مهدي رضواني پور
شناخت و اهميت صبر
در مسير نيل به خوشبختيها، صبر بهترين مرکب است. رسول اکرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: صبر بهترين مرکب است که خداوند بهتر و فراخ تر از آن به بنده روزي نکرده است.
تحمل افراد در برخورد با موقعيتهاي دشوار زندگي، يکسان نيست و هر کدام واکنش متفاوتي را نسبت به ديگري از خود بروز مي دهند. امروزه صاحب نظران و انديشمندان علوم تربيتي و اجتماعي بر اين باورند که آستانه تحمل افراد جامعه، متأسفانه رو به افول است و زودرنجي، پرخاشگري و ناراحتيهاي رواني شيوع بيشتري پيدا کرده است و شاهد بر اين موضوع، روند رو به رشد آمار دعواهاي خانوادگي، طلاق و جدايي، نزاعهاي خياباني، ضرب و جرح و به طور کلي، آمار جرم و جنايت است که نگرانيهايي را از اين بابت براي مسئولان و دست اندرکاران به وجود آورده است. با توجه به اين واقعيت تلخ، در نوشتار حاضر، برآنيم که راهکارهاي افزايش آستانه تحمل و به تعبير ديگر، عوامل ارتقاء صبر و شکيبايي را از منظر آيات و روايات بررسي نماييم.
مفهوم شناسي صبر
صبر، به معناي بردباري، شکيبايي و خودداري از جزع است.1 صبر، به بيان امير مؤمنان عليه السلام، تحمل انسان در مقابل حوادث دشوار و کنترل غضب در وقايع خشم آور است؛ اَلصَّبر اَن يَحتَمِلَ الرَّجُلُ مَا يَنُوبُهُ وَ يَکظِمَ مَا يُغضِبُهُ؛ صبر آن است که متحمّل شود مرد مصيبتي را که برسد به او و فرو خورد آنچه او را به خشم آورد. 2 و به بيان ديگر، حالتي است که به واسطه آن انسان در برابر فشارها و سختيها، پايداري نموده، از عکس العملهاي لحظه اي و به دور از منطق پرهيز مي کند.
ملا احمد نراقي در تعريف صبر و شکيبايي مي نويسد: ضد صفت جزع، صبر است و آن عبارت است از: ثبات نفس و اطمينان آن و مضطرب نگشتن آن در بلايا و مصائب و مقاومت کردن با حوادث و شدايد به نحوي که سينه او تنگ نشود و خاطر او پريشان نگردد و گشادگي و طمأنينه که پيش از حدوث آن واقعه است، زوال نپذيرد. پس زبان خود را از شکايت نگاه دارد و اعضاي خود را از حرکات ناهنجار محافظت کند. 3
اهميت صبر و تحمل
صبر و تحمل، سرمايه گرانبهايي در زندگي آدمي است که همچون کيميا ناخوشيها را به خوشي تبديل مي کند و امنيت و آرامش را براي انسان به ارمغان مي آورد.
صد هزاران کيميا حق آفريد
کيميايي همچو صبر آدم نديد4
در باب اهميت صبر در احاديث معصومين عليهم السلام بسيار سخن رفته است؛ از جمله اينکه:
- در مسير نيل به خوشبختيها، صبر بهترين مرکب است. رسول اکرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: اَلصَّبْرُ خَيْرُ مَرْكَبٍ مَا رَزَقَ اللَّهُ عَبْداً خَيْراً لَهُ وَ لَا أَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ؛5 صبر بهترين مرکب است که خداوند بهتر و فراخ تر از آن به بنده روزي نکرده است.
- نقش کليدي در کسب پيروزيها دارد. امام علي عليه السلام فرموده اند: مِفتَاحُ الظَّفَرِ لُزُومُ الصَّبرِ؛6 کليد پيروزي ملازمت و همراهي با صبر است.
- گنجينه اي بهشتي است. رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند: اَلصَّبْرُ كَنْزٌ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ؛7 صبر گنجي از گنجهاي بهشت است.
- و موجب ظهور نور و صفا از وجود انسان مي باشد. امام صادق عليه السلام بيان مي دارند: اَلصَّبْرُ يُظْهِرُ مَا فِي بَوَاطِنِ الْعِبَادِ مِنَ النُّورِ وَ الصَّفَاءِ؛8 صبر آنچه در باطن بندگان از نور و روشني هست، ظاهر مي سازد.
پي نوشت:
1) لسان العرب، ابن منظور، انتشارات دارالصادر، بيروت، چ اول، 1414 ق. ج 4، ص 439؛ فرهنگ فارسي، محمد معين، انتشارات اميرکبير، تهران، چ هفتم، 1364 ش، ج 2، ص 2129.
2) غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد بن محمد تميمي آمدي، دفتر تبليغات اسلامي، قم، چ اول، 1366 ش، ص 281، ح 6231.
3) معراج السعاد?، ملا احمد نراقي، انتشارات رشيدي، تهران، چ اول، 1362 ش، ص 501.
4) کليات مثنوي معنوي، جلال الدين محمد بلخي، با مقدمه بديع الزمان فروزانفر، انتشارات جاويدان، تهران، چ سوم، 1354 ش، دفتر سوم، ص 423.
5) بحار الانوار، محمد باقر مجلسي، مؤسسة الوفاء، بيروت، چ اول، 1404 ق، ج 79، ص139.
6) غرر الحکم و درر الکلم، محمد تميمي آمدي، ص 283، ح 6330.
7) مستدرک الوسائل، محدث نوري، مؤسسه آل البيت(ع)، قم، چ اول، 1408 ق، ج 2، ص 425.
8) شرح مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة، عبد الرزاق گيلاني، نشر صدوق، تهران، چ سوم، 1366 ش، ص 185.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره148.