محمدحسن نبوي
نگاهي گذرا به لبنان
لبنان كشوري در حاشيه مديترانه با مساحت 10452 كيلومتر مربع است.
پايتخت لبنان بيروت شهري زيبا بندري و در كنار درياست. اين شهر داراي دو بخش است. شمال شرق مسيحي نشين و جنوب غربي مسلمان نشين است. جنوب يا غرب اين شهر با اين كه اخيرا مورد توجّه واقع شده، هنوز مشكلات متعدد دارد. همين كه از خط حايل بين دو منطقه عبور كنيد و به منطقه مسيحي نشين وارد شويد، وضعيت به طور محسوس متفاوت است. خيابان ها، بسيار تميز با اتومبيل هاي مدرن، انگار به يك كشور اروپائي وارد مي شويد. اين وضعيت به طور جدّي قابل تأمل است.
لبنان داراي چهار ميليون نفر جمعيت است و چهارده ميليون نفر مهاجر در سراسر جهان دارد.
جمعيت لبنان در حدود هجده مليون نفر است كه چهارده مليون نفر از آن ها به نقاط مختلف جهان مهاجرت كرده اند.
مردم لبنان غالبا سازگارند. از اينرو به راحتي مي توانند خودشان را با فرهنگ هاي گوناگون هماهنگ كنند. در عرصه هاي مختلف انسان هايي موفق محسوب مي شوند.
لبنان از جهت اقتصادي و نظامي كشوري ضعيف به شمار مي رود و از آن جا كه با رژيم اشغالگر قدس هم مرز است، از سوي اين رژيم غاصب مورد هجوم واقع شده، بخش هايي از آن ساليان درازي در اشغال قرار داشت.
در بين كليه كشورهاي عربي تنها كشوري كه عملاً در مقابل رژيم اشغالگر ايستادگي مي كند، لبنان است. آن هم نيروهاي حزب اللّه كه شيعياني استوار و مقاومند.
توانمندي نيروهاي حزب اللّه به گونه اي است كه حتي سوريه كه مدعي مقاومت در مقابل اسرائيل است، سعي مي كند و خود را حامي حزب اللّه معرفي كند به اين وسيله بخش هايي از سوريه را كه در اشغال اسرائيل است، آزاد سازد.
وضعيت فرهنگي لبنان
لبنان به چهار راه فرهنگي جهان معروف است. عقائد، اديان، مكاتب و افكار گوناگون به راحتي در آن كشور ترويج مي شود. در حقيقت مي توان گفت: آن جا منطق? آزاد فرهنگي دنيا به حساب مي آيد.
فرهنگ غرب از سويي و فرهنگ آسيا از سوي ديگر و گاهي فرهنگ آفريقا در آن جا راه دارد و به سهولت با ابزارهاي ارتباطي و با شيوه هاي جذّاب ترويج مي شود. فضاي شبهه پراكني باز است و مردم تحت تأثير القاءات و شبهات فراوان قرار مي گيرند.
مسيحيان در لبنان حدود 40 مجله دارند كه در بسياري از موارد مطالب خود را در قالب هاي علمي ارائه مي كنند.
كتاب هايي در نقد قرآن نوشته مي شود و به خيال خودشان اشتباهات قرآن را بيان مي كنند. در مقابل، تبليغات شيعيان تا حدود زيادي به صورت شعار مطرح مي شود.
بسياري از كشورها در لبنان بر عليه شيعه تبليغ مي كنند و براي ويران كردن ايران، لبنان را نقطه شروع مي دانند.
هر روز در روزنامه ها و مجلات بر عليه شيعيان بحث مي شود.
در لبنان تعداد كانال هاي تلويزيوني به حدي است كه مردم از آمار دقيق آن اطلاعي ندارند. آن ها اظهار مي كنند حدود 200 تا 500 كانال تلويزيوني قابل دسترسي است. افراد با پرداخت وجهي مي توانند كانال هاي مختلف را ببينند. اگر چه تعداد 9 كانال براي همگان بدون پرداخت هزينه اي قابل استفاده است.
شبكه ال بي سي مربوط به مسيحيان لبنان است كه از طريق ماهواره در همه جا پخش مي شود و برنامه هاي آن بسيار مبتذل است. در عربستان، لبنان را به ال بي سي مي شناسند. در تلويزيون از لواط، ازدواج مرد با محارم خودش و... بحث مي شود. و مبنا بر هتاكي و سنّت سوزي است. در مقابل كانال اقراء عربستان مذهبي است و بينندگاني دارد.
تلويزيون الجزيره خيلي خراب نيست در عين حال جذاب است. اين كانال ماهواره اي است.
يك كانال تلويزيوني در بيروت وجود دارد كه به صورت شبانه روزي مرثيه پخش مي كند.
تلويزيون ايران شبكه «سحر» براي زمان محدودي در خارج از كشور پخش مي شود كه واقعا بايد دربار? فعاليت آن تجديد نظر شود.
كانال المنار مربوط به حزب الله است كه تاحدودي مناسب است و به اخبار ايران به طور جدّي مي پردازد.
احساس مي شود كه اگر كساني بخواهند ايران را بعد از همگاني شدن ماهواره مطالعه كنند، اكنون مي توانند به طور جدّي وضعيت شيعيان لبنان را به عنوان جامعه نمونه مورد دقّت و مطالعه قرار دهند و براي آينده برنامه اي بينديشند. لازم به ذكر است كه وضعيت فرهنگ ديني مردم لبنان نسبت به گذشته كه تقريبا آثاري از دين باقي نمانده بوده بسيار بهتر و توجّه شيعيان به اسلام ناب محمّدي صلي الله عليه و آله خيلي بيش از گذشته هاي دور است.
شيعيان لبنان غالبا بازگشت خود را به هويت مذهبي، مرهون دو عامل اساسي مي دانند:
1 ـ امام موسي صدر رحمه الله 2 ـ امام خميني رحمه الله و انقلاب اسلامي ايران.
مردم لبنان نسبت به مقام معظم رهبري بسيار علاقمند و اطاعت آنان از رهبري شيعيان جهان بسيار قوي و نيرومند است.
همه شيعيان لبنان روي انقلاب ايران حساس هستند. و ايران را وطن اوّل خود و لبنان را وطن دوم مي دانند. آنان مي گويند ما نمي توانيم در لبنان كشور شيعي داشته باشيم ولي در ايران حكومت شيعه برقرار است.
مدارس آموزش و پرورش
در اين كشور 33 درصد از مدارس، توسط دولت و بقيه زير نظر كليسا و مسيحيت اداره مي شود. برخي از شيعيان، مديريت تعداد معدودي از مدارس دولتي را به عهده گرفته اند كه در مجموع حركتي است ليكن نسبت به نياز شيعيان بسيار كم است.
دولت براي مدارس غير دولتي، حداقل و حداكثري براي دروس پيش بيني كرده و آنان بايد مدارس را بر اساس آن چهارچوب ها اداره كنند. از اين رو مديران مدارس با توجّه به اهداف خود مي توانند درس هايي را در مدارس ارائه كنند.
براي ايجاد و تشكيل مدرسه، دولت پس از بررسي، مجوز تأسيس مدرسه صادر مي كند و پس از آغاز فعاليت هر مدرسه ليست دانش آموزان خود را به آموزش و پرورش لبنان تحويل مي دهد و در پايان سال مدرك تحصيلي به آنان اعطا مي كند.
حزب الله از حدود سال 1380 هجري قمري به فكر تأسيس مدارسي براي شيعيان افتاد و تاكنون 9 مدرسه در لبنان و يك مدرسه در قم با كمك هاي مقام معظم رهبري و دولت ايران تأسيس كرده است كه به نام مدارس المهدي شناخته مي شود.
مسيحيت كه از 300 سال قبل در اين كشور مدرسه ايجاد كرده، اكنون داراي 400 مدرسه است. در مقايسه با 9 مدرسه المهدي فاصله بسيار زيادي است.
مدارس المهدي مجموعا 6000 دانش آموز تحت پوشش دارند. در حالي كه گاهي يكي از مدارس مسيحيان 6000 دانش آموز دارد.
در مدارس المهدي در هفته 2 ساعت درس ديني و يك ساعت درس انگليسي اضافه بر برنامه تدريس مي شود.
در مجموع 4 درصد از دانش آموزان شيعه، در مدارس شيعيان و بقيه در مدارس دولتي و تعداد زيادي در مدارس مسيحيان و مقدار اندكي هم در مدارس اهل سنت درس مي خوانند. كه اين وضعيت خسارات جبران ناپذيري از جهت ديني و اخلاقي براي آنان درپي داشته است.
تدوين كتاب
دولت براي مدارس خود كتاب هايي تدوين كرده است. مدارس ديگر در انتخاب كتب درسي آزادند. اين امر مؤسسات انتشاراتي را بر آن داشته كه براي جلب مشتري در تدوين كتاب، بهتر رقابت كنند و هر مدرسه سعي مي كند بهترين را انتخاب و خريداري كند.
مدارس المهدي براي انتخاب كتاب ـ با توجّه به ملاك هاي اخلاقي ديني ـ دچار مشكلات زيادي هستند.
غالب مدارس لبنان از دانش آموزان هزينه آموزشي دريافت مي كنند و در برخي موارد از كمك هاي افراد خير استفاده مي كنند.
هزينه آموزشي در مدارس تا حدّي زياد است كه گاهي اعضاي حزب الله به دليل عدم توان پرداخت كمك هزينه تحصيلي، فرزندان خود را از مدارس بيرون مي برند.
در لبنان كليه كساني كه مدرك ديپلم دريافت كنند، بدون كنكور مي توانند وارد دانشگاه شوند.
به نظر مي رسد با توجّه به وضعيت خاص لبنان تأسيس مدارس ابتدايي، راهنمايي و متوسطه بيش از دانشگاه اهميت داشته باشد.
وضعيت روحانيون
در لبنان حدود 500 روحاني وجود دارد. كه بيشتر آن ها به دنبال پست هاي اداري هستند تا امور تبليغي حدود 40 درصد از اين روحانيون بيش از هر چيز ترجيح مي دهند كه قاضي باشند و يا دفتري در زمينه هاي فرهنگي اداره كنند و يا اين كه در يكي از سازمان هاي لبنان سمتي داشته باشند.
حدود 40 درصد ديگر مانند مولوي هاي اهل سنت فقط روز جمعه در پست روحاني عمل مي كنند.
نزديك به 10 درصد ديگر كه از نظر علمي هم بد نيستند هيچ گونه حضوري در امور ديني لبنان ندارند و از قاعدين به حساب مي آيند.
و 10 درصد باقي مانده افرادي هستند كه اخيرا در قم تربيت شده و از فعاليت و تحرّك مناسب برخوردارند.
وضعيت تبليغي
گاهي در روستايي كه 15 نفر روحاني وجود دارد، يك نماز جماعت برگزار نمي شود.
در بعلبك دو يا سه حوزه علميه وجود دارد و 10 مسجد و فقط در يك مسجد نماز جماعت خوانده مي شود. در حالي كه همه مي دانيم هيچ چيز جاي گفتگوي مشافهي و تبليغ رو در رو و ارتباط مبلّغ با مردم را نمي گيرد.
علماي گذشت? جبل عامل، عشقي را در درون مردم لبنان نسبت به روحانيت ايجاد كرده اند كه متأسفانه با عمل ضعيف برخي از روحانيون رو به افول است.
در لبنان چنانچه بين طوائف اختلاف و درگيري باشد، امّا يك قانون عامي وجود دارد و آن اين كه همه، به علما و لو از گروه مخالف خود باشد، احترام مي گذارند و روحانيون هم? طوائف، محترم هستند. حتي مأمورين در لبنان هرگز از يك روحاني سؤال نمي كنند اقامه شما كجاست.
سخنرانان غالبا در زمينه مسائل سياسي سخن مي گويند و مباحث ديني و اخلاقي را كمتر مطرح مي كنند.
حوزه هاي علميه
در بيروت دو حوزه علميه وجود دارد كه زير نظر سازمان مدارس خارج از كشور اداره مي شود. يكي حوز? الرسول الاكرم صلي الله عليه و آله و ديگري حوزه الزهراء عليهاالسلام است كه مربوط به خواهران است. در حوز? الرسول الاكرم صلي الله عليه و آله حدود 85 نفر طلبه اشتغال به تحصيل دارند كه 30 نفر آنان اشتغال به درس خارج و 20 نفرشان در سطح و 35 نفرشان دروس مقدماتي را مي گذرانند.
در صيدا حوزه علميه امام صادق عليه السلام وجود دارد كه داراي بنايي زيبا و ساختماني مجهز است. اين ساختمان داراي كتابخانه عمومي، درمانگاه، محلي براي نماز جمعه است. همچنين در يك طبقه حوزه علميه خواهران و حوزه علميه برادران در طبقه ديگر قرار دارد. در اين حوزه 26 طلبه برادر و حدود 50 طلبه خواهر مشغول به تحصيل هستند.
حوزه هاي علميه در لبنان هيچ گونه انسجامي ندارند و هر حوزه به طور مستقل و با برنامه دلخواه مديران اداره مي شود.
كاربرد مبلّغين
مردم لبنان به دليل حضور اتباع آن كشور در نقاط مختلف جهان تقريبا با سراسر جهان ارتباط دارند و مبلغين پرورش يافته در چنين شرايطي براي حضور و تردد به كشورهاي مختلف آمادگي دارند. به دليل فضاي بازي كه در آن رشد كرده اند و آشنايي كه با فرهنگ هاي مختلف دارند، به راحتي مي توانند با مردم و مليت هاي گوناگون ارتباط برقرار كنند.
با توجّه به آشنايي مبلّغان لبنان با زبان فرانسوي علاوه بر زبان عربي اگر ما در اين كشور بر روي امر تربيت مبلّغ براي آفريقا سرمايه گذاري كنيم، مي توانيم در آينده اي نزديك آفريقايي اسلامي داشته باشيم.
قابل ذكر است كه آمريكا و اروپا براي آفريقا سرمايه گذاري هاي كلاني مي كنند.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره6.