خدامراد سليميان
شرايط اجابت دعا
گروهي به محضر امام صادق عليه السلام شرفياب شدند و سؤال كردند: «ما دعا مي‌كنيم ولي اثري از اجابت نمي‌بينيم. حضرتش فرمودند: «لانكم تدعون من لا تعرفونه؛زيرا شما كسي را مي‌خوانيد كه نمي‌شناسيد.»
از جمله مواردي كه در قرآن مجيد به آن اهميت فراواني داده شده است ؛ دعا و نيايش و ارتباط با خداوند متعال است. برخي از مواردي كه در آيات قرآن درباره دعا و نيايش آمده است، عبارتند از:
1. قرآن به دعا و نيايش دستور داده، از بندگان مي‌خواهد تا از اين بركت عظيم كه منشا رسيدن به تمامي فيوضات الهي و خير دنيا و آخرت است غفلت نكنند.
خداوند متعال در قرآن كريم چنين مي‌فرمايد:
«وقال ربكم ادعوني استجب لكم» 1 ؛
«پروردگارتان فرمود: مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم.»
2. قرآن، دعا را از نشانه‌هاي صالحان ذكر فرموده است:
«انهم كانوا يسارعون في الخيرات ويدعوننا رغبا ورهبا» 2 ؛
«آنان در كارهاي نيك شتاب مي‌نمودند و ما را از روي رغبت و بيم مي‌خواندند.»
3. قرآن، دعا و نيايش را امري فطري و ضروري دانسته و تنها راه نجات از گرفتاريها و مشكلات را نيايش پروردگار معرفي مي‌كند:
«واذا مس الانسان الضر دعانا لجنبه او قاعدا او قائما فلما كشفنا عنه ضره مر كان لم يدعنا الي ضر مسه» 3 ؛
«و چون انسان را آسيبي رسد، ما را به پهلو خوابيده يا نشسته يا ايستاده مي‌خواند و چون گرفتاريش را برطرف كنيم، چنان مي‌رود كه گويي ما را براي گرفتاري كه به او رسيده، نخوانده است.»
علاوه بر آيات قرآن، روايات فراواني نيز درباره اهميت دعا و نيايش در كتابهاي روايي به چشم مي‌خورد.
به عنوان نمونه، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله دعا را همان عبادت دانسته مي‌فرمايد:
«الدعاء هو العبادة 4 ؛ دعا همان عبادت است.»
همچنين آن حضرت مي‌فرمايد: «الدعاء مخ العبادة ولايهلك مع الدعاء احد 5 ؛ دعا مغز عبادت است و با دعا احدي هلاك نخواهد شد.»
از علي عليه السلام نقل شده كه فرمود: «الدعاء مفاتيح النجاح ومقاليد الفلاح 6 ؛ دعا كليدهاي نجات [و كاميابي] و گنجينه‌هاي رستگاري است.»
«بيا تا برآريم دستي زدل // كه نتوان درآورد فردا زگل
بر آرد تهي دستهاي نياز // ز رحمت نگردد تهيدست باز
قضا خلعتي نامدارش دهد // قدر، ميوه‌اي در كنارش نهد
مپندار از آن در كه هرگز ببست // كه نوميد گردد برآورده دست
همه طاعت آرند و مسكين نياز // بيا تا به درگاه مسكين نواز
چو شاخ برهنه برآريم دست // كه بي برگ از اين بيش نتوان نشست 7»
شرايط اجابت دعا
1. شناخت پروردگار:
گروهي به محضر امام صادق عليه السلام شرفياب شدند و سؤال كردند: «ما دعا مي‌كنيم ولي اثري از اجابت نمي‌بينيم. حضرتش فرمودند: «لانكم تدعون من لا تعرفونه 8 ؛ زيرا شما كسي را مي‌خوانيد كه نمي‌شناسيد.»
2. كسب حلال:
در اين باره رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله فرمودند:
«من احب ان يستجاب دعاؤه فليطيب مطعمه ومكسبه 9 ؛
هر كس دوست دارد دعايش مستجاب شود، آنچه را مي‌خورد و كسب مي‌كند، پاكيزه نمايد.»
3. حضور قلب:
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي‌فرمايد: «لا يقبل الله عزوجل دعاء قلب ساه 10 ؛
خداي عزوجل دعاي برخاسته از قلب غافل را مستجاب نكند.»
4. واقعي بودن نياز:
در بسياري از مواقع، انسان چيزي را با پافشاري و با تمام وجودش از خداوند مي‌خواهد در حالي كه به سود و نياز واقعي او نيست.
در اين زمينه اميرمؤمنان علي عليه السلام فرموده است:
«رب امر حرص الانسان عليه، فلما ادركه ود ان لم يكن ادركه 11 ؛
بسيار است كه انسان بر كاري حريص است و همين كه آن را يافت، دوست دارد كه [اي كاش] آن را نمي‌يافت.»
5. همراه بودن دعا با عمل:
از ديگر شرايط استجابت دعا، همراه بودن آن با كار و تلاش است.
علي عليه السلام در اين باره مي‌فرمايد: «الداعي بلا عمل كالرامي بلا وتر 12 ؛
دعا كننده بدون عمل [و تلاش] ، مانند تيرانداز بدون «زه» است.»
پي نوشت:
1) مؤمن/60.
2) انبياء/90.
3) يونس/12.
4) بحار الانوار، ج 93، ص 300، روايت 37.
5) همان، روايت 37.
6) بحار، ج 93، ص 341.
7) بوستان سعدي.
8) بحار الانوار، ج 93، ص 368.
9) همان، 93، ص 373.
10) من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 367.
11) ترجمه عدة الداعي، ص 8.
12) بحار الانوار، ج 78، ص 60.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 47.