سيدجواد حسيني
راه رسيدن به تواضع
علم و دانش واقعي نوري است كه در قلبهاي آماده و با لياقت جاي مي‌گيرد و بارزترين ثمره آن فروتني است. آري، درخت پر بار سر به زير و چنار بي ثمر سر به فلك دارد. علي عليه السلام فرمود: «اَلتَّواضُعُ ثَمَرَةُ الْعِلْمِ؛ فروتني ميوه دانش است.»
تواضع حقيقي؛ نه ظاهري و تصنعي، امري نيست كه با پا شدن و خم شدن و مؤدبانه و سنگين و ملايم حرف زدن به دست آيد. بسيارند كساني كه اين گونه حركات را براي صيد ديگران و رسيدن به مقامات اجتماعي بيشتر پيشه خود ساخته اند؛ غافل از اينكه هرگز به آنچه مي‌خواهند، دست نمي‌يابند. هر چند ممكن است چند صباحي همچون سراب باعث جذب و تمايل دلهاي ديگران بشوند، ولي يقيناً اين جذب ماندگار و پايدار نخواهد بود. فروتني ريشه دار كه رنگ خدايي دارد، به چند امر حاصل مي‌شود:
1. درك عميق عظمت خداوند
آنكه شناخت و فهميد كه در هستي جز خدا بزرگي وجود ندارد و بزرگي نيز جز در پرتو بندگي او ميسر نيست، يقيناً جز فروتني راهي را بر نخواهد گزيد.
علي عليه السلام فرمود: «لَا ينْبَغِي لِمَنْ عَرَفَ عَظَمَةَ اللَّهِ أَنْ يتَعَظَّمَ فَإِنَّ رِفْعَةَ الَّذِينَ يعْلَمُونَ مَا عَظَمَتُهُ أَنْ يتَوَاضَعُوا لَهُ؛ 1 سزاوار نيست براي كسي كه عظمت خدا را شناخته، بزرگي كند [و خود را برتر بداند] ، پس بلند مرتبگي كساني كه عظمت او را مي‌دانند، آن است كه در برابر او فروتني كنند.‌»
2. دانش حقيقي
علم و دانش واقعي نوري است كه در قلبهاي آماده و با لياقت جاي مي‌گيرد و بارزترين ثمره آن فروتني است. آري، درخت پر بار سر به زير و چنار بي ثمر سر به فلك دارد. علي عليه السلام فرمود: «اَلتَّواضُعُ ثَمَرَةُ الْعِلْمِ؛ 2 فروتني ميوه دانش است.»
و تجربه تاريخي نيز اين را تأييد مي‌كند. پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله كه علم اولين و آخرين را داشت، برترين فروتني را از خود نشان داد. علي عليه السلام درباره او چنين مي‌فرمايد: «وَ لَقَدْ كَانَ صلي الله عليه وآله يأْكُلُ عَلَي الْأَرْضِ وَ يجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ يخْصِفُ بِيدِهِ نَعْلَهُ... وَ يرْكَبُ الْحِمَارَ الْعَارِي وَ يرْدِفُ خَلْفَهُ؛ 3 و [پيامبرصلي الله عليه وآله] روي زمين [بدون فرش مي‌نشست و غذا مي‌خورد و با تواضع همچون بردگان جلوس مي‌كرد و با دست خود كفش خويش را وصله مي‌كرد... و بر مركب برهنه سوار مي‌شد و [حتي] كسي را پشت سر خويش سوار مي‌كرد.»
و علي عليه السلام نيز كه باب علم نبي صلي الله عليه وآله است و هزار باب علم را از او فرا گرفته، افتخارش اين است كه «ابو تراب‌» و خاكنشين است.
3. توحيد و بندگي
عامل ديگر براي رسيدن به تواضع، رسيدن به توحيد الهي به معناي واقعي كلمه، از جمله توحيد در عبادت و بندگي است. امام صادق عليه السلام فرمود: «وَ لَا يعْرِفُ مَا فِي مَعْنَي حَقِيقَةِ التَّوَاضُعِ إِلَّا الْمُقَرَّبُونَ [مِنْ عِبَادِهِ] الْمُسْتَقِلِّينَ بِوَحْدَانِيتِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يمْشُونَ عَلَي الْأَرْضِ هَوْناً...؛ 4 و حقيقت تواضع را جز مقرباني كه مستقل در وحدانيت خداوندند، درك نمي‌كنند. خداوند عز و جل مي‌فرمايد: بندگان خداوند رحمان كساني هستند كه در زمين با آرامش [و بي تكبر] راه مي‌روند....»
پي نوشت:
1) نهج البلاغة، خ 147.
2) منتخب ميزان الحكمة، ص 537؛ غرر الحكم، ح 301.
3) نهج البلاغة، خ 160.
4) بحار الانوار، ج 72، ص 121.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره89.