ع کوثر
چلچراغ تبليغ (1)
شايسته نيست که مومنان همگي براي جهاد کوچ نمايند. پس چرا از هر گروهشان، دسته اي کوچ نمي کنند (و دسته اي بمانند) تا در دين ژرف آگاهي يابندو مردم خويش را چون به سويشان بازگشتند هشدار دهند، باشد که پروا کنند؟
«چلچراغ تبليغ» مجموع اي است متنوع، نو، جذاب و آموزنده که دربردارنده 40 آيه،40 حديث، 40 رهنمود از حضرت امام خميني (قدس سره)، 40 رهنمود از مقام معظم رهبري (مدظله العالي)، 40 رهنمود از بزرگان دين و دانش، و 40 نکته آموزشي، 40 شعر و سروده و 40 کتاب در زمينه آموزه هاي تبليغي براي مبلغان گرانمايه و گرانپايه است.
گفتني است در هر شماره، براي هر يک از عنوان هاي هشت گانه پيشين، پنج مورد را به قلم مي آوريم که مجموعاً 40 مورد خواهد شد. اميد است صائب نظران را مقبول و مبلغان را مطبوع افتد.
آيات
1ـ ارزش و اهميت تبليغ
«ما علي الرسول الا البلاغ... » ؛ 1
«بر پيامبر جز تبليغ (وظيفه اي) نيست. »
2ـ خداسويي در تبليغ
(و من احسن قولاً ممن دعا الي الله و عمل صالحاً و قال انني من المسلمين) ؛ 2 «و کيست نيکو سخن تر از آن که به سوي خدا فرا خواند و کاري شايسته پيش گيرد و گويد که من از تسليم شدگانم؟»
3ـ تبليغ وحياني و ولايي
(يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته) ؛ 3
«اي پيامبر! آنچه را از سوي پروردگارت بر تو فرو فرستاده شده است به مردم برسان؛ و اگر چنين نکني، پيام او را نرسانده اي. »
4ـ وظايف مبلغ
(و لتکن منکم امه يدعون الي الخير و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون) ؛ 4
«و بايد از ميان شما گروهي باشندکه به نيکي فرا خوانند و به کارهاي پسنديده فرمان دهند و از کارهاي ناپسند باز دارند، و آنان همان رستگارانند »
5ـ ژرف آگاهي ديني، لازمه تبليغ
(و ما کان المومنون لينفروا کافه فلو لانفر من کل فرقه منهم طائفه ليتفقهوا في الدين و لينذروا قومهم اذا رجعوا اليهم لعلهم يحذرون) ؛ 5
« و شايسته نيست که مومنان همگي براي جهاد کوچ نمايند. پس چرا از هر گروهشان، دسته اي کوچ نمي کنند (و دسته اي بمانند) تا در دين ژرف آگاهي يابندو مردم خويش را چون به سويشان بازگشتند هشدار دهند، باشد که پروا کنند؟»
احاديث
6ـ عمل به گفته ها
امام اميرالمومنان علي (عليه السلام):
«احسن المقال ما صدقه حسن الفعال؛ 6
زيباترين گفتار آن است که عمل خوب (گوينده اش) ، آن را تصديق کند. »
7ـ خودداري از سخنان پيچيده و نامانوس
امام اميرمومنان علي (عليه السلام):
«احسن الکلام ما لا تمجه الا ذان و لا يتعب فهمه الافهام؛ 7
زيباترين سخن آن است که براي گوش ها ناخوشايند و درک آن براي فهم مردم سخت نباشد. »
8ـ تنظيم و دسته بندي مطالب
امام اميرالمومان علي (عليه السلام):
« احسن الکلام ما زانه حسن النظام و فهمه الخاص و العام؛ 8
زيباترين سخن آن است که نظمي زيبا آن را آراسته کرده و براي خاص و عام (مردم) قابل فهم باشد. »
9ـ پرهيز از سخنان زشت و ناپسند
امام اميرمومنان علي (عليه السلام):
«اياک و ما يستهجن من الکلام فانه يحبس عليک اللئام و ينفر عنک الکرام؛ 9
« از سخناني که ناپسند شمرده مي شود بپرهيز؛ زيرا اين کار، فرومايگان را بر گردت نگه مي دارد و بزرگواران را از گردت مي راند. »
10 ـ بيماري درازگويي
امام اميرمومنان علي (عليه السلام):
«ءافه الکلام الاطاله؛ 10 بيماري سخن، درازي آن است. »
رهنمودهاي امام خميني (قدس سره)
11ـ تعريف تبليغ
«تبليغات که همان شناساندن خوبي ها و تشويق به انجام آن وترسيم بدي ها و نشان دادن راه گريز و منع از آن است، از اصول بسيار مهم اسلام عزيز است. انشاءالله در محدوده توانتان، نقاط کور و مجهول را براي مردم شرف ايران و جهان اسلام باز و روشن نمائيد، و چهارچوب اسلام ناب محمدي که در ترسيم قهر و خشم و کينه مقدس و انقلابي عليه سرمايه داري غرب و کمونيزم متجاوز شرق است، و نيز راه مبارزه عليه ريا و حيله و خدعه را به مردم و بخصوص جوانان سلحشورمان نشان دهيد. »11
12ـ تبليغ، از واجبات اسلام
«جزء واجبات است که ما از اسلام تبليغ بکنيم. »12
13ـ تبليغ در راس همه امور
«مساله تبليغات يک امر مهمي است که مي شود گفت که در دنيا در راس همه امور قرار گرفته است و مي توان گفت که دنيا بر دوش تبليغات است. » 13
14ـ تبليغ برتر از تحصيل
«همانطور که تحصيل يک تکليفي است، تبليغ بالاتر است از او؛ تحصيل مقدمه تبليغ است؛ مقدمه انذار مردم است. »14
15ـ لزوم تبليغ براي همه
«امروز، تبليغ يک ويژگي خاص دارد و بر همه لازم است که تبليغات کنند. » 15
رهنمودهاي مقام معظم رهبري (مدظله العالي)
16ـ تعريف تبليغ
«تبليغ در اسلام، يعني رساندن حقايق اسلام به دنيا و شناساندن انقلاب اسلامي به مردم. » 16
17ـ ارزش و اهميت تبليغ
« مساله تبليغات از مسائل بسيار مهم اين کشور و انقلاب، و موضوع آن اشرف موضوعات است. » 17
18ـ تبليغ، طراوت بخشيدن به درخت انقلاب
«اگر قبول کنيم انقلاب يک امر مستمر است، پس بايد هماهنگ با آن، تبليغ و ارشاد مستمر کنيم؛ زيرا عدم تداوم تبليغ باعث خشکي درخت انقلاب خواهد شد. » 18
19ـ مسئوليت طلبگي، يعني تبليغ
«مسئوليت طلبگي، يعني تبليغ و جذب مردم به سمت اسلام، بايد هرچه بيشتر جدي گرفته شود. » 19
20ـ تبليغ يا شيوه هاي مدرن
«يکي از وظايف مهم حوزه هاي علميه، تبليغ است در سطح وسيع و به شيوه مطلوب و م درن. »20
رهنمودهاي بزرگان
21ـ محدث نوري (قدس سره):
«بر هر روضه خواني که عزم نموده بر داخل کردن نفس خويشتن در اين صنف و رسيدن به مقامات عاليه و درجات ساميه و ثواب هاي بي نهايت و اکرام هاي بي منت و اذيت که براي اين زمره مهيا نموده اند ووعده داده اند، لازم است پيش از اشتغال در اين فن، درست کردن اين دو شرط:... يکي اخلاص است و ديگري صدق که به جاي دو پله منبري است که بر آن بالا مي رود که اگر هر دو يا يکي از آن دو، صحيح و بي عيب نباشد، به رو خواهد افتاد و از فيوضات عرشه منبر بالمره محروم خواهد ماند. »21
22ـ محدث قمي (قدس سره):
«بر اهل منبر و روضه خوان هاست که در کار خويش اموري را پاس دارند، از جمله:
1. از سخن دورغ و افترا به خدا و حجت هاي او و علماي دين دروي کنند: نه بر حديث بيفزايد و نه در آن تدليس کند و نه دروغي را، به عنوان زبان حال، نقل کند.
2. اگر مجتهد نيست، در زمينه احکام فتوا ندهد.
3. اگر توان پاسخ نيکو به شهبه هاي عقيدتي را ندارد، وارد آن نشود و اساس دين و عقيده مردم را ويران نسازد.
4. سزاوار است، بويژه در غير ايام عاشورا، حالت هاي روحي مردم را مراعات نمايد؛ به اندازه اي ذکر مصيبت نمايد که دل ها رميده نشود و گفته ها سست نگردد، مثلاً مصيبت هاي بسيار فجيع و دلخراش را بر زبان نياورد. » 22
23ـ شهيد مطهري (قدس سره):
« اگر بگويم: مقام «تبليغ اسلام»، رساندن پيام اسلام به عموم مردم، معرفي و شناساندن اسلام به صورت يک مکتب، از مرجعيت تقليد کمتر نيست، تعجب نکنيد؛ مقامي است در همان حد. »23
24ـ مرحوم فلسفي (قدس سره):
«خطيب اسلامي بايد در حد خودش دين را بشناسد و از آن بالنسبه آگاه باشد و مطلبي را که براي بحث انتخاب مي کند، بخوبي بفهمد تا بتواند به شنوندگان بفهماند. کسي که خود، مطلبي را به خوبي درک نکرده و آن طور که بايد از آن آگاهي ندارد، نمي تواند به ديگران تفهيم نمايد:
ذات نايافته از هستي بخش کي تواند که شود هستي بخش
خشک ابري که بود ز آب تهي نايد از وي صفت آب دهي » 24
25ـرايموند دونکن:
«اگر شما شنوندگانتان را ترک کنيد، بهتر از آن است که شنوندگانتان شما را ترک کنند. » 25

نکته ها
26ـ اقناع عقلي مخاطبان
مبلغ بايد مخاطبان را در زمينه موضوع مورد نظرش اقناع کند، يعني در آن موضوع آن قدر آگاه و مسلط باشد که بتواند عقل آنان را در صحت واصالت آن موضوع قانع کند به گونه اي که مخاطبان آن را بپذيرند و جاي ترديد براي آنان باقي نماند. و اقناع مخاطبان گاه با ادله عقلي و گاه با ادله نقلي مانند آيات و روايات، وگاه با ادله عقلي و ادله نقلي ـ هردو با هم ـ انجام مي شود.
27ـ برانگيختن احساسات و عواطف
مبلغ علاوه بر اقناع مخاطبان، بايد آنان را نسبت به موضوع مورد نظر خود ترغيب و تشويق کند ودر آنان، براي انجام وظايف مربوط به آن موضوع، انگيزه به وجود آورد، يعني پس از اقناع عقلي بتواند احساسات و عواطف مخاطبان را برانگيزاند و تهييج کند.
28ـ تبليغ به مقتضاي حال
مبلغ بايد هماهنگ و متناسب با مخاطبان خود تبليغ کند. از اين رو، مثلاً بايد پيش از سخنراني، علت تشکيل و مناسب آن آگاه شود و بداند که مخاطبان او بيشتر چه کساني هستند تا مطابق با مقتضاي حال آنان سخن بگويد.
29ـ تنظيم مطالب و دسته بندي فيش ها
برگه هاي يادداشت (= فيش) و مطالبي را که براي تبليغ خود آماده مي کنيم، حتماً تنظيم ودسته بندي نماييم. اسپنسر مي گويد: «اگر افکار انسان مرتب و منظم نباشند، هرچه اطلاعات او بيشتر باشد، اشتباهات او نيز بيشتر مي شود. »
30ـ سخنراني ارتجالي
چنانچه به طور ناگهاني براي تبليغي دعوت شويم که فرصت مطالعه براي آن نداريم، از پذيرفتن چنين تبليغي خودداري وزريم، مگر آنکه از اندوخته هاي علمي و تجارب عملي فراواني در اين زمينه برخوردار باشيم و بتوانيم تبليغ قابل قبولي را ارائه کنيم. اين گونه تبليغ پذيرفتن را «تبليغ ارتجالي» مي نامند. و ارتجال به معناي انجام دادن کاري يا گفتن سخني بالبداهه و بدون درنگ است.
اشعار
31ـ سعدي:
تا مرد سخن نگفته باشد عيب و هنرش نهفته باشد
هر بيشه گمان مبر که خالي است باشد که پلنگ خفته باشد
32ـ اديب:
به گوينده، گيتي برازنده است که گيتي به گويندگان زنده است
33ـ سنايي:
نطق زيبا ز خاموشي بهتر ورنه در جان فراموشي بهتر
34ـ سنايي:
در سخن در ببايدت سفتن ورنه گنگي به از سخن گفتن
35ـ سعدي:
تا نيک نداني که سخن عين صواب است بايد که به گفتن، دهن از هم نگشايي
گر راست سخن گويي و در بند بماني به زان که دروغت دهد از بند رهايي

کتاب ها
36ـ اصول و مبادي سخنوري
محمدباقر شريعتي سبزواري، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1373.
37ـ تبليغ و مبلغ در آثار شهيد مطهري (قدس سره)
به کوشش عبدالرحيم موگهي، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1377.
38ـ خاطراتي خواندني از مبلغان ديني
حسين دهنوي، چاپ اول، قم، انتشارات يمين، 1377.
39 ـ راه و رسم تبليغ
تهيه و تنظيم: کانون نويسندگان فضلاي قمي حوزه علميه قم، چاپ اول، قم، دفتر نشر برگزيده، 1378.
40ـ سخن و سخنوري از نظر بيان و فن خطابه
محمد تقي فلسفي، چاپ اول، تهران، انتشارات الحديث، 1368.
ادامه دارد... .
پي نوشت:
1) مائده (5) /99.
2) فصلت (41) /33.
3) مائده (5) /67.
4) آل عمران (3) 104.
5) توبه (9) /122.
6) معجم الفاظ غرر الحکم و دررالکلم، مصطفي درايتي، چاپ اول، قم، مرکز تحقيقات و مطالعات اسلامي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1413، ص233.
7) همان، ص233.
8) همان، ص233.
9) همان، ص995.
10) همان، ص995.
11) صحيفه نور، امام روح الله موسوي خميني، تهيه و جمع آوري مرکز مدارک فرهنگي انقلاب اسلامي، 22ج، چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1364، ج21، ص113، 14/1/1368.
12) همان، ج18، ص100، 15/6/1362.
13) همان، ج18، ص100، 16/11/1359.
14) همان، ج15، ص8249، 1/9/1360.
15) همان، ج16، ص150، 26/2/1361.
16) 14/1/1369.
17) 27/2/1362.
18) 2/4/1361.
19) 13/10/1363.
20) 16/11/1368.
21) راه و رسم تبليغ، تهيه و تنظيم: کانون نويسندگان فضلاي قمي حوزه علمي، قم، چاپ اول، قم، دفتر نشر برگزيد، 1378، ص45ـ46.
22) همان، ص72ـ82.
23) حماسه حسيني، شهيد مرتضي مطهري، 3 جلد، چاپ بيستم و چهارم، قم، انتشارات صدرا، 1357، ج1، ص347.
24) راه و رسم تبليغ، همو، ص31.
25) عطر انديشه هاي بهاري، حسين سيدي، چاپ اول، قم، موسسه فرهنگي انتشاراتي نقش، 1378، ص135
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره12.