محمدجواد محمدياران
برگزاري مسابقه احكام در مسجد
بر خلاف تصور عامه مردم كه احكام دين را پيچيده تصور مي كنند، اين احكام، بسيار ساده است و فقط دقت لازم دارد و در صورتي نمود پيدا مي كند كه انسان بر احكام، احاطه كامل پيدا كرده، اعمال و عبادات خود را بر آن تطبيق دهد.
خداوند تبارک و تعالي: [ الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ[؛1 «كساني كه ايمان آورده اند و دلهايشان با ياد خدا آرام مي يابد. آگاه باشيد كه دلها تنها با ياد خدا آرام مي يابد.»
هميشه انسان براي پالايش روح و آرامش قلب نيازمند ارتباط با خداوند متعال است و دين مبين اسلام در اين رابطه، برنامة روزانه اي دارد كه اين مسئله، اسلام را از ساير اديان و مكاتب متمايز مي كند. اين برنامه ها از تنوع بسيار زيادي برخوردار بوده، برخي واجب و برخي مستحب هستند. اين تنوع، در عبادات مستحب به مراتب بيشتر است. بر خلاف تصور عامة مردم كه احكام دين را پيچيده تصور مي كنند، اين احكام، بسيار ساده است و فقط دقت لازم دارد و در صورتي نمود پيدا مي كند كه انسان بر احكام، احاطة كامل پيدا كرده، اعمال و عبادات خود را بر آن تطبيق دهد.
علماي رباني و مراجع عظام تقليد براي استفادة عموم مردم از احكام دين، رسالة توضيح المسائل و شبيه آن را تدوين كرده و در اختيار عموم قرار داده اند و مكلف با داشتن سواد معمولي نيز مي تواند با مراجعه به آن احكام مورد نياز خود را ببيند و به آن عمل كند؛ اما معمولاً مردم، احكام مورد نياز خود را به صورت شفاهي دريافت مي کنند و كمتر در خانه، توضيح المسائل دارند و يا به آن مراجعه مي كنند.
اين دريافت شفاهي احكام باعث بروز مشكلاتي مي شود، از جمله اظهار نظر افراد عادي در مسائل شرعي، بدون آگاهي كافي است تا باعث رواج برخي اعمال نامأنوس در عبادات شود.
نگارنده، پيرمردي را مشاهده نمود كه در هنگام گفتن تكبيرة الاحرام پاشنة پا را مقداري بالا آورد. پس از نماز، وقتي علت را پرسيدم، گفت: براي اين است كه ابتداي نماز به خدا نزديك تر شوم. براي ايشان توضيح دادم كه يكي از مواردي كه در نماز لازم است، آرامش در هنگام گفتن ذكرهاي نماز بوده، اين عمل شما، نماز را باطل مي كند.
با توجه به اين مشكل، اينجانب در تيپ هوابرد 33 المهدي(عج) طرحي را اجرا كردم كه به نتايج خوبي انجاميد. طبق اين طرح، كاربردي ترين احكام براي عموم مردم، ابتدا شناسايي و جمع بندي شد و سپس هر هفته يك مسابقة كتبي احكام شرعي اجرا شد. مسابقه به صورت تشريحي و با تعداد محدودي سؤال ـ مثلاً 10 عدد ـ انجام گرفت. طوري احكام پرسيده شد كه افراد شخصاً به توضيح المسائل مراجعه كنند. مثل: تفاوت قيامهاي ركن و واجب و موارد آن را بنويسيد! يا منظور از ذكر در نماز چيست؟ و... پس از تكبير سؤالات و مشخص كردن مهلت تحويل پاسخ نامه ها در همان جلسه، پاسخ يكي از سؤالات بيان شد تا هم نحوة نوشتن پاسخ براي مخاطبين روشن گردد و هم آنان به پيدا كردن پاسخ ساير سؤالات تشويق شوند. پس از اتمام مهلت يك هفته اي، پاسخها در جلسه اي براي عموم گفته شد و پايان يافتن زمان مسابقه اعلام گرديد و سؤالات دورة بعد توزيع شد. از بين پاسخ دهندگان نيز به چند نفر به قيد قرعه هدايايي داده شد. در اين طرح فوايد و بركاتي نهفته است كه به برخي از آنها اشاره مي شود:
1. يكي از آفات بزرگ اجتماعات در محلات و خصوصاً روستاها، گفتگوهاي بيهوده و گاه گناه آلود مانند غيبت و تهمت است كه زمينة درگيري، بدبيني و... را به وجود مي آورد. در اين طرح، گفتگو دربارة سؤالات طرح شده از توضيح المسائل، جايگزين مناسبي براي اين نوع گفتگوها است و افراد سعي مي كنند هر يك نظر خود را به كرسي بنشانند و حتي مشاهده مي شود كساني كه توضيح المسائل در خانه دارند، آن را به ميان جمع آورده و با هم مسئلة مورد نظر خود را پيدا كرده، حرف خود را به آن رساله، مستند مي كنند. اين كار كل هفته را در بر مي گيرد و سؤالات جديد، موضوع گفتگوي هفتة بعد را روشن مي كند.
2. يكي از فوايد ديدن احكام توسط خود فرد، تأثير مستقيم در اعمال و عبادات روزانة وي مي باشد. اين طرح كمك مي كند فرد به محض دريافت احكام و گفتگوهاي يك هفته اي، حكم را در نماز و عبادت خود پياده كند.
3. هر چند مراجع در عمدة احكام توضيح المسائل مشترك هستند و اختلاف فتوا در موارد معدودي است؛ اما بهتر است طراحان سؤال دقت كنند و مسائلي را طرح نمايند كه اين اختلاف فتواها در آن كمتر به چشم بخورد، مگر در موارد بسيار ضروري كه تذكر و دانستن آن براي مقلدين ضروري باشد. در اين صورت روحاني محل بايد حتماً مقداري از مباني استدلال را به اندازة فهم و درك مخاطبين بيان كند تا عامة مردم به مباني استدلال احكام پي ببرند و از دلائل اين اختلاف فتواها آگاهي پيدا كنند.
4. پيشنهاد مي شود روحاني محل توسط همسر خود سؤالات احكام مخصوص بانوان را به صورت جداگانه براي آنان تهيه و در بين آنان توزيع نمايد و اعلام كند كه شركت در اين مسابقه عمومي است و با شركت در مسابقة خصوصي منافاتي ندارد و بانوان مي توانند در هر دو مسابقه شركت كنند. تجربه نشان داده است بانوان استقبال بهتري از اين گونه برنامه ها دارند و ضمناً سوژه هاي مناسب و پربركتي براي گفتگوي آنان در جمعهاي زنانه پيدا مي شود.
5. طراحي سؤالات بايد به گونه اي باشد كه نيازهاي اساسي آن منطقه و محل را در نظر گرفته شود تا مخاطب كشش لازم را براي شركت در مسابقه و دانستن مسائل مورد نياز پيدا كند.
6. جلسة پاسخ به سؤالات مسابقة قبل، يكي از آماده ترين جلسات از نظر توجه مخاطب است؛ زيرا مي خواهند پاسخ سؤالات صحيح را از روحاني محل خود بشنوند. بيان فلسفة احكام و تأكيد بر عمل به آنها، تأثيرات خوبي مي تواند داشته باشد.
7. زمان بندي طراحي سؤالات به گونه اي باشد كه نيازهاي مقطعي و فصلي را در بر گيرد. مثلاً طراحي سؤالات مخصوص زكات در زمان فصل برداشت محصول باشد تا كشاورزان آگاهي لازم را دريافت كنند و از محصول خود، سهم خدا را فراموش نكنند.
8. از طراحي سؤالات به صورت تستي خودداري شود و حتماً تشريحي باشد تا نمازگزاران ناچار باشند پاسخ را پيدا كنند و بنويسند؛ چون نوشتن خود فرد در به ذهن سپردن مطلب، اثر خيلي خوبي دارد.
9. پسرها و دخترهاي تازه بالغ كه در مسابقه شركت مي كنند، اگر برندة جايزه نشدند با دادن رسالة توضيح المسائل به عنوان جايزة ويژه تشويق شوند و روحاني محل اعلام كند كه در موارد مشابه، اولويت تشويق با اين عزيزان خواهد بود. اين رفتار باعث جذب بيشتر نوجوانان به مسجد و استقبال از اين طرح مي شود تا مسائل ديني خود را در ابتداي بلوغ از طريق صحيح دريافت كنند و ضمناً اين توجه در آنان ايجاد مي شود كه دورة ديگري از زندگي شروع شده كه خداوند متعال تكاليفي را بر عهدة آنان گذاشته است.
10. پيشنهاد مي شود پاسخ سؤالات مسابقة هفته قبل به صورت كتبي در تابلوي اعلانات مسجد نصب شود تا نمازگزاران پاسخها را ببينند و اگر كسي در هنگام بيان پاسخها در مسجد حضور نداشته است، پاسخها را بر روي تابلو مطالعه كند.
11. برخي از مستحبات در جامعه خوب جا نيفتاده و عامة مردم از احكام مربوط به آن اطلاع كافي ندارند. در اين باره مي توان به «نذر» اشاره كرد كه به صيغة نذر و چارچوب آن كمتر دقت مي شود. پيشنهاد مي شود با توجه به كاربردي بودن نذر، در سؤالات چنين موردي به صورت ويژه، طرح شود و توجه ويژه اي صورت گيرد.
12. روحاني محل در ميان صحبتهاي خود بر مراجعة دائم مؤمنين به رسالة توضيح المسائل تأكيد داشته باشد و ضمن اشاره بر فرّار بودن مسائل، اعلام كند بر خلاف ما كه تصور مي كنيم بر مسائل مورد نياز خود مسلط هستيم، امكان فراموشي وجود دارد. نقل مي كنند: از يكي از مراجع عظام مسئله اي پرسيدند، فرمود: «نمي دانم، اجازه بدهيد به رساله ام نگاه كنم.» نقل اين گونه داستانها شنونده را به دانستن دقيق تر ترغيب مي كند.
13. بخشي از مردم به هر علتي، اهل شركت در نماز جماعت و حضور در مسجد نيستند و يا كم شركت مي كنند؛ اما در اجتماعات ديگر حضور دارند. گفتگو دربارة مسائل شرعي، اين بركت را دارد كه اين افراد هم از بركات آن بهره مند مي شوند.
14. بهتر است امام جماعت، عمدة جوايز را رسالة توضيح المسائل قرار دهد تا اين كتاب گران سنگ و البته مهجور به اين بهانه به خانواده ها راه پيدا كند و در مواردي براي كساني كه در آستانة رفتن به حج هستند، كتاب مناسك حج، براي كودكان، نوجوانان و بانوان احكام مخصوص آنها و براي كساني كه تسلط بهتري بر احكام دارند، توضيح المسائل مراجع يا تحرير الوسيلة امام! و... تهيه شده، تقديم گردد و در مراحل بعد جوايز متناسب ديگري داده شود.
پي نوشت:
1) رعد / 28.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره160.