه انسان با گفتن وشنيدن، خود انسان قرائت مي‌كند و مي‌شنود، اين آياتي كه سازنده است مثل سور? مبارك? حمد - كه يك درس سازنده است - انسان بايد اينها را تكرار كند. 22 ‌»
8 - فراگيري زبانهاي زنده دنيا
با دقت و توجه به نياز كشورهاي مختلف در امر تبليغ پي به اهميت يادگيري زبانهاي زنده دنيا خواهيم برد و بر ماست كه حداقل با تسلط بر يك زبان زنده دنيا بتوانيم، معارف عميق و گواراي اسلام شيعي را بر جويندگان حقيقت عرضه نماييم.
بحمد الله، امروز حوزه‌هاي علميه به اهميت اين امر مهم به خوبي پي برده اند و به سرعت در حال پر نمودن جاي خالي اين نياز هستند.
امام راحل رحمه الله در اين مورد مي‌فرمايند:
«اگر ما همه زبانها را براي تبليغ اسلام بدانيم عبادتي بزرگ است. ما با زبان اينجا كه نمي‌توانيم براي مردم آمريكا و ساير كشورها مسائل اسلام را بگوييم. 23 ‌»
و مي‌فرمايند: «امروز احتياج است كه جزو برنامه تبليغات مدارس ديني، زبانهاي زنده دنيا باشد» 24.
پي نوشت:
1) تبليغات ديني ابزار و شيوه‌ها، احمد رزاقي، سازمان تبليغات اسلامي، 1377، ص 21.
2) همان، ص 21.
3) وصيت نامه حضرت امام خميني.
4) روشهاي تبليغ و سخنراني، احمد صادقي اردستاني، ص 13، به نقل از كيهان، 1368/1/6، ص 10.
5) همان، ص 15، به نقل از مجله حوزه، شماره 29، دي و بهمن 1367، ص 157.
6) صحيفه نور، ج 21، 1367/12/3، صفحه 88 تا 101.
7) صحيفه نور، ج 16، ص 81.
8) صحيفه نور، ج 21، 67/12/3، صفحه 88 تا 101.
9) منشور ولايت، سخنراني مقام معظم رهبري، مدرسه فيضيه قم، آذر ماه 1374، ص 12.
10) هود/29.
11) در جستجوي كلام امام، دفتر هشتم، ص 272.
12) صف/2 و 3.
13) وسائل الشيعه، ج 11، ص 194.
14) اصول كافي، ج 1، ص 44.
15) مكارم الاخلاق، ص 545.
16) اصول كافي، ج 1، ص 45.
17) اصول كافي، ج 2، ص 300.
18) صحيفه نور، ج 9، ص 50، 58/6/16.
19) بيانات امام امت، خطاب به اعضاي شوراي عالي تبليغات اسلامي، صحيفه نور، ج 16، ص 150.
20) منشور ولايت، سخنراني مقام معظم رهبري، مدرسه فيضيه قم، آذر ماه 1374، ص 19.
21) امام خميني، ولايت فقيه، ص 177، انتشارات اميركبير، تهران، 1357.
22) صحيفه نور، ج 13، ص 199.
23) صحيفه نور، ج 18، 62/6/2، ص 79 تا 80.
24) صحيفه نور، ج 18، 1362/6/15، ص 98 تا 103.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره3