ع کوثر
چلچراغ تبليغ (2)
اخلاق خيلي لازم است؛ امّا اين جور نباشد كه ما وقتي اخلاق مي گوييم يا حديث مي خوانيم براي مردم، به طور كلي از مسائل روز، مسائل انقلاب، مسائل زندگي، تاريخچه پُر از حادثه انقلاب اسلامي، مسائل جهان بركنار باشيم... اين افراط است.

مطلب پيشين

همان گونه كه در شماره پيشين گفته شد، «چلچراغ تبليغ» مجموعه اي است متنوع، نو، جذاب و آموزنده و در بردارنده 40 آيه، 40 حديث، 40 رهنمود از حضرت امام خميني (قدس سره)، 40 رهنمود از مقام معظّم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي (مدظله العالي)، 40 رهنمود از بزرگان دين و دانش، 40 نكته آموزشي، 40 شعر و سروده و 40 كتاب در زمينه آموزه هاي تبليغي براي مبلّغان گرانمايه و گرانپايه است.
گفتني است در هر مقاله، براي هر يك از عنوان هاي هشت گانه پيشين، پنج نمونه را به قلم مي آوريم كه مجموعاً 40 نمونه خواهد شد. اميد است صاحب نظران را مقبول و مبلّغان را مطبوع افتد.

آيات
1 - تبليغ الهي با انگيزه الهي
«الّذين يبلّغون رسالات اللّه و يخشونه و لايخشون أحدا الّا اللّه و كفي باللّه حسيبا»؛ « (پيامبران پيشين) همانان هستند كه پيام هاي خدا را ابلاغ مي كنند و از او مي ترسند و از هيچ كس جز خدا نيز نمي ترسند و همين بس كه خداوند حسابگر (پاداش اعمالشان) است. »1

2 - مرزناپذيري تبليغ
«و ما أرسلناك الّا كافّة للنّاس بشيرا و نذيرا ولكنّ أكثر النّاس لايعلمون» 2
؛
«تو را جز مژده دهنده و هشدار دهنده براي همه مردم نفرستاده ايم؛ ولي بيشتر مردم نمي دانند. »
3 - خستگي ناپذيري در تبليغ
«قال ربّ انّي دعوت قومي ليلا و نهارا» 3
؛ «(حضرت نوح) گفت: اي پروردگار من! من قوم خود را شب و روز دعوت كردم. »
4 - هماهنگي تبليغات و مبلّغان
«و اذ قال عيسي ابن مريم يا بني اسرائيل انّي رسول اللّه اليكم مصدّقا لما بين يدي من التّورية و مبشّرا برسول يأتي من بعدي اسمه أحمد... » 4
؛ «و [ياد كن] آن گاه كه عيسي پسر مريم گفت: اي فرزندان اسرائيل! من فرستاده خدا به سوي شما هستم، تورات را كه پيش از من بوده است تصديق مي كنم و به فرستاده اي كه پس از من مي آيد و نام او «احمد» است مژده مي دهم. »
5 - تشويق در تبليغ
«هو الّذي يصلّي عليكم و ملائكته ليخرجكم من الظّلمات الي النّور و كان بالمؤمنين رحيما» 5
؛ «اوست همان كس كه خود و فرستگانش بر شما درود مي فرستند تا شما را از تاريكي ها به روشني بَرَند و او به مؤمنان مهربان است. »

احاديث
6 - وظايف مبلّغ
امام اميرمؤمنان علي (عليه السلام): «... يحتجّوا عليهم بالتّبليغ و يثيروا لهم دفائن العقول... » 6 .
«... (خداوند بزرگ پيامبران را فرستاد تا با مردم) از راه تبليغ با برهان سخن بگويند و گنجينه هاي پنهان خِرَدها را براي آنان آشكار كنند و به كار اندازند... . »
7 - خدا نكند كه چنين بشود...
امام اميرمؤمنان علي (عليه السلام): «انّما زهّد النّاس في طلب العلم كثرة ما يرون من قلّة عمل من عمل بما علم 7
؛ جز اين نيست كه مردم در پي دانش نرفتند چون بسياري از كساني كه دانش داشتند، كمتر به دانسته هاي خود عمل كردند. »
8 - نوجوانان و جوانان را دريابيم
امام صادق (عليه السلام): «. .. عليك بالاحداث فانّهم اسرع إلي كلّ خير 8 ؛
... (در تبليغ) نوجوانان و جوانان را درياب، زيرا آنان با شتاب بيشتري به سوي هر كار نيكي گام بر مي دارند.
9 - شعار بدون عمل، هرگز!
حضرت اميرمؤمنان علي (عليه السلام): «. .. لسنا نرعد حتّي نوقع و لانسيل حتّي نمطر 9
؛
... ما خروش بر نمي آوريم مگر آن كه در ميدان عمل قرار گيريم؛ و سيل جاري نمي كنيم مگر آن كه باران بباريم. »
10 - پرهيز از لاف زني و خالي بندي
امام اميرمؤمنان علي (عليه السلام): «ربّ صلف اورث تلفا 10 ؛ چه بسا لاف زني كه جز از دست دادن چيزي را به دست نمي آورد.

رهنمودهاي امام خميني (قدس سره)
11 - ارزش و اهميت تبليغ
«تبليغات مسأله اي است پر اهميت و حساس، يعني دنيا با تبليغات حركت مي كند. آن قدري كه دشمنانِ ما از حربه تبليغات استفاده مي كنند، از طريق ديگري نمي كنند؛ و ما هم بايد به مسأله تبليغات بسيار اهميت دهيم و از همه چيزهايي كه هست بيشتر به آن توجه كنيم. » 11
12 - معنويات: محور تبليغات
«تبليغات بايد براساس معنويات باشد، معنويات اساس اسلام است. سعي كنيد معنويات را زياد كنيد و از تشريفات تا آنجا كه مقدور است بكاهيد. همه اش در فكر درست كردن سالن و ساختمان نباشيد، بلكه در فكر معنويات اسلام باشيد. » 12
13 - تبليغ: متناسب با شرايط و نيازها
«وضع تبليغات بايد متناسب با نيازها و وضع حوزه ها باشد. » 13
14 - هماهنگي در تبليغات
«ما بايد در همه امور هماهنگي را حفظ نماييم، مخصوصاً هماهنگي در تبليغات كه از اهمّ امور است بايد بيشتر حفظ شود. بايد سعي كنيد وحدت و هماهنگي را به صورتي حفظ نماييد كه هر گونه تبليغات سوء را از بين ببريد. مي دانيد كه سلاح تبليغات، بُرنده تر از كاربرد سلاح در ميدان هاي جنگ است. » 14
15 - تبليغ نوشتاري با مطالبي صحيح
«توجه داشته باشيد كتاب ها و چيزهاي ديگري كه از «قم» منتشر مي شود، غير از كتاب هايي است كه در ساير شهرها منتشر مي شود. «قم» شهر علم و اسلام است. اگر خطايي از «قم» منتشر شود در دنيا عَلَم مي شود. اين موضوع هم بايد مورد توجه باشد كه از «قم» چيز خلافي منتشر نشود. » 15
رهنمودهاي مقام معظّم رهبري (مد ظله العالي)
16 - اخلاص: شرط اصلي تبليغ
«اخلاص شرط اصلي تبليغات است. اگر از بالاترين سطوح تا پايين ترين سطوح ذرّه اي اغراض شخصي به ميان آمد و من و ما مطرح شد، تبليغات خراب مي شود. ركن اوّل تبليغات سرآغاز آن به نام خدا و اتمام آن براي خداست؛ و الّا اگر برخلاف اين باشد، ديگر تبليغ نيست. تنها كلامي كه از قلب خارج مي شود به قلب خواهد نشست. كلامي كه براي خاطر خدا نباشد، به دل نيز نمي نشيند. »16
17 - چند بُعدي نگري در تبليغ
«اخلاق خيلي لازم است؛ امّا اين جور نباشد كه ما وقتي اخلاق مي گوييم يا حديث مي خوانيم براي مردم، به طور كلي از مسائل روز، مسائل انقلاب، مسائل زندگي، تاريخچه پُر از حادثه انقلاب اسلامي، مسائل جهان بركنار باشيم... اين افراط است. آن طرف در جهت سياسي هم افراط، خطاست؛ يعني در منبر و در سخنراني، همه مطلب را من البدو الي الختم معطوف مي كنند به امور سياسي، يك كلمه اخلاق و نصيحت و تهذيب و احكام و اين ها نيست. »17
18 - خِرَدورزي: از شرايط اصلي مبلّغ
«اگر چنانچه كسي براي ت بليغ رفت، عالم و متدين هم بود، ولي عاقل نبود و در آنجا سفاهت به خرج داد، اين خيلي مشكلات ايجاد مي كند. » 18
19 - عمل به گفته ها: از شرايط مهم تبليغ
«تلاش تبليغي بايد به وسيله كساني كه مورد اعتماد مردم هستند انجام گيرد؛ و براي جلب اعتماد مردم مي بايست اعمال و رفتار دعوت كننده مطابق گفتار و پيامش باشد، چنان كه تمامي پيامبران و ائمه اطهارعليهم السلام چنين بودند و به هر آنچه مي گفتند خود عامل بودند. » 19
20 - تبليغ هنري در هنر تبليغ
«هيچ سخنراني پرشور و هيچ گفتار و كرداري، در صوررتي كه خالي از هنر باشد، نمي تواند آن تأثيري را در اعماق جان مستمع بگذارد، كه يك كار هنري مي تواند بگذارد. » 20

رهنمودهاي بزرگان
21 - حاج شيخ عباس قمي( قدس سره)
«بر اهل منبر و روضه خوان هاست كه در كار خويش اموري را پاس دارند تا در زمره بزرگ شماران شعائر الهي قرار بگيرند و بر ارشاد و هدايت بندگان خدا توفيق يابند:
1. اباطيل را ترويج نكنند و فاجر و فاسق را مدح ننمايند.
2. بزرگان دين را سبك نشمرند.
3. اسرار آل محمدعليهم السلام را در منبر فاش نكنند، زيرا ممكن است عامه مردم ظرفيت درك مقامات آنان را نداشته باشند و انكار آن كنند.
4. به گونه اي سخن نگويند كه باعث اختلاف و فساد در زمين و مايه نشر فتنه شود.
5. براي سخنان معصومين عليهم السلام توجيهات ناسالم و باطل نكنند و در آن ها تصرفات و تحليل هاي خنك و ركيك ننمايند چنان كه در روزگار ما رواج دارد، اعاذنا الله تعالي. » 21
22 - شهيد مرتضي مطهري (قدس سره)
«من به عنوان يك فرد مسؤول به مسؤوليت الهي، به رهبران عظيم الشأن نهضت اسلامي كه براي همه شان احترام فراوان قائلم، هشدار مي دهم و بين خود و خداي متعال اتمام حجت مي كنم كه نفوذ و نشر انديشه هاي بيگانه به نام انديشه اسلامي و با مارك اسلامي، اعمّ از آن كه از روي سوء نيت و يا عدم سوء نيت صورت گيرد، خطري است كه كيان اسلام را تهديد مي كند. راه مبارزه اين خطر، تحريم و منع نيست. مگر مي شود تشنگاني را كه براي جرعه اي آب له له مي زنند، از نوشيدن آب موجود به عذر اين كه آلوده است منع كرد؟ اين ما هستيم كه مسؤوليم. ما به قدر كافي در زمينه هاي مختلف اسلامي، كتاب به زبان روز عرضه نكرده ايم. اگر ما به قدر كافي آب زلال و گوارا عرضه كرده بوديم، به سراغ آب هاي آلوده نمي رفتند:
گر نه تهي باشدي بيشتر اين جوي ها خواجه چرا مي دود تشنه در اين كوي ها
راه مبارزه، عرضه داشتن صحيح اين مكتب در همه زمينه ها با زبان روز است. حوزه هاي علميه ما كه امروز اين چنين شور و هيجان فعاليت اجتماعي يافته اند، بايد به مسؤوليت عظيم علمي و فكري خود آگاه گردند. بايد كارهاي علمي و فكري خود را ده برابر كنند. بايد بدانند كه اشتغال منحصر به فقه و اصول رسمي، جوابگوي مشكلات نسل معاصر نيست. » 22
23 - خطيب نامور: مرحوم محمدتقي فلسفي( رحمه الله):
«سخنران بايد در گفته هاي خود، مقدار درك شنوندگان را رعايت نمايد و در خور فهم آنان سخن بگويد.... گوينده در مقام سخن بايد درجه عقل، نيروي درك، سطح فرهنگ، ظرفيت معنوي، استعداد فكري، قدرت فراگيري، طرز تفكر، و خلاصه، درجات صلاحيت و شايستگي مستمعين را بسنجد و مطالب خود را با رعايت استعداد آنان بيان نمايد، نه آن كه مراتب علمي خود را معيار قرار دهد و هرچه را كه مي داند بگويد. » 23
24 - پاسكال:
«اگر مي خواهيد حرف شمار باور كنند، از خودتان حرف نزنيد. »24
25 - اندره شينيه:
«وقتي حرفي براي گفتن نداريم، آن را كش مي دهيم. » 25

نكته ها
26 - اقسام تبليغ
تبليغ بر سه قسم است: يك. تبليغ با گفتار؛ دو. تبليغ با نوشتار؛ سه. تبليغ با رفتار. بر ماست كه با قسم دوم بيش از قسم اول، و با قسم سوم بيش از قسم اول و دوم تبليغ نماييم و بر آن ها تكيه كنيم.
27 - راه هاي تقويت نويسندگي
با كسب آگاهي از دستور زبان، آيين نگارش و ويرايش، و با مطالعه نثرهاي فخيم و نظم و شعرهاي زيبا، قلم و بيان خود را صحيح و شيوا و زيبا كنيم. مثلاً به جاي واژه «كور» از واژه «نابينا» و يا «روشندل» استفاده كنيم، و يا املاي كلمات «دوّم» و «سوّم» و «ذغال» را به صورت صحيح آن، يعني «دوم» و «سوم» و «زغال» بنويسيم.
28 - دقت در تلفظ و معني صحيح كلمات غيرفارسي
واژه ها و كلمات غيرايراني و به ويژه واژه هاي انگليسي را در صورت دانستن تلفظ و معني صحيح آن ها به كار بريم. در غير اين صورت، جدّاً از به كارگيري اين گونه كلمات خودداري كنيم، زيرا تأثير منفي آن بيش از تأثير مثبت آن است.
29 - توجه به آراستگي ظاهر
جدّاً به آراستگي ظاهر خود از قبيل شانه كردن موها، تميز بودن و پاره نبودن جوراب ها و لباس ها، واكس داشتن نعلين و كفش ها، بدبو نبودن دهان و جوراب ها، خوشبو بودن بدن، باز نبودن دكمه هاي لباس ها و به ويژه قبا، اتو داشتن لباس ها، لكه نداشتن و درست پيچيده بودن عمامه ها و مانند آن توجه كنيم.
30 - نگاه در آينه
پيش از رفتن به كلاسِ درس و مجلسِ سخنراني، خود را در آينه ببينيم. يكي از روحانيان مي گفت: روزي به طرف كلاس درس مي رفتم. در بين راه و به طور اتفاقي روي سرم دست گذاشتم و ناگهان متوجه شدم كه عمامه بر سرم نيست. برگشتم و عمامه خود را بر سر گذاشتم؛ اما همين اتفاق باعث شد تا هميشه يك آينه كوچكي را در جيبم بگذارم و پيش از رفتن به مجلس سخنراني و كلاس درس، خودم را در آينه ببينم.

اشعار
31 - فردوسي:
سخن بهتر از گوهر آبدار چو بر جايگه بر بَرَندش به كار
32 - جامي:
سخن از چشمه جان گيرد آب زر رخشان ز شرر گيرد تاب
33 - سعدي:
اگر چه پيش خردمند خامشي ادب است به وقت مصلحت، آن بِه كه در سخن كوشي
دو چيز طَيره عقل است: دَم فروبستن به وقت گفتن و، گفتن به وقت خاموشي
34 - سعدي:
عالِمي را كه «گفت» باشد و بس هرچه گويد نگيرد انر كَس
عالِم آن كَس بُوَد كه بد نكند نه بگويد به خلق و خود نكند
35 - فرخي سيستاني:
فسانه گشت و كهن شد حديث اسكندر سخن نو آر كه نو را حلاوتي است دگر

كتاب ها
36 - روش تدريس
حسين دهنوي، چاپ اوّل، قم، انتشارات يمين، 1376.
37 - روشها
جواد محدّثي، چاپ سوم، قم، نشر معروف، 1376.
38 - اهميت و ضرورت تبليغات
احمد رزاقي، چاپ اوّل، تهران، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي، 1370.
39 - عطر انديشه هاي بهاري (ضرب المثل ها و سخنان انديشه مندان جهان)
حسين سيدي، چاپ اوّل، قم، مؤسسه فرهنگي - انتشاراتي نقش، 1378.
40 - قرآن و تبليغ
محسن قرائتي، چاپ اوّل، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1372.
ادامه دارد... .
پي نوشت:
1) احزاب/ 39.
2) سبأ/28.
3) نوح/5.
4) صف/6.
5) احزاب/43.
6) نهج البلاغه، گردآوري سيد ابوالحسن محمد شريف رضي، ترجمه سيد علينقي فيض الاسلام، [بي چا] ، [بي جا] ، [بي نا] ، [بي تا] ، خطبه 1، ص 33.
7) غرر الحكم و دررالكلم، عبدالواحد آمُدي، ترجمه محمدعلي انصاري قمي، 2 جلد، [بي چا] ، [بي جا] ، [بي نا] ، [بي تا] ، ج 1، ص 300، ح 36.
8) سفينة البحار، حاج شيخ عبّاس قمي، 2 جلد، [بي چا] ، بيروت، دار المرتضي، [بي تا] ، ج 1، ص 232 (حَدَثَ) .
9) نهج البلاغه، همان، خطبه 9، ص 61.
10) غرر الحكم و دررالكلم، همان، ج 1، ص 415.
11) صحيفه نور، امام روح الله موسوي خميني، تهيه و جمع آوري مركز مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي، 22 جلد، چاپ اوّل، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1364، ج 17، ص 157، 61/11/3.
12) همان، ج 18، ص 80، 62/6/2.
13) همان، ج 18، ص 79، 62/6/2.
14) همان، ج 16، ص 81، ص 60/12/25.
15) همان، ج 18، ص 70، 62/6/2.
16) 61/2/27. (سخنان مقام معظّم رهبري از كتاب «اهميت و ضرورت تبليغات» به نوشته احمد رزاقي برگفته شده اند.
17) 69/1/7.
18) 62/1/16.
19) 63/7/5.
20) 61/6/17.
21) با اقتباس از: راه و رسم تبليغ، تهيه و تنظيم: كانون نويسندگان فضلاي قمي حوزه علميه قم، چاپ اول، قم، دفتر نشر برگزيده، 1378، ص 69 - 79.
22) بررسي اجمالي نهضتهاي اسلامي در صدساله اخير، شهيد مرتضي مطهري، چاپ بيست ويكم، قم، انتشارات صدرا، 1375، ص 90.
23) را و رسم تبليغ، همان، ص 36 - 38.
24) عطر انديشه هاي بهاري، حسين سيدي، چاپ اوّل، قم، مؤسسه فرهنگي - انتشاراتي نقش، 1378، ص 139.
25) همان، ص 138.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره14.