آيت الله العظمي جعفر سبحاني
صبر و استقامت پيامبران در برابر مشكلات تبليغ
اگر همه انسان هاي روي زمين افراد منطقي و پيراسته از انگيزه هاي باطل بودند، برهان و نصيحت و انذار، در دعوت و هدايت آنان كافي بود و پيامبران در تبليغ خود بر اين اهرمها تكيه مي كردند و به امور ديگر نياز نداشتند؛ ولي در ميان مردم اكثريت قابل ملاحظه اي وجود داشتند كه در برابر براهين و منطق پيامبران شكست مي خوردند، امّا تسليم حق نمي شدند و حتي دست به كارشكني و سنگ اندازي نيز مي زدند. از اين جهت، بايد پيامبران الهي از روح نيرومند، اراده قوي و استوار، و صبر و استقامت وافر بهره مند باشند تا در مقابل توطئه هاي دشمن احساس عجز نكرده، رسالت خويش را عملي سازند. اكنون لازم است با مراجعه به آيات قرآن، خصوصيات روحي و ويژگيهاي رفتاري پيامبران را در راه تبليغ مورد بررسي قرار دهيم و ببينيم آنان در مسير تبليغ و ايفاء رسالت خويش با مخالفان و پيروان خود چگونه رفتار مي كردند؟

صبر و بردباري بر خلاف آنچه كه دشمنان شرائع الهي و به ويژه اسلام براي آن معني باطلي تراشيده اند، يكي از ابزارهاي مهمي است كه بايد مبلّغان الهي و ناصحان بشري به آن مجهز باشند. تفسير صبر به تو سري خوردن و سكوت در مقابل ظالم و ستمگر، معني باطلي است كه براي آن تراشيده شده تا اين شيوه اخلاقي را در انظار، بد و ناشايسته جلوه دهند؛ در حالي كه حقيقت صبر همان استقامت و تحمل رنج براي دست يافتن به اهداف و آرمانهاي متعالي است و انسان بدون چنين شيوه اي، به آرمانهاي بلند دست نمي يابد و لذا در آيات جهاد روي عنصر صبر تكيه مي شود و يك فرد مجاهد بدون استمداد از آن، نمي تواند بر دشمن پيروز گردد. سرباز سست اراده و كم استقامت در همان لحظات نخست فرار را بر قرار بر مي گزيند و سنگر را به دشمن تحويل مي دهد. براي اينكه روشن شود چگونه پيامبران براي ايفاء رسالت الهي خويش از اهرم صبر بهره مي گرفتند، آياتي را يادآور مي شويم:
1.«وَ لَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلي ما كُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتَّي أَتاهُمْ نَصْرُنا »؛ 1
«پيامبراني پيش از تو تكذيب شدند. آنها در برابر تكذيب مخالفان استقامت ورزيدند و آزار ديدند تا اينكه نصرت ما فرا رسيد.»
2. خداوند به پيامبر گرامي صلي الله عليه وآله توصيه مي كند كه بسان پيامبران اولوا العزم در طريق تبليغ، استقامت ورزد: «فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُم »؛ 2 «پس صبر كن آن گونه كه پيامبران اولوا العزم صبر كردند و براي (عذاب) آنان شتاب مكن!»
در اهميت اين ابزار كافي است كه در قرآن مجيد پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله شخصاً نوزده بار به صبر توصيه شده است. بنابراين، نبايد از اهميت آن غافل بود.
نه تنها خود پيامبران از اين ابزار بهره مي گرفتند، بلكه به پيروان خود نيز دستور صبر و بردباري مي دادند تا آنجا كه موسي بن عمران عليه السلام آشكارا به پيروان خود مي گويد: «از خداوند كمك بگيريد و صبر كنيد »؛ «اِسْتَعينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا » 3
و گواه روشن بر اينكه صبر به معني استقامت است، نه تحمل زور، اين است كه در دعوت به صبر، مسئله مرزباني نيز كه بدون استقامت ممكن نيست، مطرح شده است؛ چنان كه مي فرمايد: «يا أَيهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا »؛ 4 «اي كساني كه ايمان آورده ايد! استقامت كنيد و (در برابر دشمنان) پايدار باشيد و از مرزهاي خود مراقبت كنيد.»
و در آيه ديگر مي فرمايد: «وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ »؛ 5 «اگر بردباري به خرج دهيد و تقوا پيشه كنيد، اين از كارهايي است كه در گرو اراده استوار است.»
و همچنين آيات ديگر كه درباره دعوت پيروان پيامبر به صبر وارد شده است.
پي نوشت:
×) برگرفته از منشور جاويد قرآن، آية الله جعفر سبحاني، مؤسسه امام صادق عليه السلام، پاييز 1370، ج 10، صص 347 - 354.
1) انعام / 34.
2) احقاف / 35.
3) اعراف / 128.
4) آل عمران / 200.
5) همان / 186.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 81