كلاسداري كودكان و نوجوانان (4)
رفع خستگي(1)
مسابقات را به اعتبار شكل و سؤالات آن‌ها مي‌توان به دو گروه مسابقات پرسشي و مسابقات عملي تقسيم كرد. مسابقات پرسشي نيز به دو گروه مسابقات با پرسش‌هاي كوتاه و مسابقات با پرسش‌هاي تفصيلي، تقسيم مي‌شوند.
قسمت پيشين
اشاره:
آن چه پيش رو داريد چهارمين قسمت از مجموعه «روش تنظيم محتوا» به عنوان روشي نو در ارائه برنامه‌هاي جذاب براي جوانان و نوجوانان است.
در اين روش براي اجراي برنامه، پنج مرحله در نظر گرفته شده است كه عبارتند از:
1- شروع برنامه 2- ارائه آيات و روايات 3- رفع خستگي 4- بيان احكام 5- بيان تكاليف و دعا.
در سه قسمت قبلي از اين مباحث، دو مرحله نخست از مراحل پنجگانه توضيح داده شد و بيان گرديد كه برنامه با يكي از شروع‌ها كه عبارتند از: الف) شروع با بسم الله الرحمن الرحيم؛ ب) شروع با پرسش ها؛ ج) شروع با نكات اخلاقي؛ د) شروع با تشبيهات؛ ه) شروع با همخواني سوره؛ و) شروع با بيان نعمت‌ها و پيام اعضاء؛ ز) شروع با خواندن شعر، آغاز مي‌گردد. 1
در مرحله دوم محتواي آيات و روايات ارائه مي‌شود. براي ارائه آيات و روايات مي‌توان از شيوه‌هاي مختلفي مثل: الف) شيوه تنوعي؛ ب) شيوه تلخيصي؛ ج) شيوه شان نزولي؛ د) شيوه طراحي و نقاشي؛ ه) شيوه قصه و داستان؛ و) شيوه پرسش و پاسخ؛ ز) شيوه جزوه درسي، استفاده كرد. 2
در اين قسمت، سومين مرحله از اجراي برنامه با عنوان «رفع خستگي‌» مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرد.‌»

مرحله سوم: رفع خستگي
در مرحله سوم از اجراي برنامه براي نوجوانان و جوانان، فرض بر اين است كه مخاطبان پس از اجراي نيمي از برنامه خسته شده اند و بايد خستگي آن‌ها را زدود. يكي از شيوه‌هاي متداول براي رفع خستگي، استفاده از جك‌ها و معماهاي بي محتوا و تكراري است. اين شيوه گر چه موجب ايجاد تنوع و رفع خستگي است، اما برنامه‌هاي ديني را دچار آفت سطحي و سبك بودن، كم محتوايي و جدي نبودن در نظر مخاطبان مي‌كند.
در اين مرحله براي تقويت روحيه نوجوانان و جوانان و رفع خستگي آن‌ها و در عين حال دوري از عوارض فوق، شيوه‌هاي متنوعي در نظر گرفته شده است تا ضمن ايجاد تنوع، معارف بلند ديني - از قرآن و حديث معصومين عليهم السلام - در جان مخاطبان جاي گيرد.
مسابقات مختلف با پرسش‌هاي كوتاه و يا تفصيلي (متن‌هاي ادبي، اشعار و ...) و نيز مسابقات عملي به صورت ميان پرده‌ها، نمونه‌هايي از اين شيوه‌ها و قالب‌ها است كه در ذيل درباره هر يك از آن‌ها توضيح خواهيم داد.

نكاتي درباره مسابقات
براي اجراي مسابقه، توجه به نكات زير ضروري است:
1- گرچه اجراي مسابقه براي هر يك از كودكان، نوجوانان و جوانان مفيد و تجربه شده است، ولي در جايي كه مخاطبان ما در مقطع تحصيلي راهنمايي باشند، پرسش‌هاي كوتاه بهتر جواب مي‌دهد. از اين رو در اين نوشتار، سؤالات مسابقه با پرسش‌هاي كوتاه را متناسب با سطح ذهني و علمي اين مقطع تحصيلي طراحي كرده ايم. مربيان محترم مي‌توانند براي دوره‌هاي دبيرستان و... سؤالات ديگري طراحي كنند.
مسابقه با متن‌هاي ادبي، براي دوره دبيرستان و مسابقه با اشعار، براي دانش آموزان دوره ابتدايي و پائين‌تر از آن و مسابقه با ميان پرده‌ها، براي استفاده عموم (كودكان، نوجوانان و جوانان) كارآيي بهتري دارد.
2- در اجراي مسابقه مي‌توان به انتخاب مربي يا مخاطبان، فردي را جلو جمعيت آورد و از او سؤال كرد و مي‌توان افرادي را در قالب چند گروه در مسابقه شركت داد. در هر صورت گرچه شركت كنندگان در مسابقه افراد يا گروه‌هاي خاصي هستند، ولي در واقع مخاطب ما همه شاگردان مي‌باشند و همه آن‌ها آموزش خواهند ديد.
3- اجراي مسابقات نياز به هديه و جايزه دارد. از اين رو در صورتي كه بيش از يك روز برنامه داشته باشيم مانند برنامه‌هاي ده روز يا يكماهه و بيشر، بهتر است از شيوه امتياز دادن استفاده كنيم. بدين صورت كه هر كس 100 امتياز بياورد، ممتاز بوده و در پايان دوره جايزه مي‌گيرد. و كساني كه 200 امتياز بياورند هديه بهتري مي‌گيرند و آنان كه 300 امتياز كسب كنند، جايزه بهتري ريافت خواهند كرد.
با اين شيوه دست مربي باز است و در صورتي كه تا پايان دوره نتواند هداياي زيادي تهيه كند، به اندازه‌اي كه مي‌تواند، افراد را ممتاز و برنده نهائي را جايزه مي‌دهد، و نگران تهيه نشدن جوايز زياد نخواهد بود.
4- مربي نبايد طوري مسابقه را اجرا كند كه دانش آموزان خود را طلب كار او بدانند بلكه او بايد طلبكار آن‌ها براي ارائه جواب‌هاي درست باشد. به جاي اينكه دانش آموزان پس از كلاس جهت گرفتن جايزه به دنبال مربي راه بيفتند، بايد كاري كرد كه آن‌ها نياز به گرفتن جواب‌هاي صحيح سؤالات داشته باشند و براي گرفتن جواب به دنبال مربي راه افتند.
5- نوجوانان و جوانان شركت كننده در مسابقات نبايد از كم و كيف جوايز و مقدار امتيازات اطلاعي داشته باشند. در غير اين صورت مربي بايد هر روز بخشي از نيروي خود را جهت پاسخ گويي به اينكه مقدار امتياز هر كس چقدر است مصرف كند. چنانكه دانش آموزان از امتيازات خود سؤال كنند مي‌توان به آن‌ها گفت: امتيازات را در پايان دوره يكجا اعلام مي‌كنيم تا ذوق زده شويد.

انواع مسابقات
مسابقات را به اعتبار شكل و سؤالات آن‌ها مي‌توان به دو گروه مسابقات پرسشي و مسابقات عملي تقسيم كرد. مسابقات پرسشي نيز به دو گروه مسابقات با پرسش‌هاي كوتاه و مسابقات با پرسش‌هاي تفصيلي، تقسيم مي‌شوند.

مسابقات پرسشي
الف: مسابقات با پرسش‌هاي كوتاه
در اين مسابقات سؤال‌ها به صورت كوتاه مطرح مي‌شوند و از شركت كننده در مسابقه انتظار مي‌رود كه پاسخي كوتاه ارائه كند.
اين مسابقات را به اعتبار اهداف و محتواي سؤالات آن‌ها مي‌توان به چند گروه تقسيم كرد كه در ذيل بيان مي‌شود.

1- مسابقات اخلاقي
براي ايجاد رفتارهاي صحيح و شكل گيري خصلت‌هاي خوب اخلاقي در دانش آموزان، مي‌توان مطالب اخلاقي را به صورت سؤال درآورده و در قالب مسابقه ارائه كرد. به نمونه‌هايي از اين سؤالات توجه كنيد.

نمونه اول:
مي توان سؤالات زير را مطرح كرد و از شركت كنندگان در مسابقه خواست كه با عبارات «بهترين مردم‌» يا «بدترين مردم‌» پاسخ دهند.
1- كسي كه تو را به راه خير دعوت كند؟
2- كسي كه خودش را بهتر از مردم بداند؟
3- كسي كه ديدن او شما را به ياد خدا بيندازد؟
4- كسي كه به مردم ظلم مي‌كند و آزار مي‌رساند؟
5- دوستي كه با شماهمدردي داشته باشد؟
6- كسي كه خوبي را با بدي پاسخ مي‌دهد؟
7- كسي كه نفع رسان و نيكوكار باشد؟
8- كسي كه در مقابل سختي‌ها صبر مي‌كند؟
9- كسي كه به دنبال عيب جويي مردم است؟
10- كسي كه برايش مهم نباشد كه مردم او را در حال گناه ببينند؟

نمونه دوم:
مي توانيم سؤالاتي را به صورت زير مطرح كرده واز مخاطب يا مخاطبان خود بخواهيم كه با «بله‌» يا «خير» به آن پاسخ دهند.
1- آيا مي‌دانيد رفتار هر كس نشان دهنده شخصيت اوست؟
2- آيا مواظب هستيد كه رفتار شما هر روز بهتر از ديروز باشد؟
3- آيا با رفتار خوب نسبت به پدر و مادر از زحمات آن هاقدرداني مي‌كنيد؟
4- آيا مي‌دانيد رفتار من و شما مي‌تواند براي همه جامعه الگو باشد؟
5- آيا مي‌دانيد رفتار من و شما در تمام جامعه تاثير دارد؟
6- اگر دوست شما نسبت به بدتر شدن رفتارتان تذكر داد، آيا از او تشكر مي‌كنيد؟
7- آيا همراه با انجام امر به معروف، ديگران را هم به آن توصيه مي‌كنيد؟
8- آيا با برخوردي محبت آميز همكلاسي‌ها را از خود راضي مي‌كنيد؟
9- آيا فقط به توصيه ديگران نمازتان را سر وقت مي‌خوانيد؟
10- آيا شوخي زياد شخصيت انسان را از بين مي‌برد؟

نمونه سوم:
نمونه ديگري از مسابقه اخلاقي به اين صورت است كه جملاتي اخلاقي را مطرح كرده و از مخاطب خود مي‌خواهيم آنچه را كه ما مي‌گوئيم تكرار كند و در صورت صحت تكرار، به او امتياز مي‌دهيم.
نمونه‌هايي از اين جملات را در ذيل مي‌آوريم:
1- بزرگترين گناه، نااميدي از درگاه خداوند است.
2- كار، آدمي را صيقل مي‌دهد.
3- تجربه بزرگترين استاد است.
4- تجربه از علم بهتر است.
5- اعتماد به نفس بزرگترين سرمايه است.
6- ايمان و جوانمردي زيادش هم كم است.
7- فرزند نيك بزرگترين سود است.
8- نااميدي، پيش از مرگ، انسان را مي‌كشد.
9- گذشت، بزرگترين هديه است.
10- ايمان، بزرگترين افتخار است.
2- مسابقات تربيتي
به هدف تربيت جوانان و نوجوانان، مي‌توان براي آن‌ها مسابقات تربيتي برگزار كرد. به چند نمونه از سؤالات و پاسخ‌هاي اين نوع از مسابقات در ذيل اشاره مي‌شود.

نمونه اول:
مي توان سؤالاتي را مطرح كرده و بخواهيم يكي از افراد يا گروهي از آن‌ها، با كلمه «بله‌» يا «خير» پاسخ دهند. نمونه‌هايي از اين سؤالات عبارتند از:
1- آيا مي‌دانيد زندگي كنوني ما مديون جانبازي شهيدان است؟
2- آيا مي‌دانيد شهيدان چون شمع سوختند تا اسلام و ايران را روشن كنند؟
3- آيا مي‌دانيد زماني كه همه دنيا براي نابودي ايران متحد شده بودند، حماسه سازي شهدا سبب نجات مملكت شد؟
4- آيا مي‌دانيد كه در دوران دفاع مقدس، جوانان مؤمن از سراسر كشور با انتخاب خود به جبهه رفته و براي دفاع از اسلام و ميهن جان دادند، اما تسليم دشمن نشدند؟
5- آيا مي‌دانيد ما وارث شهدايي هستيم كه اخلاق و رفتارشان نمونه انسان كامل بود؟
6- آيا مي‌دانيد كه اگر بين ما و اخلاق شهدايمان فاصله افتد، شكست خورده ايم؟
7- آيا با نام و زندگي و سخنان تعدادي از شهيدان آشنا هستيم؟
8- آيا ياد شهيدان همواره بايد در خاطرمان باشد؟
9- آيا از وصيت نامه آن عزيزان درس زندگي مي‌آموزيم؟
10- آيا براي ادامه راهشان از خداي توانا ياري مي‌طلبيم؟

نمونه دوم:
سؤالات زير را مطرح كرده و از مخاطب خود مي‌خواهيم كه با كلمات «زرنگ‌» يا «غيرزرنگ‌» پاسخ دهد.
1- كسي كه دركارها يش نظم و انضباط دارد؟
2- كسي كه از كودكي اخلاقش را درست كند؟
3- كسي كه به قولش وفا كند؟
4- كسي كه گناه انجام دهد؟
5- كسي كه پدر و مادرش از او راضي نباشند؟
6- كسي كه سعي مي‌كند در سلام كردن از ديگران سبقت بگيرد؟
7- كسي كه رفقايش از افراد خوب و مؤمن باشند؟
8- كسي كه نمازش را اول وقت بخواند؟
9- كسي كه در كارهاي خوب از ديگران سبقت بگيرد؟

نمونه سوم:
سؤالات زير را مطرح كرده و مي‌گوييم با كلمات «دانا» يا «نادان‌» به ما جواب دهند.
1- هر كس سوال كند و بپرسد؟
2- هر كس پر حرفي كند؟
3- هر كس حق را ياري كند؟
4- هر كس به علمش عمل كند؟
5- هر كس تو را موعظه كند؟
6- هر كس گناه كند؟
7- هر كس خودپسندباشد؟
8- هر كس به ياد خدا باشد؟
9- هر كس از فرصت‌ها استفاده كند؟

نمونه چهارم:
افراد و گروه‌هايي را مطرح كرده و از شركت كنندگان در مسابقه مي‌خواهيم كه با كلمات «خوب ها» يا «بدها»، اين گروه‌ها را ارزيابي كنند.
1- خداپرستان؟
2- بي نمازها؟
3- رزمندگان اسلام؟
4- بت پرست ها؟
5- درس خوان ها؟
6- مسخره كنده ها؟
7- راستگوها؟
8- تميزها؟
9- بي نظم ها؟
10- بخشنده ها؟

نمونه پنجم:
سؤالات زير را مطرح كرده و مي‌خواهيم تا با جواب «بله‌» يا «خير» به سؤال پاسخ دهند.
1- آيا عمل به خوبي‌ها را دوست داريد؟
2- آيا ترك بدي‌ها را دوست داريد؟
3- آيا دوست داريد خدا را بشناسيد؟
4- آيا قرآن را فقط بايد خواند؟
5- آيا شيطان رفيق شماست؟
6- آيا پدر و مادرتان را دوست داريد؟
7- آيا خوشرويي را دوست داريد؟
8- آيا شوخي زياد آبروي انسان را زياد مي‌كند؟
9- آيا مشورت كار خوبي است؟
10- آيا مشورت با هر كسي جايز است؟

3- مسابقات اعتقادي
از راه اجراي مسابقه، ضمن ايجاد تنوع در اجراي برنامه براي نوجوانان، مي‌توان سؤالاتي را مطرح كرد كه بنيه اعتقادي آنان را تقويت كند. نمونه‌هايي از طرح سؤالات براي رسيدن به اين هدف را در ذيل مي‌آوريم.

نمونه اول:
سؤالات زير را مطرح كرده و از آن‌ها مي‌خواهيم تا با كلمات «بهشتي‌» يا «جهنمي‌» پاسخ دهند.
1- كساني كه آيات الهي رامسخره مي‌كنند؟
2- كساني كه در راه خدا به شهادت رسيده اند؟
3- كساني كه نماز را ترك كرده اند؟
4- كساني كه قيامت را فراموش كرده اند؟
5- كساني كه مانع رفتن مردم به راه خدا مي‌شوند؟
6- كساني كه مردم را به دين خدا راهنمايي مي‌كنند؟

نمونه دوم:
سؤالات زير ار مطرح كرده و از مخاطبان خود مي‌خواهيم بگويند اين سؤال به كداميك از اصول يا فروع دين مربوط است.
1- به زيارت خانه خدا رفتن؟ (حج)
2- مال خود را به فقرا دادن؟ (زكات)
3- جنگ با دشمنان خدا كردن؟ (جهاد)
4- از كار بد نهي كردن؟ (نهي ازمنكر)
5- دشمني با دشمنان خدا كردن؟ (تبري)
6- مردم را به كار خير وادار كردن؟ (امر به معروف)
7- دوستدار دوستان خدا بودن؟ (تولي)
8- 15 مال خود را به خاطر خدا دادن؟ (خمس)
9- دوباره زنده شدن در روز قيامت؟ (معاد)
10- معدل بودم، ولي موقع نوشتن بر اثر چرت ميمم افتاد؟ (عدل)

4- مسابقات قرآن و نماز
براي بالا بردن اطلاعات نوجوانان نسبت به قرآن و نماز، مي‌توان سؤالات مسابقه را در موضوع قرآن و نماز تهيه كرد تا ضمن ايجاد تنوع و رفع خستگي در اجراي برنامه، دقت مخاطبان به هدر نرود و به اطلاعات مفيدي دست يابند. نمونه‌هايي از اين سؤالات را در اينجا مي‌آوريم.

نمونه اول:
سؤالات زير را مطرح كرده و از مخاطبان مي‌خواهيم با كلمات «بله‌» يا «خير» پاسخ دهند. (اين سؤالات در مورد قرآن طراحي شده است.)
1- آيا برنامه‌هاي تربيتي اسلام در قرآن بيان شده است؟
2- آيا خواندن قرآن باعث نجات از آتش جهنم است؟
3- آيا قرآن خواندن يعني سخن گفتن خدا با انسان؟
4- آيا خواندن قرآن به انسان آرامش مي‌دهد؟
5- آيا مي‌توانيم قبل از رسيدن به تكليف قرآن بخوانيم؟
6- آيا لمس نام شيطان در قرآن هم وضو لازم دارد؟
7- آيا قرآن انسان را بهترين مخلوقات خدا معرفي مي‌كند؟
8- آيا قرآن كتاب هدايت انسان در رسيدن به كمال نهايي است؟
9- آيا تنها راه سعادت، عمل نمودن به احكام قرآن است؟
10- آيا نمازگزاران هر روز قرآن مي‌خوانند؟

نمونه دوم:
سؤالات زير را مطرح كرده و مي‌گوييم با كلمات «بله‌» يا «خير» پاسخ گويند. (اين سؤالات در مورد نماز طراحي شده است.)
1- آيا نماز پناهگاهي براي جلوگيري از ضربات شيطان است؟
2- آيا نماز انسان را از خودپسندي باز مي‌دارد؟
3- آيا نماز خواندن، سخن گفتن با خداست؟
4- آيا انسان با نماز به معراج مي‌رود؟
5- آيا نماز مؤمن را در قبر ياري خواهد كرد؟
6- آيا امام حسين عليه السلام در ظهر عاشورا هم نماز خواند؟
7- آيا با قبول شدن نماز در نزد خدا، ساير عبادت‌ها قبول مي‌گردد؟
8- آيا نماز را فقط در روز مي‌خوانند؟
9- آيا هر كس نماز بخواند نوراني مي‌شود؟
10- آيا نماز كليد بهشت است؟
11- آيا نماز ذكر خداست؟
13- آيا ذكر خدا به دل‌ها آرامش مي‌دهد؟
13- آيا نماز ستون دين است؟
14- آيا نماز نور مؤمن است؟
15- آيا نماز هم در قيامت انسان را شفاعت مي‌كند؟
16- آيا ثواب نماز جماعت قابل شمارش است؟
17- آيا ائمه عليهم السلام براي كساني كه نماز را سبك مي‌شمارند، شفاعت خواهند كرد؟

نمونه سوم:
سؤالات زير را مطرح كرده و درخواست پاسخ مي‌كنيم.
1- تنها سوره‌اي كه در تمام آياتش لفظ جلاله «الله‌» بكار رفته است؟ (مجادله)
2- تنها سوره‌اي كه خدا در آن از زبان بنده تكلم كرده است؟ (حمد)
3- سوره‌اي كه در حكم شناسنامه خدا بوده و نامش از اصول دين است؟ (توحيد)
4- بزرگترين سوره از حيث عظمت معنوي كدام است؟ (حمد)
5- سوره‌اي كه فاء ندارد كدام است؟ (حمد)
6- دو آيه قرآن كه مشتمل بر تمام حروف تهجي است كدام است؟ (آل عمران/ 154 و فتح /29)
7- اولين سوره كه در مكه و اولين سوره كه در مدينه نازل شد؟
(حمد در مكه و بقره در مدينه)
8- با عظمت‌ترين آيه از حيث معني كدام است؟ (بسم ا... الرحمن الرحيم)
9- سخت‌ترين و با مشقت‌ترين آيه بر پيامبر صلي الله عليه و آله؟ (آيه 115 از سوره هود، «فاستقم كما امرت‌»)
10- كلمه وسط قرآن كدام است؟ (وليتلطف، آيه 19 از سوره كهف)
11- كدام سوره به اسم خودش ختم مي‌شود؟ (ماعون و ناس)
12- آخرين سوره‌اي كه بر پيامبر نازل شد؟ (نصر)
13- طولاني‌ترين آيه قرآن كدام است؟ (آيه 282 از سوره بقره كه داراي 128 كلمه و 540 حرف است.)
14- طولاني‌ترين كلمه قرآن؟ (اسقيناكموه در سوره حجر، آيه 22 كه 10 حرف دارد.)
15- كوتاهترين آيه از جهت تعداد كلمه، نه حرف؟ «مدهامتان‌»
16- بهترين خوردني كه در قرآن ذكر شده؟ (عسل)
17- بهترين ماه در قرآن كدام است؟ (ماه رمضان)
18- كدام كتاب به خواهر قرآن معروف است؟ (صحيفه سجاديه)
19- كدام سوره قرآن يكي از اعياد مسلمين است؟ (جمعه)
20- كدام سوره است كه اگر حرف اول آن را برداريم نام اولين امام شيعيان است؟ (اعلي)

5- مسابقات احكام
مي توان در اجراي برنامه براي نوجوانان، بحث احكام را در قالب مسابقه پيش كشيد. نمونه‌هايي از اين سؤالات و پاسخ آن‌ها را مطرح مي‌كنيم:
نمونه اول:
از مخاطب يامخاطبان مي‌خواهيم تا بعد از مطرح شدن افراد زير بگويند اين افراد براي انسان «محرم‌» هستند يا «نامحرم‌» پس جواب سؤالات، كلمات «محرم‌» يا «نامحرم‌» مي‌باشد.
1- برادر 2- خواهر 3- برادر شوهر 4- شوهر خواهر 5- شوهر خاله 6- برادر خاله 7- پسر دخترخاله 8- پسر نوه دائي 9- عموي برادر مادر 10- عموي خواهر مادر 11- خواهر پدر بزرگ 12- پسر پدر بزرگ 13- پدر پدر بزرگ 14- پسر پسر عمه عمه عموي دايي 15- خواهر زاده 16- شوهر عمه خواهر 17- برادرزاده مادر 18- پدر پدر پسر عموي برادر عمو 19- دختر پسر عمو 20- مادر پدر مادر

نمونه دوم:
از مخاطبان مي‌خواهيم پس از مطرح شدن سؤالات زير، با كلمات «باطل‌» يا «صحيح‌» پاسخ دهند.
1- نماز بدون وضو؟
2- نماز كسي كه در بين نماز يادش بيايد كه اصلا وضو نگرفته؟
3- نماز كسي كه عمدا كلامي غير از نماز را در نماز بگويد؟
4- نماز كسي كه يك سجده را فراموش كرده و بعد از مدتي يادش بيايد؟
5- نماز كسي كه قبل از آرام گرفتن بدن تكبيرة الاحرام بگويد؟
6- نماز كسي كه با آب انار وضو بگيرد؟ (انار نام شهري در استان كرمان است.)
7- نماز كسي كه عمدا رو از قبله بگرداند؟
8- نماز كسي كه با آب غصبي وضو گرفته؟
9- نماز كسي كه با آب پرتقال وضو بگيرد؟ (كشور پرتقال)
10- نماز كسي كه در حال نماز، بلند بخندد و يا چرت بزند؟

نمونه سوم:
از فرد يا افرادي كه در مسابقه شركت كرده اند مي‌خواهيم تا بعد از مطرح شدن سؤالات زير، با كلمات «پاك‌» يا «نجس‌» جواب دهند.
1- فضله موش و گربه؟
2- خون ماهي و پشه؟
3- سگ و خوك خشكي؟
4- ماهي مرده در آب؟
5- فضله پشه و مگس؟
6- مشرك و كافر و منكر خدا؟
7- گندم نجسي كه آرد شود؟
8- سگي كه در نمك زار تبديل به نمك شود؟
9- كافري كه مسلمان شود؟
6- مسابقه هوشي
مي توان براي رفع خستگي در حين اجراي برنامه براي نوجوانان، مسابقه «هوش‌» گذاشت و با طرح سؤالاتي، نكات اخلاقي، اعتقادي و... را به آن‌ها آموزش داد. مثلا مي‌توانيم از آن‌ها بخواهيم تا بعد از مطرح شدن نام افراد يا گروه‌هاي زير، فورا با كلمات «باشيم‌» يا «نباشيم‌» پاسخ دهند.
1- كارگر (همه كارگر خدائيم) 2- حرام خوار 3- صبور 4- روزه دار 5- راستگو 6- نمازخوان 7- منافق 8- معتكف 9- با حيا 10- منظم 11- كافر 12- مردم آزار 13- مبارز 14- روزه خوار 15- دروغگو 16- مسلمان 17- بي ايمان 18- دريادل 19- خنده رو.
7- مسابقه اولين‌ها
«اولين ها» عنوان ديگري براي مسابقه در ضمن اجراي برنامه براي نوجوانان است. براي اجراي اين مسابقه، سؤالاتي را درباره اولين اشياء، اعمال و يا اشخاص ديني طراحي كرده و از شركت كنندگان در مسابقه مي‌خواهيم
به اين سؤالات به صورت كوتاه و كلمه‌اي جواب دهند.
نمونه‌هايي از سؤالات براي اولين‌ها عبارتند از:
1- اولين كسي كه توبه كرد؟ (حضرت آدم عليه السلام)
2- اولين كسي كه الله اكبر گفت؟ (حضرت ابراهيم عليه السلام)
3- اولين كسي كه خط نوشت؟ (حضرت ادريس عليه السلام)
4- اولين جمله‌اي كه حضرت آدم بر زبان آورد؟ (الحمدلله رب العالمين)
5- اولين زني كه به حضرت موسي عليه السلام ايمان آورد؟ (آسيه همسر فرعون)
6- اولين كسي كه وارد بهشت مي‌شود؟ (حضرت زهرا عليها السلام)
7- اولين خانه‌اي كه در روي زمين ساخته شد؟ (كعبه)
8- اولين زني كه به اسلام ايمان آورد؟ (حضرت خديجه عليها السلام)
9- اولين ركن نماز؟ (نيت)
10- اولين سؤال در روز قيامت؟ (نماز)
11- اولين زني كه در كربلا به شهادت رسيد؟ (هانيه مادر وهب)
12- اولين كسي كه در كربلا جنگ را شروع كرد؟ (عمرسعد)
13- اولين كسي كه راه را بر امام حسين عليه السلام بست و مانع رفتن امام به كوفه شد؟ (حر)
14- اولين كسي كه به زيارت قبر امام حسين عليه السلام رفت؟ (جابر)
15- اولين كسي كه با تربت امام حسين عليه السلام نماز خواند؟ (امام سجاد عليه السلام)
16- اولين كسي كه در شب عاشورا به امام حسين عليه السلام اظهار وفاداري كرد؟ (حضرت ابوالفضل عليه السلام)
17- اولين شهيد از بني هاشم در ماجراي كربلا؟ (حضرت علي اكبر عليه السلام)

ب) مسابقات با پرسش‌هاي تفصيلي
در اين گونه از مسابقات، پرسش‌ها به صورت تفصيلي بيان مي‌شوند و از شركت كنندگان در مسابقه خواسته مي‌شود تا باپاسخي كوتاه جواب دهند. اين مسابقه مي‌تواند به شكل‌هاي مختلفي برگزار شود كه در ذيل به بعضي از آن‌ها اشاره مي‌شود.
1- متن‌هاي ادبي
در اين شكل از مسابقه، يك متن ادبي را كه درباره شخصيت، مكان و يا... است خوانده و از شركت كننده در مسابقه مي‌خواهيم كه نام آن شخص يا مكان و... را بگويد. به نمونه‌هاي زير توجه كنيد:

نمونه اول: او كيست؟
او نزد اهل مدينه به زيركي معروف بود، او را عقيله قريش مي‌گفتند، كسي در شاعري به پاي او نمي‌رسيد، او بسيار شيرين زبان بود و بياني رسا داشت، او زني حاضر جواب بود.
روزي دختر عثمان به او گفت: من دختر شهيد هستم. ناگهان صداي مؤذن بگوش رسيد «اشهد ان محمدا رسول الله‌» ، او رو به دختر عثمان كرد و فرمود: اين «محمد» پدر من است يا پدر تو؟ دختر عثمان شرمنده شد و گفت: ديگر هيچ گاه بر شما خاندان رسول الله صلي الله عليه و آله فخر فروشي نمي‌كنم.
مهمترين بخش زندگي او پيام رسائي قيام كربلا و همراهي و كمك به عمه‌اش زينب بود كه به خوبي از عهده اين امر برآمد؛ چنان كه وقتي به همراه كاروان اسيران وارد شام شد و آن‌ها را به مجلس يزيد بردند به يزيد كه از روي تكبر نسبت به سر مقدس امام حسين عليه السلام بي احترامي مي‌كرد، اعتراض كرده و گفت: «من نديدم كسي را كه قلبش تيره‌تر و تاريكتر از يزيد باشد و هيچ كافر و مشركي بدتر از يزيد نديده‌ام.‌» يزيد از اطرافيان پرسيد: او كيست؟
جواب: «حضرت سكينه عليها السلام‌»

نمونه دوم: او كيست؟
در كربلا جوانان و نوجوانان و حتي كودكان، مجاهد و دلير و شجاع بودند. در بين آن‌ها كودكي يازده ساله بود كه جان سالم به در برد واسير شد و همراه كاروان اسيران وارد دمشق؛ مركز حكومت يزيد شد، يزيد خطاب به آن قهرمان كرد و گفت: «مي تواني با پسرم خالد كشتي بگيري؟»
يزيد مي‌خواست با اين پيشنهاد او را تحقير كند، اما اين قهرمان جواب داد: «اگر مي‌خواهي شجاعت او را معلوم كني، شمشيري به دست من و شمشيري به دست او بده تا در حضور تو بجنگيم، اگر من او را كشتم به جدش ابوسفيان ملحق مي‌شود و اگر او مرا كشت به جدم رسول خدا صلي الله عليه و آله ملحق خواهم شد. اين كودك يازده ساله كيست؟
جواب: «عمرو پسر امام حسن عليه السلام‌»

نمونه سوم: او كيست؟
او كه ابراهيم 1 گونه نجات دهنده سميه‌هاي 2 زمان، حجت 3 خدا، امين 4 مردم، و براستي كه امام 5 انقلاب 6 بود، با فريادي آذر7 بيان، ارم 8هاي دنيوي ستمگران را در هم ريخت، ندايش توحيد9 بود و شاگرداني چون معلم شهيد مطهري 10، و همرزماني چون آيت الله كاشاني 11 و سعيدي 12 و صدوقي 13 و دكتر بهشتي 14- رحمهم الله - و پيشتاز شهدائي چون 15، شهيد مصطفي خميني 16 رحمه الله كه مثل عمار17 ياسر بود، داشت. در جريان قيام 18 19 دي و 15 خرداد19، منزلش ايستگاه 20 و گلستان 21 با صفاي 22 دل آذرها23 و افراد با هدف 24 و نيروگاه 25 مردم دور تا دور26 شهر آن روز و بسيج 27 و سپاه 28 امروز بود. اما افسوس كه در آستانه 29 به ساحل 30 نجات رسيدن انقلاب، مصلايش 31 را سكوي پرواز قرار داده و از آن معراجي 32 نو آغاز كرد. او را روح الله‌اش اگر نناميم پس چيست؟
جواب: «نام 32 خيابان شهر مقدس قم‌»

نمونه چهارم:
متن زير را مطرح كرده و از شركت كنندگان در مسابقه سؤال مي‌كنيم، در متن ذيل چند اسم آمده است؟
«بيائيد سري به كوچه‌هاي آخرت بزنيم. بيائيد با حياء (يحيي) زندگي كنيم. بيائيد (ياس) خوشبوي (الياس) را ببوئيم. بيائيد (مونس) (يونس) باشيم و (زليخاي) خواهان (يوسف) . بيائيد دم (عيسي) را غنيمت شمريم. بيائيد روي كتاب (تاب) نخوريم و قدر (زعفران) وقت را بدانيم. بيائيد كمي براي دل‌هاي مجروح مظلومين دنيا (جوش شيرين) بزنيم و فرياد سر بدهيم تا (فرهاد) همت به فرياد آن‌ها بشتابد. بيائيد (امير كبير) نفس‌هاي خودمان باشيم و دل‌هاي ريشمان را اصلاح كنيم. بيائيد هر روز يك شيشه (نوشابه) معرفت بنوشيم. بيائيد هيچ وقت سير نخوريم تا بوي بد ندهيم.‌»

نمونه پنجم:
متن زير را مطرح كرده و سؤال مي‌كنيم پيام اين متن چيست؟
«خواهرم‌» ! چشمان خواب آلوده را بگشاي، چند مشت از آب بيداري به صورت زن، پرده هارا از ديده ات بزداي، خواب را در چشم خود بشكن. خواهرم! چارچوب و تار و پود زندگيت از چيست؟ چارچوب استوار و سخت يك ايمان، تار فكر و پود يك احساس.
خوش به حالت خواهرم، خواهر! تو باراني، تو ابري، تو درماني، تو دردي. خواهرم! درمان دردت در درون توست. خواهرم! باران فكري، ابر احساسي، حيف از اين باران استعداد و گنج ذوق.
خواهرم! در گذرگاه حيات و زندگاني كوه خواهي بود يا چون كاه؟ بادهاي سهمگين مي‌وزد در راه، موج‌هاي خشمگين مي‌خيزد از دريا، كوه اگر باشي تواني ماند، روي در روي هزاران موج، سينه اندر سينه هر باد و هر طوفان، كاه اگر باشي چه؟ مي‌داني، خرمني را در مسير بادها بنگر، آنچه ماند گندم است و آنچه بادش مي‌ربايد كاه.‌»

2- خاطرات
مي توان خاطره‌اي را نقل كرده و درباره آن سؤال كنيم. مثلا مي‌توانيم خاطره زير را بيان كرده و سؤال كنيم كه اين خاطره را چه كسي در مورد چه كس ديگري بيان نموده است؟
«در گذشته برادري ايماني و الهي داشتم، آنچه او را در چشم من بزرگ مي‌نمود اين بود كه دنيا در چشم او كوچك بود، از سلطه شكم خود بيرون بود، چيزي را كه نمي‌يافت آرزو نمي‌كرد و چون به آن دست مي‌يافت از حد نمي‌گذراند، بيشتر اوقات خود را به سكوت مي‌گذراند و اگر سخن مي‌گفت، گزيده مي‌گفت و تشنگان معرفت را از دانش سرشار خود سيراب مي‌كرد. در چشم ظاهربينان، ضعيف و مستضعف مي‌نمود و در ميدان كار و كارزار چون شيري خشمگين و ماري پر زهر بود.
تا براي كاري محمل و عذري مي‌يافت كسي را سرزنش نمي‌كرد، از بيماري و ابتلاي خود وقتي خبر مي‌داد كه بهبود يافته بود، آنچه را كه بناي انجام آن را نداشت بر زبان نمي‌راند، اگر ديگران در كلام بر او چيره مي‌شدند در سكوت بر او پيروز نمي‌شدند، به شنيدن حريص‌تر بود تا بر سخن گفتن، هر گاه سر دوراهي قرار مي‌گرفت مي‌سنجيد كه كدام راه به هوي و هوس نزديكتر است تا با آن مخالفت كند.‌»
جواب: «امام علي عليه السلام در مورد پيامبر صلي الله عليه و آله‌»

3- معماها
در اين گونه از پرسش، معمايي را مطرح كرده و از شركت كنندگان در مسابقه مي‌خواهيم جواب دهند. نمونه‌هايي از اين معماها را در ذيل مي‌آويم.
1- آيا مي‌توان نماز صبح را در شام خواند به طوري كه ادا هم باشد يا خير؟ (بله نماز صبح را در شهر شام به صورت ادا مي‌خوانند.)
2- ذكري كه در آن لب‌ها بهم نمي‌خورد؟ (لا اله الا الله)
3- اگر شما تنهاي تنها در يك بيابان قرار بگيريد چه مي‌كنيد؟ (اين سؤال غلط است، هر كجا باشيم خدا با ما است «هو معكم اينما كنتم‌»)
4- روزه چيست؟ (روي ز يك نقطه است.)
5- جمله زير را شخصي غير از پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مي‌گويد و در گفته خود هم صادق است. بفرمائيد چگونه ممكن است؟
«انا احمد النبي الامي العربي المكي المدني القرشي الابطحي الهاشمي‌»
جواب: (احمد فعل متكلم وحده است.)

4- اشعار
با استفاده از شعر نيز مي‌توان سؤال كرد و پاسخ خواست. مثلا شعرهاي زير را مطرح كرده و دنباله آن‌ها را از شركت كنندگان در مسابقه مي‌خواهيم؛
1-‌اي زن به تو از فاطمه اين گونه خطاب است
2- تن آدمي شريف است به جان آدميت
3- يوسف گم گشته بازآيد به كنعان غم مخور
4- ابر و باد و مه خورشيد و فلك در كارند
ادامه دارد...
پي نوشت:
1) مبلغان، ش 26.
2) همان، ش 27 و 28.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره29.