سيد جعفر رباني
پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله و سلم در آينه احکام(2)
اگر مسافر مدينه تصميم بگيرد ده روز در آن شهر بماند بايد مثل همه مکانهاي ديگر نماز ظهر و عصر و عشا را چهار رکعت بخواند؛ ولي اگر تصميم ماندن ده روز را در اين شهر نداشته باشد به فتواي بسياري از فقها در تمام شهر مدينه مخير است که نمازهاي چهار رکعتي خود را کامل يا دو رکعت بخواند.
استحباب صلوات
مستحب است پس از ذکر، نوشتن يا شنيدن نام آن حضرت، صلوات فرستاده شود.
صلوات از دعاها1 و ادعيه نيکو به شمار مي رود و در روايات، ثواب بسيار زيادي براي آن مشخص شده است. درباره صلوات، نکاتي در کلام فقها ياد آوري شده است:
الف. مستحب است نام مبارک حضرت رسول صلي الله عليه وآله و سلم؛ مانند محمد و احمد يا لقب و کنيه آن جناب مثل مصطفي و ابوالقاسم و لو در نماز باشد صلوات بفرستد؛ همچنين در موقع نوشتن اسم مبارک آن حضرت مستحب است صلوات را هم بنويسد و نيز بهتر است هر وقت آن حضرت را ياد مي کند صلوات بفرستد.2
ب. جمله کامل صلوات: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»؛ است پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم، مردم را از صلوات ناقص فرستادن منع کرده و فرموده اند: لا تصلوا عليّ الصلا? البتراء.3 علامه مجلسي) (م. 1110) نيز از اين حديث استفاده حرمت کرده است؛ يعني صلوات بر پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم بدون ضميمه کردن «آل محمد» جايز نيست؛ زيرا همانگونه که در روايات ديگر مطرح شده اين گونه صلوات فرستادن، «ظلم» بر خاندان آن حضرت است.
آيت الله خوئي) (م. 1413) در اين باره مي فرمايند: «کلّما ورد الأمر بالصلا? عليه لا تتأدّي الوظيف? إلاّ مع ضمّه الآل و لا يجزئ تخصيصه بالصلا? وحده، فهما متلازمان لا ينفک أحدهما عن الآخر؛4 هر مورد که در لسان شارع امر شده به صلوات بر پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم، صلوات بدون درود بر خاندان ايشان وظيفه انجام نمي شود. و اين دو منضم به يکديگرند».
اين نکته از مطالب واضح نزد مسلمين سُني و شيعه است؛ حتي شافعي، مؤسس مذهب شافعيه (150- 204 هـ. ق) صلوات ناقص را اصلاً صلوات نمي داند. او در شعر معروف خود خطاب به خاندان پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم مي گويد:
کفاکم من عظيم القدر أنّکم
من لم يصلّ عليکم لا صلا? له5
همين قدر در بزرگي قدر شما بس است که هر کس بر شما صلوات نفرستد نمازش باطل است
پ. صلوات بر پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم به دو قسم تقسيم مي شود: صلوات واجب و مستحب. موارد صلوات واجب: 1. نذر يا عهد يا قسم؛ 2. در تشهد نمازها بعد از شهادت به عبوديت و رسالت ايشان؛ 3. در نماز ميت بعد از تکبير دوم؛ 4. در سجده سهو: يکي از ذکرهاي آن اين است: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ يا بگويد: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ صَلَّي اللهُ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.6
در بقيه موارد، ذکر صلوات حتي براي زن حائض نيز مستحب است. مثلاً فقها مي فرمايند: مستحب است زن حائض در وقت نماز، خود را از خون پاک کند؛ وضو بگيرد و اگر نمي تواند وضو بگيرد تيمم کند ودر جاي نماز رو به قبله بنشيند و مشغول ذکر و دعا و صلوات شود؛7 ولي در برخي مواقع تأکيد بيشتري بر ذکر صلوات شده است؛ مانند رکوع؛8 سجده؛9 هنگام دعا؛10 هنگام روبرو شدن با حجر الاسود11 و... .
4. جايگاه و موارد سلام
در اين موارد بر پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم سلام وارد شده است:
الف. در آخر نماز: بعد از تشهد در آخرين رکعت مستحب است در حالت نشسته و بدون حرکت بدن بگويد: «السَّلامُ عَلَيکَ اَيُّهَا النَّبيُّ وَ رَحمَ?ُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ» و بعد از آن بايد بگويد: «السَّلامُ عَلَيکُم» و احوط استحبابي آن است که «وَ رَحمَ?ُ اللهِ وَ بَرَکاتُه» را اضافه نمايد يا بگويد: «السَّلامُ عَلَينا وَ عَلي عِبادِ اللهِ الصّالِحينَ»؛12 البته براي دقت بيشتر رد تقديم و تأخير سلامها بايد به رساله هاي مراجع تقليد مراجعه شود.
ب. در سجده سهو: بعد از سلام نماز فوراً نيت سجده سهو کند و پيشاني را به چيزي بگذارد که سجده بر آن صحيح است و بگويد: «بِسمِ اللهِ وَ بِاللهِ و صَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِه» يا «بِسمِ اللهِ وَ بِاللهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»؛ ولي بهتر است بگويد: «بِسمِ اللهِ وَ بِاللهِ اَلسَّلامُ عَلَيکَ اَيُّهَا النَّبيُّ وَ رَحمَ?ُ اللهِ وَ بَرَکاتُه». بعد بايد بنشيند و دوباره به سجده رودو يکي از ذکرهايي را که گفته شد بگويد و بنشيند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.13
5. شهر مدينه
فقهاي بزرگوار، نکاتي را درباره شهر پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم ذکر فرموده اند:
الف. اگر مسافر مدينه تصميم بگيرد ده روز در آن شهر بماند بايد مثل همه مکانهاي ديگر نماز ظهر و عصر و عشا را چهار رکعت بخواند؛ ولي اگر تصميم ماندن ده روز را در اين شهر نداشته باشد به فتواي بسياري از فقها در تمام شهر مدينه مخير است که نمازهاي چهار رکعتي خود را کامل يا دو رکعت بخواند.14
ب. روزه در سفر حرام است؛ ولي مواردي استثنا شده است. براي نمونه انسان مسافر بدون قصد ده روز مي تواند در شهر مدينه سه روز، روزه حاجت بگيرد؛ ولي بنابر احتياط بايد روزهاي چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه باشد.15 اين حکم مختص مدينه است و شامل شهرهاي ديگر حتي شهر مکه نمي شود.
پ. اگر کسي از مدينه، عازم مکه باشد بايد از مسجد شجره، کنار شهر مدينه محرِم شود.16
ت. مستحب است انسان قبل از ورود به شهر مدينه غسل کند.17
ج. ديدار از اماکن مدينه: شايسته است در هنگام ورود به مدينه از اماکن اين شهر، مربوط به زمان پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم بازديد کنيد. مرحوم کليني (م 329 هـ. ق) در کتاب گران¬سنگ کافي بابي را تحت عنوان «باب إتيان المشاهد و قبور الشّهداء» منعقد کرده است.18 در روايات به برخي از اين اماکن مقدس اشاره شده است: مقبره جناب حمزه و شهداي احد؛ مشربه ام ابراهيم؛ مسجد قبا؛ مسجد فتح؛ مسجد احزاب و... . حلبي از امام صادق عليه السلام نقل مي کند که آن حضرت خطاب به اطرافيان خود فرمودند: هَلْ أَتَيْتُمْ مَسْجِدَ قُبَاءَ أَوْ مَسْجِدَ الْفَضِيخِ أَوْ مَشْرَبَةَ أُمِّ إِبْرَاهِيمَ؛19 آيا مسجد قبا يا مسجد فضيخ يا مشربه ام ابراهيم مشرف شديد؟ عرض کردم: آري؛ حضرت فرمود: تمام آثار رسول خدا پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم تغيير داده شده است؛ مگر همين مسجد.
معاويه بن عمار از امام صادق عليه السلام نقل مي کند: لَا تَدَعْ إِتْيَانَ الْمَشَاهِدِ كُلِّهَا مَسْجِدِ قُبَا فَإِنَّهُ الْمَسْجِدُ الَّذِي أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى مِنْ أَوَّلِ يَوْم 20 و مشربه ام ابراهيم و مسجد الفضيخ و قبور الشهداء و مسجد الاحزاب و هو مسجد الفتح؛21 رفتن به مشاهد را ترک نکن مانند مسجد قبا که [قرآن مي فرمايد:] مسجدي است که از روز اول بر تقوا بنا شده است و مانند مشربه ام ابراهيم و مسجد فضيخ و قبور شهدا و مسجد احزاب که همان مسجد فتح است.
6. حرم پيامبر صلي الله عليه وآله
احکام مسجد النبي يا حرم پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم:
الف. دومين مسجد: مسجد النبي صلي الله عليه وآله و سلم بعد از مسجد الحرام مهم ترين مسجد است؛ چراکه مساجد از نظر فضيلت در يک رتبه نيستند؛ بلکه درجات مختلف دارند؛ ترتيب فضيلت آنها از اين قرار است: مسجد الحرام؛ مسجد النبي صلي الله عليه وآله و سلم؛ مسجد کوفه؛ مسجد الاقصي؛ مسجد جامع هر شهر؛ مسجد قبيله و مسجد بازار.22
ثواب نماز در مسجد النبي صلي الله عليه وآله و سلم ده هزار برابر ساير مساجد است: اَحمَدُ بنُ مُحَمَّدٍ عَن مُحَمَّدِ بنِ إِسمَاعيلَ عَن أبي إِسمَاعيلَ السِّرِّاجِ عَنِ ابنِ مُسکَانَ عَن أبِي الصَّامِتِ قَالَ قَالَ أبِو عَبدِالله عليهاالسلام صَلاَ? فِي مَسجِدِ النَّبِيِّ صلي الله عليه وآله و سلم تَعدِلُ بِعِشرَ?ِ آلافِ صَلاَ?.23
ب. اعتکاف: مسجد النبي صلي الله عليه وآله و سلم يکي از چهار مسجدي است که دستور اعتکاف در آن وارد شده است. سه مسجد ديگر عبارت اند از: مسجد الحرام؛ مسجد کوفه؛ مسجد بصره؛24 ولي در مسجد جامع شهرهاي ديگر، اعتکاف به قصد رجا و اميدِ قبولي اشکال ندارد.
پ. حرمت عبور: جُنب و حائض و نفسا در مساجد ديگر مي توانند از يک در داخل و از در ديگر خارج شوند؛ يعني مسجد را، راه قرار دهند؛25 ولي علاوه بر اجماع فقها، روايات بسياري بر اين امر دلالت مي کند که ورود جنب و حائض و نفسا به مسجد الحرام مسجد النبي صلي الله عليه وآله و سلم مطلقا جايز نيست، گرچه از يک در داخل و از در ديگر خارج شود. جميل بن درّاج از امام صادق عليه السلام نقل مي کند که حضرت فرمودند: « لِلْجُنُبِ أَنْ يَمْشِيَ فِي الْمَسَاجِدِ كُلِّهَا وَ لَا يَجْلِسُ فِيهَا إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ مَسْجِدَ الرَّسُولِ صلي الله عليه وآله و سلم؛26 جنب مي تواند از همه مساجد عبور کند؛ مگر مسجد الحرام و مسجد النبي صلي الله عليه وآله و سلم».
ت. نخ بستن بر در و ديوار حرم و قفل زدن بر آن و خاک برداشتن از حرم پيامبر9 يااز حرم بقيع، هيچ سند و مدرکي ندارد و بايد اين امور بي پايه و اساس رها شود تا بهانه به دست دشمنان نيفتد.
ث. فرياد زدن بر در مسجد و حرم پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم مکروه است. قرآن مي فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ.»27 حرمت پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم در حيات و ممات بايد حفظ شود.
ج. قسم و لعان: مستحب است براي قسم دادن متهم يا اجراي مراسم لعان28 بين زن و شوهر قسم¬دهنده را در مکانهايي سوگند دهند که از نظر مذهبي حساسيت خاصي دارند. يکي از اين مکانها حرم پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم است. شهيد ثاني (966 هـ. ق) مي فرمايد: و يستحب ان يغلظ بالقول... و المکان بأن يلاعن بينهما في موضع شريف کبين الرکن الذي فيه الحجر الأسود،... و في الروض? و هي ما بين القبر الشريف و المنبر بالمدين?.29
چ. تبرک: مستحب است انسان در حرم پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم به آثار آن حضرت متبرک شود؛30 چرا که اين امر از جمله دستورهاي وارد شده از معصومين عليه السلام است. امام صادق عليه السلام مي فرمايند: إِذَا فَرَغتَ مِنَ الدُّعَاءِ عِندَ قَبرِ النَّبِيِّ صلي الله عليه وآله و سلم فَائتِ المِنبَرَ فَامسَحهُ بِيَدِکَ وَ خُذ بِرُمَّانَيَتهِ وَ هُما السُّفلاَوانِ وَ امسَح عَينَيکَ وَ وَجهَکَ بِهِ فَإِنَّهُ يُقالُ إِنَّهُ شِفَاءُ العَينِ؛31 هرگاه از دعا نزد قبر پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم فارغ شدي کنار منبر آن حضرت بيا و دو رمانه [برآمدگي پايين منبر] آن را دست کشيده، بر چشمان و صورت خود بکش؛ چرا که آن شفاي چشم است.
ح. مستحب است انسان در حرم پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم به خصوص در روضه (بين قبر آن حضرت و منبر) و در کنار استوانه توبه (ابو لباب?)32 زياد نماز بخواند.33
7. زيارت پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم
الف. شدّ رحال: منظور تصميم براي زيارت قبر پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم و جمع کردن اسباب سفر به قصد زيارت آن حضرت است. اين امر مستحب مؤکد است به خصوص براي کسي که حج به جا آورده است. پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله و سلم فرمودند: مَن حَجَّ وَ لَم يَزَرَنِي فَقَد جَفَانِي34 کسي که حج به جا آورد و مرا زيارت نکند بر من جفا کرده است. بديهي است که حيات وممات آن حضرت با يکديگر تفاوت ندارد؛ زيرا پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم فرمودند: مَنْ زَارَ قَبْرِي بَعْدَ مَوْتِي فَکَأنَّمَا زَارَني فِي حَيَاتِي.35 سيره اصحاب پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم نيز بر زيارت مرقد ايشان بوده است.
ب. زيارت از راه دور: زيارت پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم مختص به حضور در کنار مرقد ايشان نيست؛ بلکه از راه دور نيز مي شود آن حضرت را زيارت کرد. در کتب زيارتي، زيارت نامه ايشان وجود دارد.
پ. رعايت آداب: مستحب است هنگام زيارت مرقد مطهر پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم مثل همه مشاهد مشرفه به اين نکاتي از اين قبيل توجه شود: جلوتر از قبر شريف نماز نخواندن؛36 با وضو بودن؛ خواندن اذن دخول در هنگام ورود؛ استفاده از زيارت هاي نقل شده از معصومين عليه السلام؛ خواندن نماز زيارت.37
د. توسل: هنگام زيارت پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم به آن حضرت توسل جوييم؛ چرا که همه زيارات توسل به آن حضرت را تأکيد کرده اند؛ علاوه بر اين توسل به پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم از جمله اموري است که در قرآن تصريح شده: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا»؛38 اي پيامبر! اگر آنان که بر خود ستم کرده اند نزد تو بيايند و خود آنها از خداوند طلب مغفرت نند رسول خدا نيز براي آنها طلب مغفرت کند حتماً خداوند را پذيرنده و بخشنده خواهند يافت.
پي نوشت:
1) فقه الرضا عليه السلام، حضرت رضا عليه السلام، مؤسسه آل البيت، 1406، ص 345؛ الکافي، کليني، (محمد بن يعقوب م. 329) دار الکتب الاسلاميه، 1407 ق، ج 4، ص 407.
2) توضيح المسائل محشي،دفتر انتشارات اسلامي، قم، 1424ق، ج 1، ص 607.
3) پيامبر صلي الله عليه و آله: لا تصلوا عليّ الصلاه البتراء، فقالوا: و ما الصلاه البتراء؟ قال: تقولون: اللهم صلي علي محمد و تمسکون بل قولوا: اللهم صلي علي محمد و علي آل محمد؛ (ر. ک: فضائل الخمسه من الصحاح الست?، سيد مرتضي فيروز آبادي، انتشارات اسلاميه، 1392 ق).
4) موسوع? الامام الخوئي، آيت الله خوئي، مؤسسه الامام الخوئي، ج 15، ص 255.
5) الغدير، علامه اميني، مرکز الغدير، 1416 ق، ج 2، ص 426.
6) توضيح المسائل محشي، ج 1، ص 674.
7) توضيح المسائل محشي، ج 1، ص 269.
8) توضيح المسائل محشي، ج 1، ص 568.
9) همان، ص 591.
10) عد? الداعي و نجاح الساعي، ابن فهد حلي (احمد بن محمد م. 841)، دار الکتب الاسلامي?، 1407. ق، ص 167. مَنْ كَانَ لَهُ إِلَى اللَّهِ حَاجَةٌ فَلْيَبْدَأْ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صلي الله عليه و آله ثُمَّ يَسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ يَخْتِمُ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يَقْبَلَ الطَّرَفَيْنِ وَ يَدَعَ الْوَسَطَ إِذْ كَانَتِ الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ لَا تُحْجَبُ عَنْهُ؛ جواهر الکلام في شرح سرائع الاسلام، نجفي (محمد حسن بن باقر، م 266 ق) دار إحياء التراث العربي، بيروت.
11) مستحب است دعاي خاصي را نيز بخواند: «اللَّهُمَّ أَمَانَتِي أَدَّيْتُهَا... . [ر. ک: مناسک محشي، امام خميني (سيد روح الله الموسوي م 1409) نشر مشعر، 1416 هـ ق، ص 215.]
12) توضيح المسائل محشي، ج 1، ص 598.
13) همان، ص 174.
14) توضيح المسائل محشي، ج 1، ص 728.
15) همان، ص 953.
16) مناسک، محشي، امام خميني (سيد روح الله الموسوي م 1409)، نشر مشعر، قم، 1416. ق، ص 109.
17) توضيح المسائل محشي، ج 1، ص 362.
18) الکافي، کليني، ج 4، ص 561.
19) الکافي، کليني، ج 4، ص 561؛ بحار الانوار، علامه مجلسي، دار الکتب الاسلاميه، تهران، بي تا، ج 97، ص 216.
20) توبه/ 108.
21) الکافي، ج 4، ص 560.
22) تحرير الوسيله، امام خميني (روح الله الموسوي، م1409)، دار العلم، تهران ج 1، ص 137.
23) الکافي، ج 4، ص 556.
24) تحرير الوسيله، امام خميني (سيد روح الله الموسوي م 1409) دار العلم، ج 1، ص 305.
25) منهاج الصالحين، آي? الله خويي (سيد ابوالقاسم الموسوي م 1413. ق) نشر مدينة العلم، قم، ج 1، ص 48.
26) الکافي، ج 2، ص 198؛ من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق (م 381) انتشارات جامعه مدسين، قم؛ التهذيب شيخ طوسي، (م 460)، دار الکتب الاسلاميه، ج 1، ص 125؛ وسائل الشيعه، ج 2، ص 205.
27) حجرات/ 2.
28) هرگاه مرد، زن خود را متهم به زنا کند. يا بچه را از خود نداند به برنامه خاصي تحت عنوان «لعان» نياز دارد که فقها به طور مفصل از آن سخن رانده‌اند.
29) الروضه البهي?، ج 6، ص 208.
30) مدارک الاحکام في شح عبادات شرائع الاسلام، عاملي (محمد بن علي موسوي، م 1009 ق) مؤسسه آل البيت عليهم السلام 1411 ق، بيروت.
31) عليّ بن ابراهيم عن أبيه و محمد بن اسماعيل عن الفضل بن شاذان عن ابن أبي عمير و صفوان بن يحيي عن معاويه بن عمار قال قال ابو عبد الله(: إِذَا فَرَغْتَ مِنَ الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِ النَّبِيِّ صلي الله عليه و آله فَائْتِ الْمِنْبَرَ فَامْسَحْهُ بِيَدِكَ وَ خُذْ بِرُمَّانَتَيْهِ وَ هُمَا السُّفْلَاوَانِ وَ امْسَحْ عَيْنَيْكَ وَ وَجْهَكَ بِهِ فَإِنَّهُ يُقَالُ إِنَّهُ شِفَاءُ الْعَيْنِ وَ قُمْ عِنْدَهُ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ وَ سَلْ حَاجَتَكَ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلي الله عليه و آله قَالَ مَا بَيْنَ مِنْبَرِي وَ بَيْتِي رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ وَ مِنْبَرِي عَلَى تُرْعَةٍ مِنْ تُرَعِ الْجَنَّةِ وَ التُّرْعَةُ هِيَ الْبَابُ الصَّغِيرُ ثُمَّ تَأْتِي مَقَامَ النَّبِيِّ صلي الله عليه و آله فَتُصَلِّي فِيهِ مَا بَدَا لَكَ فَإِذَا دَخَلْتَ الْمَسْجِدَ فَصَلِّ عَلَى النَّبِيِّ صلي الله عليه و آله وَ إِذَا خَرَجْتَ فَاصْنَعْ مِثْلَ ذَلِكَ وَ أَكْثِرْ مِنَ الصَّلَاةِ فِي مَسْجِدِ الرَّسُولِ صلي الله عليه و آله. (ر. ک: الکافي، ج 4، ص 553.)
32) الوسيله الي نيل الفضيله، ابن حمزه (محمد بن علي بن حمزه طوسي زنده در 566 هـ. ق) مکتبه آيت الله المرعشي النجفي 1408 هـ. ق، ص 197).
33) فقها استحباب نماز در کنار استوانه توبه را به شب چهارشنبه مقيد کرده‌اند و لکن بعيد نيست مطلقاً نماز در اين مکان مستحب باشدگرچه ممکن است ثواب آن در شب چهارشنبه بيش تر باشد. (ر. ک: السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي، حلّي (ابن ادريس، محمد بن منصور بن احمد م 598 هـ. ق)، دفتر انتشارات اسلامي 1410. ق) ج 1، ص 652).
34) الهدايه في الاصول و الفروع، شيخ صدوق (ابو جعفر محمد بن علي بن حسين بن موسي بن بابويه، م 381)، مؤسسه امام‌هادي عليه السلام، 1418 ق، ج 1، ص256.
35) سبل الهدي و الرشاد في سيره خير العباد، صالحي، بيروت، شامي (محمد بن يوسف م 942)، دار الکتب العلميه، چاپ اول، 1414 ق ج 12، ص 377.
36) اگر هتک به حساب آيد نماز باطل است.
37) بهتر است که در نماز زيارت در رکعت اول پس از حمد سوره «يس» و در رکعت دوم، پس از حمد سوره «الرحمن» خوانده شود. (ر. ک: المزار، شيخ مفيد (336- 413 ق)، کنگره جهاني شيخ مفيد، 1413 ق، ص 83).
38) نساء/ 64.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره161.