رحيم کارگر
تبليغ، آينه تمام نماي محبت
كارسازترين شيوه در تبليغ و ارشاد، محبت است. بزرگ‌ترين معجزه يك مبلغ، در مهرباني و نيك دلي او نهفته است. پايه و اساس تربيت ديني، پرورش اخلاقي، تزكيه و تهذيب نفوس، هدايت و ارشاد و... ، دوستي با مردم و ابراز عشق و علاقه به آنان است.
اساس و قوام زندگي اجتماعي مبتني بر نوعدوستي، محبت به يكديگر، عشق، علاقه و احترام است و رحم و شفقت و دلسوزي نسبت به ديگران، در فطرت پاك انسان‌ها، به وديعه نهاده شده است.
در شريعت جهاني اسلام تاكيد زيادي بر محبت و دوستي شده و به عنوان ركن مهم و اصلي ايمان مطرح گرديده است. امام صادق عليه السلام مي‌فرمايد: «هل الايمان الا الحب والبغض في الله 1
؛ آيا ايمان جز دوستي و دشمني در راه خداست؟» چه زيباست كه اين گوهر گران بها و پرقيمت زندگي را نثار مؤمنان و يكتاپرستان كنيم. و كيمياي عشق و علاقه خود را از آنان دريغ نورزيم.
كمال الدين حسين كاشفي بيهقي گفته است: «رحمت و شفقت يك ركن از اركان دين است؛ چنان كه از مضمون اين حديث استفاده مي‌شود: «التعظيم لامرالله والشفقة علي خلق الله‌» قصر دين تبليغ در سيره و گفتار عارفان را بر اين دو ستون (تعظيم امرالهي و شفقت بر بندگان خدا) بنا كرده اند و خانه شرع را بر اين دو قاعده نهاده اند.‌» 2
صاحب كتاب «آينه مكارم‌» گويد:
«اين مطلب پوشيده نيست كه صلاح و سامان اجتماع، در سايه الفت، انس و محبت بين افراد آن اجتماع حاصل مي‌شود؛ يعني، جامعه وقتي سعادتمند است كه هر چه بيشتر بين افراد آن جامعه انس، مودت و الفت باشد... صلاح و سامان و رشد جامعه مبتني بر اين امر است و ارسال رسل و انزال كتب هم براي همين هدف بوده است؛ يعني ايجاد الفت، انس، تعاون، همكاري و همياري ميان بشر...‌» 3
كارسازترين شيوه در تبليغ و ارشاد، محبت است. بزرگ‌ترين معجزه يك مبلغ، در مهرباني و نيك دلي او نهفته است. پايه و اساس تربيت ديني، پرورش اخلاقي، تزكيه و تهذيب نفوس، هدايت و ارشاد و... ، دوستي با مردم و ابراز عشق و علاقه به آنان است.
نشانه‌ها و آثار دوستي را مي‌توان در دلسوزي، شفقت و رحمت، انس و علاقه، خيرخواهي، نرمي در گفتار، ملايمت در برخورد، مهرباني، عطوفت، خوش اخلاقي، دوري از خشم و غضب و... دانست.
به يقين مي‌توان گفت كه: «تبليغ و ارشادي كه همراه با محبت و شفقت باشد، بهترين و ماندني‌ترين آثار را به جاي خواهد گذاشت.‌»
فطرت مسلم سراپا شفقت است // در جهان دست و زبانش رحمت است
مبلغان، بايد با رفتار و گفتار خود ثابت كنند كه وعظ و نصيحت و تبليغ آنان، نه از سر مال دوستي و مقام خواهي است و نه از سر دشمني و سخت گيري؛ بلكه تنها از روي شفقت، دلسوزي و علاقه به زندگي سعادتمندانه، اخلاقي و معنوي براي مردم است.
خواجه نصيرالدين طوسي مي‌گويد: «محبت اخيار، چون از انتظار منفعت و لذت حادث نشده باشد؛ بلكه موجب آن مناسبت جوهر بود و مقصد ايشان خير محض و التماس فضيلت باشد، از شائبه مخالفت و منازعت منزه ماند و نصيحت يكديگر و عدالت در معامله... به تبعيت حاصل آيد.‌» 4
پس شخصي كه ديگري را دوست دارد، نمي‌تواند شاهد گمراهي، فساد، معصيت و نگون بختي او و در نهايت داخل شدن وي در عذاب باشد.
در نتيجه بهترين دارايي خود (دانش و علم) را به او هديه مي‌كند تا او راه سعادت و نجات را بيابد و از بركات نصيحت، ارشاد و تبليغ بهره مند گردد. از اين رو است كه پيامبرصلي الله عليه وآله مي‌فرمايد: «نصيحت و خيرخواهي براي مؤمن، بر مؤمن واجب است.‌» 5
«محبت و شفقت‌» جايگاه والايي در سخنان و سفارش‌هاي قرآن، پيامبرصلي الله عليه وآله، امامان معصوم عليه السلام، عارفان و دانشمندان ديني دارد. قرآن كريم، بارها به اين ويژگي پسنديده و انساني پيامبرصلي الله عليه وآله اشاره كرده و آن را باعث موفقيت و كاميابي آن حضرت در هدايت مردم تلقي كرده و ايشان را مهربان، رئوف و تشنه هدايت دانسته است: «لقد جائكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رؤوف رحيم‌» ؛ 6 «قطعا براي شما پيامبري از خودتان آمد كه بر او دشوار است شما در رنج بيفتيد، به [هدايت] شما حريص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است.‌»
از سوي ديگر، به پيامبرصلي الله عليه وآله [و همه مبلغان دين] هشدار مي‌دهد كه اگر ملايمت و عطوفت به خرج ندهد و برخورد خشني با مردم داشته باشد، آنان از اطراف حضرت رسول، پراكنده خواهند شد: «فبما رحمة من الله لنت لهم ولو كنت فظا غليظ القلب لانفضوا من حولك‌» ؛ 7
«پس به [بركت] رحمت الهي، با آنان نرمخو [و پرمهر] شدي، و اگر تندخو و سختدل بودي قطعا از پيرامون تو پراكنده مي‌شدند.‌»
نور خورشيد و مه از عشق است عشق // شور درويش و شه از عشق است عشق
جوشش عشق است كاندر مي‌فتاد // آتش عشق است كاندر ني فتاد
(مولوي)
پي نوشت:
1) امام صادق عليه السلام.
2) الرسالة العلمية، ص 145.
3) آينه مكارم، روح الله خاتمي رحمه الله، ص 71.
4) اخلاق ناصري، خواجه نصير طوسي، ص 267.
5) علم اخلاق اسلامي، ص 256.
6) توبه / 28.
7) آل عمران / 159.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 9.