محمد حسن نبوي
مديريت مسجد
در اداره مسجد مي توان با بهره گيري از اين شيوه مديريتي، علاقه و ميل افراد زيادي را با مسجد همراه ساخته، بر رونق مساجد افزود.
در بحثهاي مربوط به فرصتهاي تبليغي به اماكن و فضاهاي تبليغ رسيديم و در مجله شماره 53 بيان شد كه بهتر است فضاهاي تبليغي در مسجد متمركز شده و بودجه هاي مردمي به سوي مسجد سوق داده شود. در اين راستا مطالبي درباره اهميت و جايگاه مسجد بيان گرديد و مباحثي در مورد مديريت و كارگزاران مسجد مطرح شد. در اين شماره بطور گذرا بحث اداره مسجد را مطرح مي كنيم.
اداره مسجد
از آنجا كه مسجد يكي از اماكن عمومي مسلمانان است و جهت پرستش خداوند ايجاد مي شود، و هر مسلماني علاقه مند به افزايش حضور مردم در اين مكان مقدس مي باشد، لازم است به گونه اي اداره شود كه بيشترين ميل و رغبت را در مؤمنين براي حضور مداوم فراهم سازد. براي دستيابي به اين هدف ارزشمند و الهي، بايستي از جهت ساختمان، تجهيزات، تاسيسات و... به گونه اي عمل شود كه بر جاذبه هاي مشروع مسجد افزوده و در چگونگي اداره مسجد نيز ميل عمومي مؤمنين لحاظ گردد.
امروزه در جوامع گوناگون، مديريت مشاركتي از تاثيرات شگرفي برخوردار بوده، و توانسته است امكانات و نيروهاي انساني را در جهت نيل به اهداف سازمانهاي مختلف بسيج كند.
در اداره مسجد نيز مي توان با بهره گيري از اين شيوه مديريتي، علاقه و ميل افراد زيادي را با مسجد همراه ساخته، بر رونق مساجد افزود.
مديريت مشاركتي و اسلام
مديريت مشاركتي در آموزه هاي ديني ما از جايگاه بسيار مهمي برخوردار بوده، تحت عنوان «شور» و «مشورت » و «مشاوره » مطرح گرديده است.
در اهميت مشورت همين بس كه خداوند به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله دستور مي دهد كه با مردم درباره چگونگي حكومت مشورت كند.
«و شاورهم في الامر فاذا عزمت فتوكل علي الله » ; (1) «با مردم در امور مشورت كن و هنگاميكه تصميم گرفتي بر خدا توكل نما.»
اگر بخواهيم آيات و روايات مشورت را مطرح كنيم، بحث به درازا مي انجامد; ليكن مبلغان محترم را به مطالعه آيات و روايات مربوط به مشورت سفارش مي نمائيم. پس از مطالعه آيات و روايات بهتر است اندكي تامل و تعمق شود تا شيوه هاي عملي ساختن مشورت متناسب با مديريت مسجد پيش بيني و در مسجد بكار گرفته شود.
در مديريت مشاركتي براي جلب همدلي و همراهي نيروها، سيستم پيشنهادات ارائه گرديده و در مجموعه هاي كارگري، توليدي، اقتصادي، اداري و فرهنگي، آثار بسيار مطلوبي به همراه داشته است كه در اينجا با توجه به ويژگيهاي مسجد با اندك تغييراتي بيان مي شود.
1. تبيين جايگاه مشورت
روحاني مسجد قبل از فعال سازي سيستم پيشنهادات، مردم را به اهميت و جايگاه مشورت توجه داده، آيات و روايات مربوطه را مطرح و از آنان مي خواهد جهت بهبود فعاليتهاي مسجد پيشنهادات خود را ارائه كنند.
2. محدوده مشورت
مشورت به معناي هم انديشي و هم فكري جهت يافتن بهترين گزينه در امور علمي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي مي باشد. اين مسئله از نظر اسلام بسيار ارزشمند بوده و بر آن توصيه شده است; زيرا زمينه رشد و تعالي جوامع انساني در همه شاخصهاي فوق را فراهم مي سازد. ليكن بايد توجه داشت كه محدوده بكارگيري اين امر مهم، در غير از حيطه تشريع است; بدين معني كه اگر در جايي دستوري از طرف شارع مقدس وضع شده باشد، از حيطه مشورت خارج است.
مشورت براي دستيابي به بهترين طريق، موفق ترين شيوه و ارزشمندترين هدف وضع گرديده است، ليكن بايد توجه داشت كه اگر امري از طرف شارع به عنوان مصلحت بندگان خدا تشخيص داده شد، حتما در دستيابي به صلاح و دوري از فساد، صائب تر از تشخيص فكر جمعي بندگان خداست.
از اينرو بايد مردم را توجه داد كه براي اداره بهتر مسجد پيشنهاداتي پذيرفته مي شود كه خلاف دستورات شرع مقدس نباشد.
3. دريافت پيشنهادات
پس از آماده سازي و ايجاد انگيزه در مردم، براي ارائه پيشنهادات اقدامات ذيل بايد انجام شود:
الف. صندوق پيشنهادات در محلي از مسجد نصب گردد كه در معرض ديد مردم قرار داشته باشد.
ب. در كنار صندوق، برگه هاي پيشنهادات و قلم براي نوشتن پيشنهاد قرار داده شود. اين برگه ها بهتر است به شكل ذيل باشد.
مشخصات پيشنهاد دهندگان
اسم يا اسامي:............................................................. تلفن:..............................
آدرس:................................................................................................................
پيشنهاد:.............................................................................................................
4. پيشنهاد گروهي
به مردم گفته شود كه اگر اهل مسجد به صورت گروهي و با تشكيل جلسه براي برنامه ها و مسائل مسجد به پيشنهادي ست يافتند و آن پيشنهاد را ارائه كردند، نسبت به پيشنهادهاي فردي از اهميت بيشتري برخوردار بوده و با دقت و حساسيت عميق تري مورد بررسي قرار مي گيرد.
5. توضيح در هيئت امناء
اگر پيشنهادي گروهي بود، مسئول و يا نماينده گروه مي تواند با حضور در هيئت امناء از ايده و پيشنهاد خود دفاع كرده، توضيحات لازم را بيان كند. همچنين در صورتي كه پيشنهادي فردي بود، ليكن از عمق و پيچيدگي برخوردار بود، با تشخيص هيئت امناء، پيشنهاد دهنده مي تواند با حضور در جلسات تصميم گيري مسجد، به تبيين پيشنهاد خود بپردازد.
6. كليد صندوق
بهتر است كليد صندوق پيشنهادات در اختيار روحاني و يا يكي از معتمدين مورد وثوق قرار داده شود تا او همه پيشنهادات را به جلسه هيئت امناء آورده، و در آنجا مورد بحث قرار گيرد.
7. بررسي پيشنهادات
همه پيشنهادها در هيئت امناء مطرح و پس از تصميم گيري نسبت به هر پيشنهاد، نتيجه در اشكال ذيل به پيشنهاد دهنده منعكس مي شود:
الف. اگر پيشنهادي پذيرفته نشد، دلايل عدم پذيرش، براساس تشخيص هيئت، كتبا يا به صورت حضوري براي پيشنهاد دهنده بيان مي شود.
ب. در صورتي كه پيشنهاد با تغييراتي پذيرفته شد، ضمن تشكر از پيشنهاد دهنده، اعلان مي شود كه پيشنهاد شما الهام بخش تصميم ديگري در هيئت امناء گرديد.
ج. اگر پيشنهاد پذيرفته شد، علاوه بر تشكر كتبي و شفاهي، در بين مردم - به گونه اي كه ايجاد حساسيت نكند - از ايشان قدرداني مي شود.
بهتر است اسامي پيشنهاد دهندگاني كه پيشنهاد آنها پذيرفته شده، در ليستي ثبت و در مسجد جهت تشويق آنان نصب گردد.
8. پس از تصميم گيري
پس از گردآوري پيشنهادها و تصميم گيري درباره آنها، تازه فعاليت آغاز مي شود. در هنگام اجراي تصميمها ممكن است يكي از حالات ذيل پديد آيد:
الف. پيشنهاد اجرا شود و هيچ مشكلي پيش نيايد; اين بهترين گزينه خواهد بود. فقط لازم است در صورتي كه تبعات خاصي ندارد، گزارش فعاليت براي مردم بيان شود.
ب. پيشنهاد اجرا شده، ليكن به دلائلي در حين اجرا با مشكل مواجه شده و با تغييراتي تصميم اجرا گردد; در اين صورت نيز گزارش فرايند اجرا براي مردم مطرح مي گردد.
ج. در مراحل اجراي تصميم مشكلي پيش آمده كه مردم با همياري و مساعدت مي توانند به حل مشكل كمك كنند; در اين صورت با فعال سازي نيروها و امكانات مردمي به رفع مشكل پرداخته مي شود.
د. پس از پيگيري زياد، تصميم گيرندگان به خطا بودن تصميم پي برده و يا اينكه بطور كلي انجام آن تحقق ناپذير برآورد مي شود; در اين صورت نيز خيلي صادقانه و راحت با مردم در ميان گذاشته مي شود.
قابل ذكر است كه در همه موارد فوق، ممكن است به دلائلي گزارش فرايند اجرا يا مصلحت نباشد و يا ضروري تشخيص داده نشود، كه براساس تشخيص هيئت امناء اقدام مي گردد.
تا اينجا مباحث مربوط به مديريت مشاركتي با ويژگيهاي مسجد مطرح گرديد و انشاء الله نكات مربوط به معماري مسجد در شماره هاي بعدي بيان خواهد شد.
1) آل عمران/159.
منبع : ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره55