عبدالکريم پاک نيا
اهميت برنامه‌ريزي از نگاه اسلام
عشق به زيبايي و زيبادوستي از تمايلات فطري بشر است و تمام طبقات مردم، از اقوام و ملتهاي پيشرفته تا عقب افتاده‌ترين افراد جامعه به اين حقيقت اذعان دارند. در روايات اهل بيت عليهم السلام به پوشش ظاهري زيبا و تميز و پاكيزه تأكيد فراوان شده است.
اشاره:
سخنرانيهاي كوتاه در اين مجله هميشه مورد استقبال مبلغان محترم بوده است. شما مي‌توانيد با ذوق و سليقه خود مطالبي را به هر يك از سخنرانيهاي كوتاه افزوده و آنها را با توجه به شرايط شنوندگان ارائه نماييد.
يك. اهميت برنامه‌ريزي از نگاه اسلام
از عوامل توفيق و پيروزي، نظم و برنامه‌ريزي در امور زندگي است؛ همچنانكه بي ساماني و بي برنامگي انسان را به وادي شكست مي‌كشاند.
كلام امير مؤمنان علي عليه السلام در آخرين وصيت خود به فرزندانش، امام حسن و امام حسين عليهما السلام روشن‌ترين راهنماي ماست كه فرمود: «اُوصِيكُما بِتَقْوَي اللَّهِ... وَنَظْمِ اَمْرِكُمْ؛ 1شما را به پرهيزكاري... و نظم [و انضباط] در كارهايتان سفارش مي‌كنم.»
انسان مؤمن همواره براي تمام ساعات زندگي برنامه دارد و هرگز فرصتها را از دست نمي‌دهد.
آري، براي استفاده از فرصت كوتاه عمر بايد با نظم و برنامه دقيق حركت كرد و از اين سرمايه ارزشمند كمال بهره را برد؛ چرا كه عمر از دست رفته، هرگز باز نخواهد گشت. شيخ بهايي در اين زمينه چه زيبا سروده است:
گر نبود اسب مطلّا لگام زد // بتوان بر قدم خويش گام
ور نبود مشربه از زرّ ناب // با دو كف دست توان خورد آب
ور نبود جامه اطلس تو را // دلق كهن ساتر تن بس تو را
جمله كه بيني همه دارد عوض // وز عوضش گشته ميسر غرض
آنچه ندارد عوض‌اي هوشيار // عمر عزيز است غنيمت شمار
بنابراين، بايد براي اوقات محدود عمر برنامه‌ريزي كرد و با نظم و ترتيب خاص از آن كمال بهره را برد.
به اين جهت، علي عليه السلام در مورد اهميت برنامه‌ريزي صحيح مي‌فرمايد: «قِوامُ الْعَيشِ حُسْنُ التَّقْدِيرِ وَمِلاكُهُ حُسْنُ التَّدْبِيرِ؛ 2استواري زندگي [صحيح و موفق] برنامه ريزي نيكو و معيار آن دورانديشي نيكو مي‌باشد.»
و امام باقرعليه السلام نيز تأكيد مي‌كند كه: «اِياكَ وَالتَّفْرِيطَ عِنْدَ اِمْكانِ الْفُرْصَةِ فِاِنَّهُ مَيدانٌ يجْرِي لِاَهْلِهِ بِالْخُسْرانِ؛ 3مبادا فرصتهاي به دست آمده را [به آساني] از دست بدهي كه در اين ميدان كسي كه وقت خود را ضايع كند، ضرر خواهد كرد.»
استفاده از فرصتهاي به دست آمده و برنامه‌ريزي صحيح در اين مسير از بهترين راههاي توفيق و پيروزي است و غفلت از گذر زمان و از دست رفتن فرصتها شكست حتمي را به دنبال دارد.
اسوه نظم و برنامه‌ريزي
در مورد حضرت امام خميني رحمه الله - كه يكي از انسانهاي موفق تاريخ است - نوشته اند: «آن بزرگوار در زندگي خود نظم و برنامه ويژه‌اي داشت. كارهايشان در ساعتهايي معين انجام مي‌شد؛ يعني خيلي مقيد بودند كه در ساعت معين غذا بخورند، در ساعت معين بخوابند و رأس ساعتي خاص بلند شوند. اگر كاري داشتند يا با كسي قرار مي‌گذاشتند، از آن هيچ عدول نمي‌كردند. راز موفقيت امام رحمه الله نظم و برنامه‌ريزي ايشان بود و از دوران جواني به نظافت و منظم بودن معروف بودند. ايشان در اتاقي كه انباشته از كتاب، كاغذ و يادداشت بود، هر كاغذ يا يادداشتي را كه مي‌خواستند، فوراً پيدا مي‌كردند؛ براي اينكه تمام آنها با نظم و در جاي مخصوص به خود بودند.» 4
«ايشان براي مطالعه، قرائت قرآن و كارهاي مستحب و حتي زيارتها و دعاهايي كه قرائت آنها در وقت خاصي هم وارد نشده، وقت خاصي را تنظيم كرده بودند و هر كاري را روي همان زمان بندي انجام مي‌دادند.» 5
تقسيم شبانه روز
حضرت امام رضاعليه السلام مي‌فرمايد: «اِجْتَهِدُوا اَنْ يكُونَ زَمانُكُمْ اَرْبَعَ ساعاتٍ ساعَةً مِنْهُ لِمُناجاتِ اللَّهِ وَساعَةً لِاَمْرِ الْمَعاشِ وَساعَةً لِمُعاشَرَةِ الْاِخْوانِ الثِّقاتِ وَالَّذِينَ يعَرِّفُونَكُمْ عُيوبَكُمْ وَيخْلِصُونَ لَكُمْ فِي الْباطِنِ وَساعَةً تَخْلُونَ فِيها لِلَذَّاتِكُمْ وَبِهذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَي الثَّلاثِ السَّاعاتِ؛ 6سعي كنيد زمان خود را به چهار بخش تقسيم كنيد: زماني براي مناجات با خداوند، ساعتي ديگر براي تأمين معاش، ساعت سوم را براي معاشرت با برادران [ديني و افراد] مورد اعتماد و كساني كه عيبها و اشكالات شما را گوشزد مي‌كنند و از ته دل به شما علاقه مندند و ساعت چهارم را براي [تفريح سالم] و لذتهاي [حلال] خود اختصاص بدهيد و شما با اين تفريحات و لذتهاي حلال توانايي انجام سه بخش اوّل را خواهيد داشت.»
شاعر مي‌گويد:
از نظم جهان عبرت انگيز // اين درّ سخن به گوشت آويز
خواهي به كمال راه يابي // با صبغه نظم عمل بياميز
بنابراين، براي رسيدن به قله‌هاي رفيع كمال بايد با برنامه منظم حركت نمود و از هر فرصتي بهره گرفت وگرنه لحظات زندگي و نفسهاي ما كه اجزاي عمرمان هستند، به راحتي از دست خواهند رفت.
سعدي گفته:
نگهدار فرصت كه عالم دمي است // دمي پيش دانا به از عالمي است
البته اگر انسان فرصتهايي را از دست داده و مدتهايي بدون نظم و برنامه زندگي كرده است، نبايد در باقي عمر مأيوس و افسرده شود؛ بلكه از ضرر در هر موقعي جلوگيري كند سود خواهد برد. از يك مدير موفق و شايسته پرسيدند! تو چگونه به اين همه كار، منظم و به طور دقيق رسيدگي مي‌كني؟ او در پاسخ گفت: من طبق برنامه عمل مي‌كنم و كار امروز را به فردا موكول نمي‌كنم و هرگز كاري را كه وقت معيني دارد، به تأخير نمي‌اندازم.
پي نوشت:
1) نهج البلاغه، ترجمه دشتي، قم، نشر مشهور، 1380 ش، نامه 47.
2) غرر الحكم، ص 354، ح 8084.
3) بحار الانوار، ج 75، ص 165، ح 1.
4) برداشتهايي از سيره امام خميني رحمه الله، غلامعلي رجايي، مؤسسه عروج، تهران، 1383 ش، ج 2، ص 4 و 6 و 7.
5) همان.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 95.