سلامت رواني در پرتو التزام به آموزه هاي ديني(1)
عبادت پروردگار و سلامت روان
فاطمه فرهاديان
آرامش رواني و عاطفي مهم ترين نياز روز افزون انسانها در گستره جهان است؛ چرا كه غالب افراد در دنياي امروز از ناامني رواني، اضطراب و افسردگي رنج مي برند و اگر به ريشه هاي بيماريهاي رواني جامعه دقت كنيم، به يكي از علل آن؛ يعني ضعيف بودن ارتباط انسانها با خدا مي رسيم.
انسان مؤمن و با ايمان همواره با آرامش، اطمينان دروني و اميد زندگي مي كند و به خاطر رعايت اصول اخلاقي و انساني و باور به مسائل ديني و معنوي از امراض روحي و رواني مصون است. وي به جهت داشتن توكل و اميد به پروردگار از اضطراب و نگراني دور مي ماند و در طوفان سختيها و بلاها لرزان نمي گردد. بنابراين به يقين مي توان گفت كه تأمين نيازهاي رواني و عاطفي در گرو معنويت و دين نهفته است و با تمسك به قرآن و سيره علمي و عملي ائمه معصومين عليهم السلام مي توان به آرامش، سلامت و سعادت دست يافت.
سلامت رواني فرد و جامعه هميشه يكي از زمينه هاي رشد و تكامل آن جامعه بوده است. در نگرش اسلامي، توجه به بهداشت و سلامت جسماني و رواني يكي از مهم ترين مسائلي است كه مورد تأكيد فراوان قرار گرفته و هر آنچه كه براي رسيدن انسان به كمال و رشد و سلامت لازم است، در آن تبيين گرديده. يكي از نيازهاي اساسي انسان، شناخت سبك و شيوه دستيابي به زندگي آرام و توأم با سلامت جسمي و رواني و نيز راه هاي پيشگيري از گرفتار شدن به بيماريهاي رواني است. در آموزه هاي ديني، اين دو نياز جزء اهداف اساسي به شمار رفته و به آنها توجه ويژه اي شده است. در اين راستا شناخت و التزام عملي به آموزه هاي ديني، اين دو هدف اصلي را تأمين خواهد كرد.
از اين رو در اين مقاله مي كوشيم تا اثبات كنيم كه چگونه با پيروي از قرآن و متون ديني به ويژه سيره عملي و علمي پيامبر صلي الله عليه وآله و ائمه معصومين عليهم السلام مي توان به بهداشت و سلامت روحي و رواني دست يافت؟

عبادت پروردگار و سلامت روان
عبادت پروردگار و برقراري ارتباط با او در رسيدن انسان به جايگاه امن و آرامش، نقش اساسي دارد. بندگي خداوند انسان را از آسيبها و خطرات در امان مي دارد. و كليد سعادت و آرامش روحي و رواني انسان است.
خدا در قرآن مي فرمايد: «وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِيَعْبُدُونَ»؛ (1) «و جن و انس را نيافريديم، جز براي آن كه مرا پرستش كنند.»
بندگي و عبوديت، انسان را از خطرات و آسيبها مصون مي دارد، و وقتي انسان از خطرات و آسيبها دور شد، به آرامش روحي و سلامت روان مي رسد؛ پس عبوديت در سلامت رواين انسان نقش به سزايي دارد و در مقابل اگر انسان برخلاف فطرت خداجوي خود عمل کند، اندوه و افسردگي به دنبال خواهد داشت.

ايمان و سلامت روان
تنها راه رهايي انسان از اندوه و اضطراب، ايمان به خداوند متعال است. ايمان، جامع ترين واژه مفهوم ديني در مكتب اسلامي است كه از ريشه «اَمَنَ» به معناي باور و اعتقاد قلبي و آرامش جان و رهايي از هر گونه هراس و اندوه گرفته شده است.
شهيد مطهري رحمة الله مي فرمايد: «ايمان باعث بهجت و انبساط خوش بيني، روشندلي، اميدواري، آرامش خاطر، لذت معنوي و كاهش ناراحتيها و بهبود روابط اجتماعي مي شود.» (2)
خداوند مي فرمايد: «اَلَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا اِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ اُولَئِكَ لَهُمْ الْاَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ»؛ (3) «آنان كه ايمان آورده اند و ايمان خود را به ستم نيالوده اند، آرامش و امنيت براي آنان است و آنان هدايت يافتگانند.»
در آيه ديگر از قرآن آمده است:
«بَلَي مَنْ اَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ اَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ»؛ (4) «كسي كه روي خود را تسليم خدا كند و نيكوكار باشد، پاداش او نزد پروردگارش ثابت است، نه ترسي بر آنان است و نه اندوهناك مي شوند.»
آرامش، پديده اي الهي است كه بر دلهاي مؤمنان و افراد با ايمان فرود مي آيد و اين آرامش در مؤمنان به وضوح ديده مي شود و در قرآن مجيد نيز به اين مطلب اشاره گرديده است:
«هُوَ الَّذِي اَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ»؛ (5) «او كسي است كه بر دل مؤمنان آرامش را فرو فرستاد.»
ارتباط بين ايمان و آرامش، حقيقتي انكارناپذير است. پژوهشها نشان مي دهد كه ايمان و اعتقادات مذهبي، در بهبود اشخاص و حفظ و ايجاد آرامش رواني نقش مؤثري دارد، و افراد مذهبي نيز، افزون بر اينكه كم تر از ديگران دچار بيماريهاي روحي و رواني يا ناهنجاريهاي رفتاري مي شوند، در صورت بيمار شدن و گرفتاري نيز زودتر بهبود مي يابند. (6)
در مطالعات بررسي شده ميان اعتقادات مذهبي و سلامت روان رابطه مثبتي به چشم مي خورد. در اين تحقيقات اين گونه آمده است: افرادي كه به اعتقادات مذهبي باور داشتند، نسبت به كساني كه به اين اعتقادات پايبند نبودند، به اضطراب و ناراحتيهاي رواني بسيار كم تري دچار بودند. (7)
اين امر در آيه شريفه بدين گونه آمده است:« فَاِذَا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ»؛ (8) «هنگامي که سوار بر کشتي شوند، خدا را با اخلاص مي خوانند.» هنگامي كه بت پرستان و مشركان، سوار بر كشي در وسط دريا اسير موجهاي خروشان گشته و خود را در چند قدمي مرگ مي بينند، اضطراب و نگراني بزرگي آنها را فرا مي گيرد. در اين حال ديگر شرك و بت پرستي به آنها آرامش نمي دهد. بنابراين تنها در سايه توحيد و ايمان به خدا آرامش وجود دارد و در غير اين صورت مايه اضطراب و بيماري است. ايمان به خدا؛ يعني گشوده شدن دريچه دل آدمي به سوي نسيمهاي رباني، و تا اين نسيم به سراچه قلب انسان مي وزد، آرامش نيز با او همراه خواهد بود.
ادامه دارد...
1) ذاريات / 56.
2) انسان كامل، مرتضي مطهري، انتشارات صدرا، 1380ش، ص ؟؟؟.
3) انعام / 82.
4) بقره / 112.
5) فتح / 28.
6) اثر بخشي روان درمانگري كوتاه مدت، مسعود جان بزرگي، پايان‌ نامه دكتري روان‌شناسي، ص 69.
7) باورهاي مذهبي و اثرات آن در بهداشت روان، باقر غباري بناب، فصلنامه انديشه و رفتار، سال 1، ش 4.
8) عنكبوت / 65
منبع : ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره145