سيد محمد حسين حسيني
حفظ حجاب و حياء و متانت
اين حياء و متانت از خانواده‌ هاي پيشوايان ديني انتظار مي‌ رود و توقع از آنان اين است كه در كوچه و خيابان، بازار و مجالس عروسي و... سنگيني و متانت خويش را حفظ كنند.
قرآن كريم بر حفظ حياء و حجاب توسط همسران پيامبرصلي الله عليه وآله تأكيد مي‌كند و مي‌فرمايد: «وَ قَرْنَ في بُيوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيةِ الْأُولي‌»؛ 1
«و در خانه‌هاي خود بمانيد و همچون دوران جاهليت نخستين [در ميان مردم] ظاهر نشويد!»
امروزه نيز اين حياء و متانت از خانواده‌هاي پيشوايان ديني انتظار مي‌رود و توقع از آنان اين است كه در كوچه و خيابان، بازار و مجالس عروسي و... سنگيني و متانت خويش را حفظ كنند و به عنوان همسر عالم ديني وقار خود را به نمايش گذارند تا مبادا بادهاي تند تهاجمات فرهنگي و اوضاع زمانه آنها را با خود ببرد!
قرآن گاه مسير خطاب را عوض كرده، به شخص پيامبرصلي الله عليه وآله خطاب مي‌كند كه به همسران و دختران خويش و زنان مؤمنان دستور ده حجاب و وقار و متانت و حياء را پاس دارند؛ آنجا كه مي‌فرمايد: «يا أَيهَا النَّبِي قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يدْنينَ عَلَيهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ»؛ 2 «اي پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسريهاي بلند خود را بر خويش فرو افكنند!»
نكته در خور دقت اين است كه خداوند اول نسبت به همسران و دختران شخص پيامبرصلي الله عليه وآله دستور حجاب مي‌دهد، بعد به زنان مؤمنين.
پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله نيز با رساترين بيان پيغام الهي را رساند و فرمود: «اي عائشه دختر ابي بكر! و‌اي حفصه دختر عمر! و اي‌ام سلمه! و‌اي فاطمه دختر محمد! و اي‌ام زبير عمه رسول خداصلي الله عليه وآله! جانهاي خود را از خدا بخريد [و با اعمال خويش با او معامله كنيد] و در راه آزادي خود [از آتش جهنم] تلاش كنيد! من از سوي خدا مالك [شما و امورتان و] چيزي نيستم و شما را نمي‌توانم بي نياز كنم.» 3
چنين تلاشي در راه حفظ حرمت حجاب و حياء و در نتيجه آزادي از آتش جهنم، متوجه خانواده‌هاي روحانيان نيز مي‌باشد.

اقامه دستورات ديني
بر كسي پوشيده نيست كه در جامعه ما مسئله بي نمازي و كم نمازي آمار خوبي ندارد. يكي از راههاي وادار كردن افراد بي نماز و يا سبك شمارنده نماز به نماز و ديگر عبادات، رفتاري است كه خانواده مبلغان و روحانيان در اقصي نقاط كشور از خود به نمايش مي‌گذارند و با مقيد بودن به نمازهاي اول وقت و حضور در جماعات مي‌توانند در اطرافيان مؤثر باشند. واي از آن روزي كه خانواده‌هاي پيشوايان ديني نسبت به مسائل روزه و نماز و ديگر عبادات كم توجه باشند!
قرآن با صراحت به همسران پيغمبرصلي الله عليه وآله دستور مي‌دهد: «وَأَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتينَ الزَّكاةَ»؛ 4 « [اي همسران پيامبر] نماز را بر پا داريد و زكات را بپردازيد!»
و از اسماعيل پيغمبرصلي الله عليه وآله تمجيد مي‌كند كه «وَ كانَ يأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ وَ كانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيا»؛ 5 «او همواره خانواده‌اش را به نماز و زكات فرمان مي‌داد و پيوسته مورد رضايت پروردگارش بود.»
اطاعت از خدا و رسول صلي الله عليه وآله
دستورات الهي توسط عالمان ديني نسل به نسل به دست مردم رسيده است و محدثان و راويان و علماء زيادي در راه حفظ دستورات الهي جان خويش را فدا كرده و با عمل خود، پاي بندي به دستورات خدا و رسول صلي الله عليه وآله را به اثبات رسانده اند. به همين جهت، خانواده‌هاي آنها نيز لازم است كه بيش از ديگران مقيد به دستورات الهي باشند، و مسير اطاعت محض از خدا و رسول صلي الله عليه وآله را بپيمايند و زينب وار در راه حفظ و نشر اسلام، از هيچ فداكاري و از خود گذشتگي كه بر اثر انقياد در برابر دستورات الهي است، كوتاهي نكنند.
قرآن كريم به همسران رسول خداصلي الله عليه وآله مي‌فرمايد: «وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»؛ 6 «و خدا و رسولش را اطاعت كنيد!»

تبليغ عملي
روحانيت از دو طريق مي‌توانند دستورات اسلامي را به مردم برسانند و آنها را به خير و صلاح دعوت كنند:
1. از راه زبان و گفتار و قلم و كتاب و نوشتار؛
2. از راه عمل و رفتار. اگر اين رفتار در عمل خانواده آنان نيز تجلي كند، بهترين و بيشترين اثر را در افراد محل تبليغ خواهد گذاشت. شاهد اين مدعا، تحولاتي است كه چنين خانواده‌هايي در محل سكونت و تبليغ خود داشته اند. اگر آماري از روحانيان طرح هجرت و غير آنان تهيه شود، معلوم مي‌شود كه بيشترين موفقيت از آنِ كساني بوده است كه خانواده‌هاي آنان رفتار نيكو و اخلاق پسنديده و اعمال مورد پسند الهي در بين مردم داشته اند.
امام صادق عليه السلام فرمود: «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَيرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِيرَوْا مِنْكُمُ الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ الصَّلَاةَ وَ الْخَيرَ فَإِنَّ ذَلِكَ دَاعِيةٌ؛ 7 مردم را با غير زبان خود [به كارهاي نيك دعوت كنيد] تا آنان از شما ورع و تلاش و نماز و [كوشش در] كارهاي خير ببينند. پس به راستي اين گونه عمل كردن دعوت كننده است.»

صبر و بردباري
زندگي طلبگي حتي در وضع فعلي كه امكانات زندگي بهتر شده است، با سختيها و كمبودها همراه است؛ مخصوصاً در مورد كساني كه در روستاهاي دور دست براي تبليغ دين به هجرت رفته اند. نامناسب بودن مسكن، كمبود در آمد و... همه مي‌طلبد كه خانواده‌هاي روحانيان با تأسي به فاطمه زهراعليها السلام صبر و بردباري پيشه كنند و زبان به شكايت و گلايه نگشايند كه اين باعث ضايع شدن اجر تبليغ آنان و تأثير سوء در بين مردم مي‌شود.
مردان موفق در عرصه دين و روحانيت و پيشتازان در امر هدايت، غالباً كساني بوده اند كه همسرانشان در سختيهاي زندگي ياورشان بوده اند و مشكلات و كمبودها را تحمل كرده اند.

زهد و ساده زيستي
زهد يعني اعراض و بي ميلي. بي ميلي دو گونه است: طبيعي و روحي. بي ميلي طبيعي آن است كه طبع انسان نسبت به چيز معيني تمايل نداشته باشد، همچون بيماري كه به غذا و ميوه و ساير خوردنيها ميل ندارد. اين را زهد نمي‌گويند.
بي ميلي روحي يا عقلي يا قلبي آن است كه اشيائي كه مورد تمايل و رغبت طبع است، از نظر انديشه و آرزوي انسان كه در جستجوي سعادت و كمال مطلوب است، هدف و مقصود نباشد، بلكه هدف و مقصود و نهايت آرزو و كمال مطلوب اموري باشد كه مافوق مشتهيات نفساني است.
ريشه‌هاي زهد متفاوت است، ولي از نظر دستورات اسلام گاه فلسفه و ريشه زهد ايثار است و زاهد از آن جهت، ساده و بي تكلف و در كمال قناعت زندگي مي‌كند كه ديگران را به آسايش برساند. او آنچه دارد، به نيازمندان مي‌بخشد؛ زيرا قلب حساس و دل درد آشناي او آن گاه راضي به استفاده از نعمتهاي جهان مي‌شود كه انسان نيازمندي باقي نباشد.
و گاه ريشه زهد همدردي و شركت عملي در غم مستمندان و محرومان است. مستمند و محروم آن گاه كه در كنار افراد برخوردار و مرفه قرار مي‌گيرد، رنجش مضاعف مي‌گردد؛ از طرفي، رنج تهيدستي و ناداري و از طرف ديگر، رنج احساس عقب ماندگي و فاصله داشتن از ديگران. 8
آنچه از خانواده‌هاي اهل علم انتظار مي‌رود، زهد به جهت همدردي با اقشار ضعيف جامعه است. هر چند زهد ايثاري از آنان مطلوب‌تر و در امر هدايت تأثيرگذارتر است. چرا كه پيشوايان ديني و خانواده‌هاي آنان در معرض ديد جامعه قرار دارند و چشمها به آنان دوخته شده است.
حضرت علي عليه السلام مي‌فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَي فَرَضَ عَلَي أَئِمَّةِ الْعَدْلِ أَنْ يقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ كَيلَا يتَبَيغَ بِالْفَقِيرِ فَقْرُهُ؛ 9 خداوند بر پيشوايان دادگر فرض كرده است كه زندگي خود را با طبقه ض عيف تطبيق دهند تا رنج فقر، مستمندان را ناراحت نكند.»
همچنين از آن حضرت نقل شده است كه فرمود: «خداوند مرا پيشواي خلق قرار داده و به همين سبب بر من فرض كرده است كه زندگي خود را در خوراك و پوشاك در حد ضعيف‌ترين طبقات اجتماع قرار دهم تا از طرفي، مايه تسكين آلام فقير و از طرف ديگر، سبب جلوگيري از طغيان غني گردد.» 10
همين انتظار ساده زيستي و زندگي زاهدانه از خانواده‌هاي علماء و روحانيان نيز مي‌رود تا باعث تسكين آلام و رنجها و نداريهاي قشر آسيب پذير جامعه باشند.

آگاهي به مسائل ديني
خانواده اهل علم در مهد علم و مسائل ديني به سر مي‌برند و انتظار اين است كه با مسائل اسلامي، مخصوصاً احكام شرعي آشنا باشند و لااقل آگاه به همان حدّي باشند كه تمام مراجع در رساله‌ها فرموده اند: «مسائلي را كه انسان غالباً به آنها احتياج دارد، واجب است ياد بگيرد.» 11

توقع مردم اين است كه خانواده روحاني و فرزندان آنان با مسائل ديني و احكام شرعي آشنا باشند و به ويژه همسران آنان نسبت به مسائل مخصوص بانوان آگاهي داشته باشند؛ چرا كه هم نياز خود آنان است و هم بايد پاسخگوي سؤالات بيش از نصف جمعيت هر منطقه كه زنان هستند، باشند.
و به اين نكته نيز بايد توجه داشت كه هر مسئله شرعي را كه براي قشر بانوان بيان مي‌كنند، ثواب فراوان و پاداش عظيمي در پي دارد. حضرت علي عليه السلام نقل كرده است كه روزي يكي از زنان مدينه خدمت فاطمه زهراعليها السلام رسيد و گفت: مادر پيري دارم كه در نماز سؤالاتي دارد و مرا فرستاده است تا مسائل شرعي نماز را از شما بپرسم. حضرت زهراعليها السلام فرمود: بپرس! آن زن مسائل فراواني مطرح كرد و پاسخ شنيد؛ اما در ادامه پرسشها، احساس خجلت كرد و گفت:‌اي دختر رسول خداصلي الله عليه وآله! بيش از اين نبايد شما را به زحمت اندازم.
حضرت فرمود: «هَاتِي وَ سَلِي عَمَّا بَدَا لَكِ أَ رَأَيتِ مَنِ اكْتُرِي يوْماً يصْعَدُ إِلَي سَطْحٍ بِحِمْلٍ ثَقِيلٍ وَ كِرَاهُ مِائَةُ أَلْفِ دِينَارٍ يثْقُلُ عَلَيهِ فَقَالَتْ لَا؛ [باز هم] بيا و از آنچه برايت پيش آمده بپرس! آيا كسي كه روزي اجير شده است تا بار سنگيني را به بام ببرد و در مقابل آن صد هزار دينار بگيرد، چنين كاري براي او دشوار است؟ گفت: خير.»
حضرت فرمود: «اكْتُرِيتُ أَنَا لِكُلِّ مَسْأَلَةٍ بِأَكْثَرَ مِنْ مِلْ ءِ مَا بَينَ الثَّرَي إِلَي الْعَرْشِ لُؤْلُؤاً فَأَحْرَي أَنْ لَا يثْقُلَ عَلَي؛ من اجير شده‌ام كه هر مسئله‌اي كه پاسخ دهم، بيش از فاصله بين زمين و عرش گوهر و لؤلؤ پاداش گيرم. پس سزاوارتر است كه بر من سنگيني نيايد.» 12
حديث فوق هم نشانگر نقش حضرت فاطمه عليها السلام به عنوان همسر امام و پيشواي مردم در پاسخگويي به مسائل شرعي است و هم بيانگر پاداش عظيم بيان احكام، مخصوصاً اگر توسط بانوان براي زنان بيان شود، مي‌باشد.
پي نوشت:
1) احزاب / 33.
2) همان / 59.
3) تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 15، ص 365، ذيل آيه 215 سوره شوري.
4) احزاب / 33.
5) مريم / 55.
6) احزاب / 33.
7) اصول كافي، ج 2، ص 78، ح 14؛ سفينة البحار، ج 2، ص 643.
8) با نگاهي به: سيري در نهج البلاغه، مرتضي مطهري، انتشارات صدرا، صص 211 - 227.
9) نهج البلاغه، خ 209، ترجمه محمد دشتي، ص 430.
10) بحارالانوار، محمد باقر مجلسي، چاپ تبريز، ج 9، ص 758، به نقل از: سيري در نهج البلاغه، مرتضي مطهري، ص 228.
11) رساله امام خميني رحمه الله، ص 5، مسئله 11.
12) بحارالانوار، بيروت، دار احياء التراث العربي، ج 2، ص 3، ح 3؛ لئالي الاخبار، ج 2، ص 254.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 84