محمدرضا رجبي
مفهوم شناسي مشاوره
ارتباطات مشاوره اي بين مشاور از يک سو و مراجع از سوي ديگر روند نسبتا پايداري را طي مي کند و مقتضي گذر زمان، شرايط و مراحل ويژه اي مي باشد.
مفهوم اصطلاحي مشاوره فراتر از مشورت ساده اي مي باشد که بدون هيچ گونه تعهدي نسبت به لوازم مشاوره صورت مي گيرد. گر چه در مشورت خواهي از افراد شايسته مشورت مي جوييم، ولي اين دليل نمي شود که براي آن در حد و رتبه مشاوره اصطلاحي اعتبار قائل باشيم.
مشاوره در واقع جرياني از فعاليتهاي شناختي، تشخيصي و رفتاري است که مشاور، ضمن دعوت مراجع به همکاري و همراهي، مسئول سامان بخشيدن به آن جريان مي باشد.
در توضيح فرايندي بودن مشاوره بايد گفت: ارتباطات مشاوره اي بين مشاور از يک سو و مراجع از سوي ديگر روند نسبتا پايداري را طي مي کند و مقتضي گذر زمان، شرايط و مراحل ويژه اي مي باشد.
اين در حالي است که غالبا مشورت دهي ساده، به دليل عدم بر خورداري از رابطه اي پايدار و مستمر در حد راهنمايي، معنا و مفهوم مي يابد.
با اين بيان بايد گفت: مشاوره امري بين فردي است که در خلال آن دو يا چند نفر بر اساس ارتباطي هماهنگ به نوعي تعامل و همکاري مي پردازند که نتيجه آن تقويت، تکميل، تعديل و يا سامان دهي جنبه هاي رفتاري و شناختي مراجع خواهد بود.
بدين ترتيب مشاوره اجزايي دارد که در اينجا مورد اشاره قرار مي گيرد:
1. فضاسازي:
فضاسازي اولين و مهم ترين بخش مشاوره است؛ لذا لازم است مشاور به تنظيم فضاي ظاهري مشاوره و فضاي روحي و رواني مراجع بپردازد.
همان گونه که فضاي ظاهري محل مشاوره با رنگ آميزي، نصب تصاوير و... آراسته مي شود، فضاي روحي و رواني مراجع نيز با فراهم ساختن اسباب تقويت روان و پرهيز از حساسيتهاي رواني سامان مي يايد. ياد خدا و استفاده از آهنگ و نواي قرآن يا بيان خاطرات شيرين از معصومين عليهم السلام مي تواند در فضاسازي معنوي جلسات مشاوره مؤثر باشد.

2. برقراري رابطه:
لازم است مشاور درپاسخ به درخواست مراجع براي برقراري ارتباط مشاوره اي واکنش مناسبي ارائه دهد، و تا واکنش مزبور حاصل نگردد، عملا ارتباطات مشاوره ‎اي که کليد واژه مشاوره به شمار مرود تحقق نخواهد يافت.
اين نوع ارتباطات بايد داورانه، صميمانه، قاطعانه، پايدار و موجه باشد. ارتباطات ساده در يک جلسه مشاوره تا به حد ارتباطات حرفه اي نرسد، براي مشاوره دادن و مشاوره گرفتن کفايت نمي کند.
ارتباطات حرفه اي مستلزم مجموعه آموزه هاي نظري و کاربردي و تجربه هاي عيني و ميداني مشاور مي باشد.

3. مصاحبه:
مصاحبه حرفه اي در مشاوره قبل از هر چيز مبتني برنوعي همگرايي بين مشاور و مراجع مي باشد.
فرايند مشاوره بدون مصاحبه مشاوره اي بي معنا خواهد بود؛ چرا که مصاحبه حلقه مرکزي فرايند مشاوره را تشکيل مي دهد. مصاحبه مشاوره اي از جنبه ساختاري و محتوايي، ظرافتهاي خاص خود را دارد.

4. عمليات تشخيص:
شناسايي نوع، عامل و راه حل طبقه بندي مشکل بر حسب عوامل زمينه ساز به گروه هاي روان شناختي، آموزشي و تربيتي کار نسبتا دشواري است. به عنوان مثال: فردي که دچار وسواس ناشي از عوامل روان شناختي است، معمولاً تحت تأثير يک يا چند عامل روان شناختي اعتماد به نفس او تضعيف شده يا آن را از دست داده است. يا شخصي که احکام ديني را از استادي پيچيده گو و سخت گير فرا گرفته باشد، چه بسا دچار وسواس از نوع آموزشي است. از طرفي فرد وسواسي که وسواس او ناشي از عوامل تربيتي است، تحت تأثير يک مربي وسواسي اين رفتار را فرا گرفته است؛ اما فردي که وسواس او ناشي از اختلال روان- تني است، معمولا از يک بيماري يا مشکل جسماني ويژه اي رنج مي برد. البته پائين آمدن ميزان اعتماد به نفس را مي توان عمل محوري در مورد انواع وسواس برشمرد.

5. توصيه:
بعد از مصاحبه و تشخيص، نوبت ارائه توصيه هاي مشاوره اي است، که از فرآورده هاي تشخيص به شمار مي روند.
عمليات تشخيص نيازمند ارتباط و مصاحبه کار آمد است؛ لذا اين توصيه ها از ويژگي حرفه اي بر خوردار خواهند بود.
گرچه مشاور لازم است وجهه اخلاقي خاصي را به نمايش گذارد؛ ولي توصيه مشاوره اي اقدامي فراتر از تقديم توصيه هاي اخلاقي است. که توضيح آن در درسهاي بعدي خواهد آمد.

6. پي گيري:
شکي نيست که ثمر بخشي مشاوره مستلزم پي گيريهاي مشفقانه مشاور مي باشد، که ممکن است به صورت مستقيم يا غير مستقيم اعمال گردد. در اغلب موارد اين پي گيريها به پيشنهاد مشاور و با موافقت مراجع بر عهده خود مراجع گذاشته مي شود.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره148.