عبدالرحيم موگهي
شرايط حفظ قرآن
در برنامه ريزي و زمان بندي حفظ قرآن، اگر مي خواهيد روزي 4 ساعت به حفظ قرآن بپردازيد، بهتر است كه اين چهار ساعت، پشت سر هم و در يك زمان ـ مثلاً از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر ـ نباشد...
1. در حفظ قرآن، «شرط اول قدم آن است كه مجنون باشي». پس شرط اول در حفظ قرآنْ «عشقِ» به اين كار و عاشق آن بودن است و شما عشق به حفظ قرآن را مي توانيد از راههاي ذيل، در خود، ايجاد يا تقويت كنيد:
يك. توجه به ارزش و اهميت خود قرآن؛
دو. توجه به مسئوليت خود در برابر يادگيري، يادسپاري، به كارگيري و ياددهي قرآن؛
سه. توجه به ارزش و اهميت حفظ قرآن؛
چهار. توجه به آثار و فوايد حفظ قرآن؛
پنج. توجه به اهداف حفظ قرآن.
2. از هر زماني در طول شبانه روز مي توان براي حفظ قرآن بهره جُست، اما برخي بر اين عقيده اند كه بهترين زمان مناسب براي حفظ آيات قرآن، در اول صبح و بويژه در فاصله بين اذان صبح تا طلوع آفتاب است؛ زيرا انسان بتازگي از خواب شبانه اش بيدار شده و به امور مادي و اشتغالات روزانه اش مشغول نگشته و ذهن و روان وي كاملاً در آسايش و استراحت بوده است و در نتيجه، از فضاي معنوي بهتر و آرامش رواني بيشتر و آمادگي ذهني خوب تري برخوردار است.
برخي ديگر نيز بر اين عقيده اند كه آخر شب و بويژه فاصله پيش از خواب شبانه، زمان مناسبي براي حفظ قرآن است؛ زيرا انسان از كارها و مشغله هاي ذهني روزانه اش فارغ شده است و پس از حفظ آيات قرآن نيز به خواب مي رود و ديگر ذهن او با اشتغالات و درگيريهاي جديدي روبه رو نمي شود و هر مقدار از آيات قرآن را كه پيش از خواب حفظ مي نمايد، پس از خوابيدن، در ذهن وي كاملاً نقش مي بندد و هنگام صبح كه از خواب برمي خيزد، آيات حفظ شده را به صورت روشن و شفاف، در ذهن و حافظه خود مي بيند.
3. حفظ قرآن، برنامه ريزي و زمان بندي و نظم و انضباط مي خواهد. از اين رو، باتوجه به شرايطي كه داريد، براي خودتان مشخص و معين كنيد كه روزي چند ساعت و در كدام ساعتها مي خواهيد به حفظ قرآن بپردازيد؛ مثلاً روزي سه ساعت و از ساعت 7 تا 8 صبح و 4 تا 5 عصر و 10 تا 11 شب. پس از اين برنامه ريزي، هرگز از آن تخلّف نورزيد و در صورت تخلّف، خود را به گونه اي جريمه و مُؤاخذه كنيد. اين برنامه ريزي باعث مي شود تا براساس نظريه «پاوُلُف»، خود را «شرطي» كنيد و ذهن شما هميشه در آن ساعتهاي معين، آمادگي كامل براي حفظ آيات قرآن را داشته باشد.
4. در برنامه ريزي و زمان بندي حفظ قرآن، اگر مي خواهيد روزي 4 ساعت به حفظ قرآن بپردازيد، بهتر است كه اين چهار ساعت، پشت سر هم و در يك زمان ـ مثلاً از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر ـ نباشد؛ بلكه آن را به دو زمانِ دو ساعته، مثلاً از ساعت 7 تا 9 صبح و از ساعت 9 تا 11 شب، و يا حتي به چهار زمانِ يك ساعته، مثلاً از ساعت 7 تا 8 صبح و 12 تا 1 ظهر و 5 تا 6 عصر و 10 تا 11 شب، تقسيم و تنظيم نماييد تا احيانا به بيماريها و فشارهاي جسمي و روحي دچار نشويد.
5. در برنامه ريزي حفظ قرآن، مقدار حفظ قرآن در هر روز را با «صفحه» حساب كنيد نه با «آيه»؛ زيرا كوتاهي و بلندي آيه ها يكسان نيست. مثلاً براي خودتان برنامه ريزي نماييد كه روزي «يك صفحه» از قرآن را حفظ كنيد، نه روزي 10 آيه را.
6. حفظ قرآن را از زمانهاي كوتاه آغاز نماييد و بتدريج، بر زمان آن بيفزاييد تا دچار خستگي و دلزدگي نشويد. به طور نمونه، در هفته اول، روزي نيم ساعت و در هفته دوم، روزي يك ساعت و در هفته سوم، روزي يك ساعت و نيم و در هفته چهارم، روزي دو ساعت و در ماه دوم، روزي سه ساعت و در ماه سوم، روزي چهار ساعت و در ماه چهارم، روزي پنج ساعت، به حفظ قرآن مشغول شويد.
7. اگر نگوييم «لازم» است، حتما «بهتر» است كه شروع حفظ قرآن، از همان آغازِ دورانِ كودكي و نوجواني باشد؛ زيرا ذهن انسان در اين دوران، همچون آينه اي شفاف است كه هنوز زنگار نگرفته و با مسائل گوناگون و مشكلات فراوان و پيچيده زندگي آميخته نگشته و آمادگي كامل براي يادگيري و يادسپاري آيات قرآن را داراست؛ هر چند انسانهايي نيز بوده اند كه پس از 40 ـ 50 سالگي، حافظ قرآن شده اند و البته با دشواري بيشتر و شتاب كمتري نيز، در اين راه، روبه رو بوده اند.
8. توجه داشته باشيد قرآنهايي كه با خط «عُثمان طه» و مانند آن نگارش شده اند، داراي «604» صفحه هستند. پس اگر روزي فقط «1» صفحه از اين قرآنها را حفظ كنيد، مي توانيد همه قرآن را در «604» روز، يعني حدود «20 ماه» يا «1 سال و 8 ماه»، حفظ نماييد. و چنانچه روزي «2» صفحه از آنها را حفظ كنيد، مي توانيد همه قرآن را در حدود «10 ماه» حفظ نماييد.
9. هيچ گاه در سرعت و مقدار حفظ قرآن، خود را با ديگران مقايسه ننماييد؛ زيرا هر كس از شرايط ويژه اي برخوردار است. پس، خودتان را با شرايط ويژه خودتان مقايسه كنيد و آن گاه به ارزيابي سرعت و مقدار حفظِ خويش بپردازيد و در صورتي كه آن را مناسب نيافتيد، بر سرعت و مقدار حفظ خود بيفزاييد و بر ثابت نگه داشتن آياتِ حفظ شده، در ذهن و حافظه خويش، تلاش بيشتري داشته باشيد.
10. سعي كنيد هنگام راه رفتن و يا هنگامي كه سوار اتومبيل، اتوبوس، تاكسي، قطار، هواپيما و مانند آن هستيد، به قرائت و مطالعه و حفظ آيات از روي قرآن نپردازيد؛ زيرا برخي بر اين عقيده هستند كه مطالعه در حال حركت، براي چشم و اعصاب زيان دارد و گاه نيز موجب سردرد و چشم درد و سوزش چشم و اشكريزي از چشمان مي شود. در اين حالتها، بهتر است آياتي را كه قبلاً حفظ كرده ايد، تكرار و تمرين نماييد و آنها را در ذهن خود مرور كنيد. البته براي تصحيح اشتباهات و يادآوري قسمتهاي فراموش شده، مراجعه به قرآني كه همراهتان است، در حالتهاي گفته شده، مانعي ندارد.
11. هنگامي كه تازه از خواب برخاسته ايد، بلافاصله به خواندن و حفظ كردن قرآن مشغول نشويد؛ بلكه تا حدود نيم ساعت و يا حتي يك ساعت پس از بيدار شدن، به كارهاي معمولي و متفرقه بپردازيد و آن گاه مشغول خواندن و حفظ كردن قرآن شويد. رعايت اين نكته براي آن است كه ذهن و حافظه شما، هنگام خواب، در آرامش كامل به سر مي برده است و پس از بيدار شدن، آمادگي كامل و سريع براي يادگيري و يادسپاري مطالب فكري و علمي و از جمله آيات قرآن را ندارد. به همين دليل، گاه ديده شده است برخي از كساني كه پس از بيدار شدن و بدون درنگ، به مطالعه و كارهاي فكري و علمي پرداخته اند، ناگهان خسته شده و به «سردرد» دچار گشته اند.
12. سعي كنيد براي تكرار محفوظات قرآني خود و مرور آياتي كه قبلاً حفظ كرده ايد، از هر فرصتي استفاده نماييد و آن را در هر شرايطي كه ممكن است انجام دهيد. مثلاً اگر مي توانيد، در هنگام خياطي كردن، ظرف شستن، قدم زدن، بازار و پارك و باغ رفتن، در صف و نوبت بودن، آشپزي كردن، لباس شستن، جارو نمودن، سبزي پاك كردن، نظافت نمودن، پياده روي كردن، حياط شستن، ورزش نمودن و رانندگي كردن به تكرار و مرور محفوظات قرآني خود بپردازيد.
13. قرآن كتابي «پاك» است. پس، حفظ قرآن را در محلي پاك و پاكيزه انجام دهيد. به طور نمونه، بر فرش يا موكت نجس و آلوده ـ هر چند خشك و ناپيدا هم باشد ـ قرآن را حفظ نكنيد.
14. حفظ قرآن را در مكاني آرام و داراي سكوت و به دور از هر گونه شلوغي و موانع تمركز حواس انجام دهيد. مثلاً در اتاقي كه مجاور كوچه و خيابان است و يا راديو و تلويزيون در آن روشن است، به حفظ قرآن نپردازيد.
15. سعي كنيد در هنگامي كه خسته يا عصباني يا كسل يا گرسنه يا خواب آلود يا بي نشاط يا پريشانْ خاطر و يا مانند آن هستيد، به حفظ قرآن نپردازيد؛ زيرا در اين اوقات، سلولهاي مغزي آمادگي چنداني براي خواندن و حفظ كردن آيات قرآن را ندارند؛ مگر آنكه بتوانيد با خواندن و حفظ كردن آيات، بر اين موانع چيره شويد و آنها را به جهت مثبت و حالات مناسب تغيير دهيد.
16. هرگاه از نظر روحي ـ رواني نمي توانيد به حفظ آيات جديدي مشغول شويد، اگر مي توانيد، به مرور و تكرار محفوظات قبلي خود بپردازيد تا ارتباط شما با قرآن و برنامه حفظ آن قطع نگردد.
17. چنانچه براي خود به گونه اي برنامه ريزي كرده ايد كه مثلاً روزي يك صفحه از قرآن را حفظ كنيد، در هر روز و پيش از شروع حفظ صفحه جديد، به مرور و تكرار صفحات و يا صفحه قبلي آن بپردازيد تا آنچه را قبلاً به ياد سپرده ايد، زود از ياد نبريد و ارتباط حفظ صفحات با يكديگر را نيز قطع نكرده باشيد.
18. در هنگام حفظ قرآن، به كار ديگري از قبيل خوردن، آشاميدن، نگاه كردن به تلويزيون، گوش دادن به راديو، سخن گفتن با ديگران، مطالعه كردن و مانند آن مشغول نشويد تا كيفيت و كميت حفظ، داراي رشد بهتر و بيشتري باشد. و بايد توجه داشت: غالبا كساني كه از «تمركزِ» بيشتري برخوردار بوده اند، از «موفقيت» بيشتري نيز برخوردار گشته اند. »
19. در صورتي كه در برنامه زمانبندي شما براي حفظ قرآن ـ به دليلها و يا علتهايي ـ تأخيري رخ داد، بايد در برنامه زماني بعدي حتما آن را جبران كنيد و در همين زمان نيز، برنامه از قبلْ تعيين شده را اجرا نماييد. به طور نمونه، اگر براي خود، برنامه ريزي كرده بوديد كه در هر روز، يك صفحه از قرآن و مثلاً در روز شنبه صفحه 20 را حفظ كنيد و به عللي نتوانستيد صفحه 20 را در روز شنبه حفظ نماييد، بايد در روز يكشنبه، نخست صفحه 20 و سپس صفحه 21 قرآن را حفظ كنيد، نه اينكه در روز يكشنبه به حفظ صفحه 20 و در روز دوشنبه به حفظ صفحه 21 بپردازيد.
20. براي اينكه در برنامه ريزي شما براي حفظ قرآن تأخيري نيفتد و خللي وارد نشود، بايد برنامه حفظ قرآن خود را به عنوان يكي از كارهاي اصلي و مهم و ضروري روزانه خويش بدانيد تا كار حفظ قرآن شما تحت الشعاع كارهاي ديگرتان قرار نگيرد به طوري كه از آن باز بمانيد. از سوي ديگر نيز توجه داشته باشيد كه اگر كار حفظ قرآن را با برنامه ريزي درست و منظم انجام دهيد، كارهاي ديگرتان را تحت الشعاع خود قرار نمي دهد به طوري كه خيال كنيد از كارهاي مهم ديگرتان در طول روز باز مي مانيد.
21. هنگام خواندن و حفظ قرآن، فاصله چشمان شما با قرآنْ كمتر از 30 سانتي متر نباشد تا چشمانتان خسته و آزرده نگردد.
22. كم حفظ كردن، ولي خوب حفظ كردن از شرايط مهم حفظ قرآن است. برخي از حافظان بر ذهن و حافظه خود سخت مي گيرند و يكباره آيات و معلومات فراواني در آن وارد مي كنند و چه بسا كه موفق نيز مي شوند؛ اما اين كار تداوم زيادي ندارد و كم كم آثار ناراحتي و فراموشي بر آنان آشكار مي شود و به كنار گذاشتن حفظ قرآن مي انجامد. حفظ آيات بايد متناسب با استعداد شخص و به اندازه زماني باشد كه براي آن تعيين شده است.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره58.