ع کوثر
چلچراغ تبليغ (3)
در کنار سازماندهي تبليغي، به کار گرفتن تمامي توان انساني و فکري براي ارايه سخن حق با استفاده از شيوه‌ها، زبان‌هاي جديد و استدلال‌هاي سنجيده ضروري است...
مطلب پيشين
همان گونه که در شماره‌هاي پيشين گفته شد، «چلچراغ تبليغ» مجموعه‌اي است متنوّع، نو، جذّاب و آموزنده و در بردارنده 40 آيه،40 حديث، 40 رهنمود از حضرت امام خميني (رحمه الله عليه)،40 رهنمود از مقام معظّم رهبري حضرت آيت الله خامنه‌اي ( مدظلّه العالي )40 رهنمود از بزرگان دين و دانش، 40 نکته آموزشي، 40 شعر و سروده و 40 کتاب در زمينه آموزه‌هاي تبليغي
گفتني است در هر مقاله، براي هر يک از عنوان‌هاي هشت گانه پيشين، پنج نمونه ذکر مي‌شود که مجموعاً 40 نمونه خواهد شد. اميد است صاحب نظران را مقبول و مبلّغان را مطبوع افتد.
تبليغي
1. دعوت به خدا نه به خود
{يا ايها النّبي انّا ارسلناک شاهدا و مبشّرا و نذيرا و داعيا الي الله باذنه و سراجا منيرا}؛ 1
«اي پيامبر! ما تو را گواه و مژده آور و هشدار دهنده و به فرمان خدا فرا خواننده به سوي او و چراغي روشنگر فرستاديم.‌»
2. تبليغ روشنگرانه
{... و ما علي الرّسول الّا البلاغ المبين}؛ 2
«... بر فرستاده (خدا) جز تبليغ آشکار [مأموريتي] نيست.‌»
3. روشن‌هاي تبليغ
{ادع الي سبيل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالّتي هي احسن... }؛3
« [اي پيامبر!] مردم را با حکمت و اندرز نيکو به راه پروردگارت فرا خوان و با نيکوترين شيوه با آنان مجادله کن....‌»
4. بينش تبليغي
{قل هذه سبيلي ادعوا الي الله علي بصيرة انا و من التّبعني... }؛4
«بگو: اين راه من است که من و پيروانم با بينش [کامل] به سوي خدا فرا مي‌خوانيم....‌»
5. جذّابيت مبلّغ
{فبما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظّاً غليظ القلب لا نفضّوا من حولک... }؛ 5
«پس به [برکت] مِهر خدايي با آنان مهربان شدي و اگر تندخو و سخت دل بودي، قطعاً از يپرامون تو پراکنده مي‌شدند....‌»
احاديث
6. تأثير سخن تا بدين جاست
امام علي (عليه‌السلام): «ربّ کلام انفذ من سهام؛ 6
چه بسا سخني که تأثيرش از تيرها برّان افزون‌تر است.»
7. سخن فتنه برانگيز هرگز! امام، علي:
امام علي (عليه‌السلام): «ربّ فتنه الثارها قول؛7
چه بسا فتنه‌اي که سخني آن را برانگيخته باشد.»
8. پرهيز از سخنان جنگ برانگيز!
امام علي (عليه‌السلام): «ربّ حرب جنيت من لفظة؛ 8 چه بسا جنگي که از گفتن يک سخن پديد مي‌آيد.
9. سخن خسته کننده نگو!
امام علي (عليه‌السلام): «ربّ کلام کلّام؛ 9
چه بسا سخناني که بسيار خسته کننده اند.
10. سخن بيهوده نگوييم
امام علي (عليه‌السلام): «ربّ لغو يجلب شرّا؛10چه بسا سخن بيهوده‌اي که شرّي به بار آورد.
رهنمودهاي امام خميني (قدس سره)
11. مجالس تبليغ از محرّم است
«مجالس تبليغ ماهم از محرّم است. از اين قتل سيد الشّهداست و شهادت اوست.‌» 11
12. تبيين قيام عاشورا در تبليغ
«تکليف همه روحانيون، چه خطبايي که منبر تشريف مي‌برند يا ائمه جمعه، جماعت و هر کس که با مردم سر و کار دارد و با آن‌ها صحبت مي‌کند، اين است که وضعيت قيام حضرت سيد الشهدا را به مردم درست بفهمانند که قيام براي چي بود، چه بود و با چه عدّه‌اي قيام شد و با تحمل چه مصائبي آن قيام به آخر رسيد، که به آخر نخواهد رسيد.‌» 12
13. يادگيري زبان براي تبليغ
«اگر ما همه «زبان‌» ها را براي تبليغ اسلام بدانيم، عبادتي بزرگ است.‌» 13
14. صدور انقلاب با تبليغ
«ما که مي‌گوييم مي‌خواهيم انقلابمان را صادر کنيم، نمي‌خواهيم با شمشير باشد، بلکه مي‌خواهيم با «تبليغ» باشد.‌»14
15. انتشار کتاب پس از مطالعه و بررسي
«کتاب‌هايي را که مي‌خواهيد منتشر کنيد، حتماً بدهيد عدّه‌اي از فضلا بخوانند و نظر دهند و خودتان دقيقاً بررسي کنيد.‌»15
رهنمودهاي مقام معظّم رهبري ( مد ظله العالي )
16. استفاده از شيوه‌هاي گوناگون
«در کنار سازماندهي تبليغي، به کار گرفتن تمامي توان انساني و فکري براي ارايه سخن حق با استفاده از شيوه‌ها، زبان‌هاي جديد و استدلال‌هاي سنجيده ضروري است. ما بايد معارف، اصول عقايد، اخلاق، آداب زندگي، سياست و حکمت عملي را از مفاهيم قرآني و احاديث استخراج کنيم و مطالب خلق شده و توليدي را با استفاده از انواع و اقسام هنرها و ابتکارها و شيوه‌هاي بياني گوناگون در اختيار مشتاقان دين مبين اسلام قرار دهيم.‌» 16
17. به کارگيري ابزارهاي هنري
«ابزارهاي هنري بي شک رساترين، بليغ‌ترين و کاري‌ترين ابزار ابلاغ و تبليغ پيام است.‌» 17
18. رابطه ادب و هنر با تبليغ
«آن زباني که مي‌تواند پيام انقلاب را به اعماق جوامع برساند، زبان شعر و ادبيات و زبان هنر مي‌باشد.‌»18
19. استفاده از شعر و ادبيات
«گاهي يک بيت شعر گوياتر از چند ساعت سخن گفتن يک سخنور تواناست و ارزش شاعري که قصيده او از محتواي خوب، الفاظي زيبا و مضموني مناسب برخوردار باشد، از يک دانشمند کمتر نيست و لازم است اشعار قوي فارسي که در تفهيم عقايد و اخلاق اسلامي، مسائل سياسي و يا هر آنچه در ارتباط با نياز امروز جامعه اسلامي سروده شده را از کتب گوناگون استخراج و به احياي آن اهتمام ورزند.‌» 19
20. تربيت نويسنده
«چندين سال است که از پيروزي انقلاب مي‌گذرد، ما در اين چند سال خوب بود صدها نويسنده اسلامي که مباني اسلام را بنويسند ـ چون انقلاب، اسلامي است ـ و منتشر بکنند بايد تربيت مي‌کرديم که نکرديم....‌» 20

رهنمودهاي بزرگان
21. حاج شيخ عباس قمي (رحمه الله عليه):
«بر اهل منبر و روضه خوان هاست که در کار خويش اموري را پاس دارند تا در زمره بزرگ شماران شعائر الهي قرار بگيرند و بر ارشاد و هدايت بندگان خدا توفيق يابند؛ از جمله:
يک. آنچه را مي‌گويند، خود به کار بندند تا چونان چراغي نباشند که خود را تباه سازند و بسوزند و ديگران را نور و فروغ بخشند.
دو. به هنگام بيان فضائل و مقامات پيامبران و امامان معصوم (مطلبي را نگويند که (نزد خردمندان) مايه نقص آنان گردد.
سه. سخن را براي هدف‌هاي باطل دراز نکنند و در وعظ خويش، منظور شخصي نداشته باشند.
چهار. مطلبي را که ذلّت امام حسين و اهل بيت گران مقامش را برساند، نگويند؛ زيرا آن جناب، آقا و بزرگ سرفرازان و غيرتمندان بود و جان دادن زير شمشير را برخورداري و ذلّت برگزيد.‌»21
22. شهيد مرتضي مطهّري (رحمه الله عليه):
«چيزي که قابل توجّه و موجب خوشوقتي است، اين است که مردم ما به کُتُب ديني خود علاقه نشان مي‌دهند. کتاب ديني اگر خوب و مفيد نگارش يافته باشد، بيش از هر نوع کتاب ديگر خريدار دارد و اين خود وظيفه رهبران و نويسندگان ديني را مشکل‌تر مي‌کند. معلوم مي‌شود مردم آماده شنيدن و خواندن مطلب خوب ديني هستند. پس بر فضلا و نويسندگان ديني است که به خود زحمت بدهند و آثاري سودمند به جامعه عرضه بدارند.‌» 22
23. خطيب نامور، مرحوم محمد تقي فلسفي( رحمه الله عليه):
«افزون بر آن که سخن گوينده بايد منشأ علمي داشته باشد و آن را از روي بصيرت و آگاهي القا نمايد، لازم است اين نکته را نيز مورد کمال توجّه قرار دهد که سخنران بايد در گفته‌هاي خود، مقدار درک شنوندگان را رعايت کند و درخور فهم آنان سخن بگويد و براي نيل به اين هدف دو نکته بايد همواره مورد توجّه خطيب باشد:
اوّل: مادّه‌اي را که براي بحث انتخاب مي‌نمايد شايسته مجلس و متناسب با فهم حضّار باشد.
دوم: نبايد در هر مجلسي و براي هر شنونده‌اي آنچه را که در آن موضوع فرا گرفته و آگاهي يافته، بگويد و تمام معلومات خود را بي کم و کاست با مستمعين در ميان بگذارد؛ چه اين کار از طرفي خلاف بلاغت و موقع شناسي است، و از طرف ديگر ممکن است در مواردي مُضّر و زيانبار باشد.‌»23
24. آندره ژيد:
«آنچه را بنويس که ديگري نمي‌تواند به خوبي تو بنويسد.‌» 24
25. شارل بولر:
«ارزش يک کتاب به اين است که کس ديگري، غير از نويسنده‌اش، نتوانسته باشد آن را بنويسد.‌» 25
نکته‌ها
26. پرهيز از طرح شبهات
مبلّغ بايد از طرح شبهات پرهيز کند، مگر آن که پاسخ آن‌ها را در همان جلسه بدهد و جاي هيچ گونه شبهه‌اي را در ذهن مخاطبان خود نگذارد.
27. استفاده از روش مقايسه
براي تفهيم مطالب به شنوندگان و مخاطبان خود مي‌توان از روش مقايسه و سنجش مطالب با يکديگر استفاده کرد، مانند مقايسه آمار و ارقام هر سال نسبت به سال گذشته در موضوع مورد نظر.
28. شرکت در مجالس سخنوران نامي
اگر مبلّغي بخواهد در فن سخنوري رشد و ارتقا يابد، بايد در مجالس سخنوران نامور شرکت کند و از کيفيت ارائه مطالب و چگونگي ورود و خروج آنان در مسائل مختلف آگاهي پيدا کند.
29. جمع بندي سخنان و نتيجه گيري از آن‌ها
شايسته است که سخنران در پايان سخنراني خود، مطالب گفته شده را جمع بندي کند و پيام و يا پيام‌هاي آن را به صورت خلاصه شده، به مخاطبان خويش، عرضه نمايد تا نتيجه گيري آن سخنان در ذهنشان کاملاً باقي بماند.
30. هماهنگي حرکات و حالات با موضوع و محتوا
مبلّغ از نظر حرکات سرو دست و بدن و حالت چهره و کيفيت صدا بايد به گونه‌اي عمل کند که با موضوع و محتواي سخنانش کاملاً هماهنگ باشد؛ مثلاً اگر لطيفه‌اي مي‌گويد، تبسّمي بر لب داشته باشد و اگر مرثيه مي‌خواند، حالت حزن و اندوه به خود بگيرد.
اشعار
31. سعدي:
بسيچ سخن گفتن آن گاه کُن که داني که در کارگيرد سخُن
32. حافظ:
سخن به نزد سخندان ادا مکن حافظ که تحفه، کَس دُر و گوهر به بحر و کان نبَرَد
33. سنايي:
گنگ اندر حديث کم آواز به که بسيار گوي بيهُده تاز
34. صائب تبريزي:
يک عمر مي‌توان سخن از زلف يار گفت در بند آن مباش که مضمون نمانده است
35. کليم کاشاني:
گر متاع سخن امروز کساد است «کليم» تازه کن طرز 26که در چشم خريدار آيد
کتاب‌ها
36. تجارب مبلّغان هنرمند
مهدي چراغي، چاپ اوّل، قم، انتشارات قدس، 1374.
37. حماسه معلمي
طيبه زندي پور و بانو دخت نجفيان پور، چاپ دوم، تهران، دانشگاه الزهرا عليها‌السلام ، 1374.
38. سخنوري و فن بيان
مراکز تربيت معلم (سال اوّل رشته ادبيات فارسي و امور پرورشي، [بي چا] ، تهران، وزارت آموزش و پرورش، 1366.
39. کليات روش‌ها و فنون تدريس
امان الله صفوي، [بي چا] ، تهران، وزارت آموزش و پرورش (مراکز تربيت معلم) ، 1364.
40. مديرت شيوه‌هاي نو در آموزش
حسام الدين بيان و محمّد شکيبا مقدّم، چاپ اوّل، مرکز آموزش مديريت دولتي، 1372.
پي نوشت:
1) احزاب / 45 و 46.
2) نور/ 54.
3) نحل / 125.
4) يوسف / 108.
5) آل عمران / 159.
6) معجم الفاظ غرر الحکم و درر الکلم، مصطفي درايتي، چاپ اوّل، قم، مرکز مطالعات و تحقيقات اسلامي، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1413، ص 995.
7) همان، ص 946.
8) همان، ص 1030.
9) همان، ص 994.
10) همان، ص 1030.
11) صحيفه، نور، امام روح الله موسوي خميني، تهيه و جمع آوري مرکز مدارک فرهنگي انقلاب اسلامي، 22 جلد، چاپ اوّل، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1364، ج 17، ص 62، 25/7/1361.
12) همان، ص 60، 25/7/1361.
13) همان، ج 18، ص 80، 2/6/1362.
14) همان.
15) همان.
16) 6/2/1372.
17) 1/4/1366.
18) [18]. 15/11/1365.
19) 30/10/1368.
20) 16/11/1368.
21) با اقتباس از: راه و رسم تبليغ، تهيه و تنظيم: کانون نويسندگان فضلاي قمي حوزه علميه قم، چاپ اوّل، قم، دفتر نشر برگزيده، 1378، صص 69 ـ 86.
22) تبليغ و مبلّغ در آثار شهيد مطهّري، به کوشش عبدالرحيم موگِهي، چاپ اوّل، قم، مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1377، صص 299 و 300.
23) با اقتباس از: راه و رسم تبليغ، همو، صص 36 و 37.
24) کتاب شناسي توصيفي دکتر علي شريعتي، محمّد اسفندياري، چاپ نخست، قم، نشر خرّم، 1377، ص 18.
25) همان، ص 18.
26) راه و روش و طرز کار.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره15