محمدحسن نبوي
سعه صدر و تبليغ
سعه صدر
يکي از اخلاقياتي که در ارتباطات اجتماعي از جايگاه ويژه اي برخوردار است، سع? صدر است؛ اگر بخواهيم در يک جمل? کوتاه سعه صدر را تعريف کنيم، بايد بگوييم: ظرفيت روحي بالايي که در تحوّلات، شاديها، غمها و نگرانيها موجب واکنش معتدل و آرام مي شود.
هنگامي که حضرت موسي عليه السلام مأمور به تبليغ رسالات الهي مي شود، اولين درخواست او از خداوند، شرح صدر است تا بتواند اين مأموريت حساس را به درستي انجام دهد.
حضرت موسي عليه السلام عرض مي کند: (( رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَ يَسِّرْ لي أَمْري * وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني * يَفْقَهُوا قَوْلي )) ؛ (1)«پروردگارا، شرح صدرم عطا فرما و كار مرا برايم آسان گردان و عقده را از زبانم بگشا تا مردم سخنم را نيكو بفهمند.» کساني که داراي شرح صدر باشند، با شکستها، ملامت ديگران و يا انتقاد دوستان، کلافه نمي شوند و در مقابل از موفّقيّتها، فراگيري اصطلاحات، شهرت اجتماعي، تعريف و تمجيد مردم و ... دچار اضطراب، نوميدي و يأس نمي شوند.
مبلّغين در موارد بسياري مدير روحي و فکري مردم گرديده و به طور جدّ عموم افراد، رياست معنوي آنان را در منطقه و جامعه مي پذيرند.
براي رياست و انجام مسئوليت اداره انسانها شرح صدر به صورت ابزاري دائماً مورد نياز است.
اميرالمؤمنين علي عليه السلام مي فرمايد: «آلَةُ الرِّئَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْر؛ِ (2) ابزار رياست سعه صدر است.»
شرح صدر و تبليغ
در عرصه تبليغ، سعه صدر از جايگاه و اهميت ويژه اي برخوردار است تا جايي که مي توان اين خصيص? بسيار ارزشمند را از بزرگ ترين عوامل موفّقيّت مبلّغين معرفي کرد. سع? صدر در کليه فعّاليّتهاي تبليغي داراي آثار و برکات فراوان است که اکنون در صدد بيان تمام جزئيات اين موضوع نبوده تنها به بخشهايي اشاره مي شود.
سع? صدر و معاندين
دشمنان دين و معاندين اسلام کساني هستند که يا به هيچ ديني معتقد نيستند و يا طرفداران اديان و مذاهب انحرافي هستند. در رويارويي با انحرافات و يا تبليغات سوء آنان گرچه لازم است از طرق قانوني توطئه آنان کنترل شود و از نشر اعتقادات انحرافي آنان جلوگيري گردد؛ اما در مقام بحث و مناظره و ارتباطات اجتماعي، توجه به سع? صدر و تلاش براي هدايت افراد غير مغرض، از اولويتهاي تبليغي است؛ هر گونه تندي در بحث و ارتباطات اجتماعي که از واکنش منفي در بين مردم و طرفداران آنها برخوردار بوده، نه تنها به هدايت آنان و روشن بيني مردم منجر نمي شود؛ بلکه به مظلوم نمايي و طرفداري عاطفي مردم از آنان خواهد انجاميد.
سعه? صدر و مخالفين
در اغلب اماکن تبليغي، محلات، روستاها و شهرها افرادي يافت مي شوند که به هر دليل (موجه و يا غير منطقي) نسبت به روحانيون بي علاقه و يا داراي ذهنيّتهاي منفي هستند؛ اين افراد با شايعه سازي، بدگويي و گاهي استهزاء عملي سعي در تخريب شخصيّت و چهر? علمي، اخلاقي و معنوي روحاني دارند و در کوچه و بازار و خيابان به مسخره کردن روحاني مي پردازند و در مواردي به صورت بحث و مناظره با مبلّغان، اهداف خود را دنبال مي کنند؛ بهترين و موفّقيّت آميزترين روش برخورد با اين افراد که در سير? معصومين عليهم السلام هم مصاديق آن به وفور ديده مي شود، تحمّل و سع? صدر است. در برخورد با اين افراد هنگام مناظره، بهترين روش، جدال احسن است و اگر استهزاء نمودند، زيباترين و مشروع ترين روش، سکوت است.
سعه? صدر و موافقين
اگر مبلّغ نسبت به افراد مسجدي داراي سعه صدر باشد، انتقادات، پيشنهادات و گاهي تنديهاي آنان را با بزرگواري تحمّل کند، دلسوزانه و مشفقانه براي رشد و ارتقاء معنوي آنان بکوشد، پدرانه در حدّ توان براي رفع مشکلات آنان اقدام کند، اين روحيه به انسجام مردم و اهل مسجد کمک کرده و همگان را در جهت پيشبرد اهداف تبليغي و گسترش معارف دين و ترويج عمل به دستورات ديني هماهنگ مي سازد.
زمينه روحي سعه? صدر
در اينکه چگونه مي توان سعه صدر داشت و از کنار مشکلات، ناملايمات و سختيها با بردباري و صبورانه عبور کرده و کلافه نشد، جاي بحث گسترده اي است؛ ليکن به نظر مي رسد يکي از مهم ترين عوامل مؤثر، گذشت از علقه هاي دنيوي است؛ اگر کسي براي سراي آخرت آماده باشد، بسياري از مسائل ظاهري دنيا در نظر او رنگ باخته، اهميّت خود را از دست مي دهد.
از رسول خدا صلي الله عليه وآله در باره چيستي شرح صدر سؤال شد پيامبر صلي الله عليه وآله فرمودند: «نُورٌ يَقْذِفُهُ اللَّهُ فِي قَلْبِ الْمُؤْمِنِ فَيَشْرَحُ صَدْرَهُ وَ يَنْفَسِحُ قَالُوا فَهَلْ لِذَلِكَ أَمَارَةٌ يُعْرَفُ بِهَا فَقَالَ نَعَمْ وَ الْإِنَابَةُ إِلَى دَارِ الْخُلُودِ وَ التَّجَافِي عَنَْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِهِ ؛ (3) نوري است كه خداوند در دل مؤمن مى افكند، پس سينه اش گشاده مي گردد، عرض كردند آيا علامتي دارد تا به آن شناخته شود؟ آن حضرت فرمودند: آرى با توبه آماده باز گشت به خان? هميشگي است، و در خان? فريب ناآرام است (و به آن دل نبسته است) و براى مرگ قبل از نزول آن آماده است.»
1) طه/25 - 28.
2) بحار الأنوار، علامه مجلسي، مؤسس? الوفاء، بيروت، 1404 ق، ج‏72، ص357.
3) بحار الأنوار، علامه مجلسي، ج‏65، ص 225.
منبع : ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره144