اقتباس از سخنان حجت الاسلام و المسلمين مروي
هجرت، عامل تحول و پيشرفت
«كساني كه ايمان آورده و كساني كه هجرت كرده و در راه خدا جهاد نموده اند، آن‌ها اميد به رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.»
اشاره
در نوشتار پيش رو، ابتدا مطالبي در مورد اهميت هجرت و نقش آن در تحول و تكامل جوامع و نيز اهميت هجرت در اسلام ارائه گرديده و سپس ضمن معرفي اجمالي هجرت بلند مدت حوزه علميه قم، عنايت مقام معظم رهبري نسبت به آن مطرح شده است.
اين نوشته اقتباس از سخنان حجت الاسلام و المسلمين مروي، معاون محترم ارتباطات حوزوي دفتر مقام معظم رهبري است كه در گردهمايي مبلغان محترم هجرت بلند مدت حوزه علميه قم در تاريخ 22/3/1381 و در سالن اجتماعات دارالشفاء قم ايراد گرديده است.
***
«ان الذين آمنوا والذين هاجروا وجاهدوا في سبيل الله اولئك يرجون رحمت الله والله غفور رحيم‌» (1) ؛ «كساني كه ايمان آورده و كساني كه هجرت كرده و در راه خدا جهاد نموده اند، آن‌ها اميد به رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.»
خدا را سپاسگزار و شاكريم كه به بركت مسؤوليت پذيري شما عزيزان (مبلغان هجرت بلندمدت) و همت مسؤولين دست اندر كار، يكي از اصول حياتي اسلام؛ يعني هجرت، حياتي دوباره يافت و اين اصل اساسي مورد توجه حوزويان عزيز قرار گرفت. و نيز خدا را سپاسگزاريم از اينكه يكي از منويات بلند رهبر عظيم الشان انقلاب اسلامي كه در سفر سال 79 به قم آن را مطرح كردند، محقق شد و ان شاءالله گستره آن داخل و خارج كشور را فرا خواهد گرفت.

اهميت هجرت
علت ركود جوامع، فرهنگ‌ها و مذاهب در طول تاريخ، عمدتا به خاطر عدم تحرك آن‌ها و يا متوليان آن‌ها بوده است.
هر جامعه‌اي كه در درون خود و در ظرف مكاني خودش محبوس شود، مظروف آن جامعه كه فرهنگ و علم و تمدن و مذهب مي‌باشد نيز دچار ركود و انجماد و خمودي و خموشي خواهد شد. عمده پيشرفت و تمدن جوامع پيشرفته به خاطر تحرك آن‌ها است. اروپاي قرون وسطي يك هزار سال در درون خودش محبوس بود، در طول اين هزار سال كمترين تحرك و پيشرفتي در آن به وجود نيامد.
عده‌اي از مورخين و جامعه شناسان به جد معتقدند كه مدنيت اروپا و غرب، بيداري اروپا، رنسانس و اصلاحاتي كه در جامعه غرب صورت گرفت، به خاطر جنگ‌هاي صليبي بود. جنگ‌هاي صليبي فضاي محدود و محصوري را كه اروپا به دور خود كشيده بود، شكست. مردم و متوليان اروپا كه اروپا را مركز عالم، و مذهب كاتوليك را تنها مذهب و انسان را فقط يك موجود مستوي القامه مي‌شناختند و براي غير مردم اروپا فرهنگ و مذهب و تمدني قائل نبودند، به خاطر جنگ‌هاي صليبي با دنياي ديگري به نام دنياي اسلام و فرهنگ و تمدن اسلامي مواجه شدند. از اين رو مي‌گويند آنچه اروپائيان دارند به خاطر جنگ‌هاي صليبي است كه اين محدوديت‌ها و حصارها را شكست. آمريكا امروز با همه جنايات و خباثت‌هايي كه دارد، به لحاظ علم و تكنولوژي و صنعت، پيشرفته‌ترين كشور دنيا است. آمريكا محصول مهاجرت عده‌اي از اروپائيان است. آنان كه به دنبال كشف سرزمين‌هاي جديد بودند، سرزمين آمريكا را كشف كرده و به آن جا مهاجرت كردند. اگر آن روز اروپائيان مهاجرت نمي‌كردند، تمدن امروز آمريكا به وجود نمي‌آمد.
در ميان عده‌اي از جامعه شناسان و مورخين اين شعار مطرح است كه در پس هر مدنيتي، يك مهاجرت خوابيده است. مهاجرت، مدنيت و تمدن و پويايي و تحرك را به جوامع بخشيده است.
مكتب و انديشه و مذهبي كه در آن هجرت نباشد، هر چند با وجود قابليت‌هاي فراوان در درون خود، حالت ركود، انجماد، خمودگي و مردگي و يا هضم در ديگر مكتب‌ها و مذهب‌ها و انديشه‌ها را پيدا خواهد كرد.

اسلام و مساله هجرت
در اسلام به مساله هجرت نه به عنوان يك واقعه و يك رويداد، بلكه به عنوان يك پديده و اصل اجتماعي، الهي و حيات بخش نگاه مي‌شود.
سيره پيامبر عظيم الشان اسلام صلي الله عليه و آله بيانگر اهميت و تاثير بسزاي هجرت، در پيشرفت و ترقي فرهنگ و تفكر ديني و اسلامي است.
اولين گروندگان به اسلام در شرايطي مسلمان شدند كه گرايش به پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله و توحيد، مصادف با انواع شكنجه‌ها و محروميت‌ها از ناحيه كفار قريش بود. در آن شرايط سخت، عده‌اي از مسلمانان به دستور پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله از سرزمين آباء و اجدادي خود حركت مي‌كنند. اين حركت براي حفظ مباني دين و ارزش‌هاي اسلامي و پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله بود. پيغمبر اكرم آنان را به لقب مهاجر مفتخر كرد و آنان «مهاجرين‌» لقب گرفتند.
اين اسم گزاري و عنوان‌ها از روي حساب و منطق انجام گرفت. مثلا مبدا تاريخ ما هجرت پيغمبر صلي الله عليه و آله است، با اين كه سنت تاريخ بر اين است كه مبدا تاريخ يك مذهب يا فكر، بر اساس تاريخ تولد صاحب آن مذهب و فكر باشد. مبدا تاريخ اسلام، ولادت پيغمبر اكرم و يا فتوحات اسلام مثل فتح مكه نيست. فتح مكه يك فتح عادي نيست؛ پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مهمترين دژها را در آنجا فرو ريخت، بت‌ها را از بين برد، خانه خدا را گرفت، با فتح مكه بت پرستي از بين رفت و اسلام پيروز شد. فتح الفتوح اسلام، فتح مكه است. مبعث پيامبر اكرم كه اساس اسلام از آن شروع مي‌شود نيز مبدا تاريخ اسلام قرار نگرفت، ولي هجرت پيغمبر مبدا تاريخ شد و اين نشان دهنده اهميت و ميزان بالاي تاثير هجرت در بينش اسلامي است.
با دقت در تاريخ اسلام مشاهده مي‌كنيم كه هرگاه اسلام در معرض خطر و نابودي قرار گرفته، هجرت به داد اسلام رسيده است.
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله با اعزام سفيران و مبلغان به نقاط مختلف جزيرة العرب و ديگر نقاط جهان (ايران، روم شرقي، مصر، يمن و) ... دو هدف عمده را تعقيب مي‌كرد: يكي از آن دو هدف، دعوت به توحيد و رساندن پيام توحيد به اقصي نقاط عالم بود و هدف ديگر اين بود كه مردمي كه سال‌ها در جزيرة العرب و در يك قبيله با فكر قبيله‌اي بزرگ شده اند، حصارهاي قبيله‌اي را شكسته و دنياي خارج از مرزها را ببينند و مطالعه كنند. پيامبر اكرم مي‌خواهد مسلمانان با فرهنگ‌ها و انسان‌ها ي مختلف روبرو بشوند. اين اقدام موجب رشد فكري مسلمان بود.
پس از پيامبر اكرم نيز شاهد هجرت‌هاي سرنوشت ساز در تاريخ اسلام هستيم و هر هجرتي موجب حركتي نو شده است. هجرت امام حسين عليه السلام در زماني كه اسلام در معرض نابودي قرار گرفته و جز ظاهري از اسلام باقي نمانده بود و كثيف‌ترين آدم به نام خليفه مسلمين بر مردم حاكم شده بود، تاثير شگرفي داشت. آن امام از مدينه به مكه و از مكه به كربلا هجرت كرد و حركت آفريد.
هجرت مرحوم شيخ عبدالكريم حائري به قم و نيز هجرت مرحوم آيت الله العظمي بروجردي از بروجرد به قم، در روزگاري كه قم در يك حالت ركود و خموشي قرار گرفته و رضا خان و بعد از او محمد رضا با فشارهاي سختي، كاملا بر حوزه علميه قم چيره شده بودند و يك حالت خموشي در حوزه ايجاد شده بود موجب حركت، پويايي و زنده شدن حوزه علميه قم گرديد.
هجرت امام قدس سره از نجف به پاريس، تاثيري جدي در پيروزي انقلاب اسلامي داشت. امام امت در نجف بين دو راه مخير بودند: يا بايد در نجف مي‌ماندند و به حرف حكومت رژيم بعثي گوش مي‌دادند و هر نوع تحركي را از خود سلب مي‌كردند و يا اينكه هجرت كرده و نهضت را ادامه مي‌دادند. اگر امام در نجف مي‌ماند و مثل بسياري از افراد ديگر عافيت طلبي انتخاب مي‌كرد و مي‌گفت، ا ين اواخر عمر و در اين سن پيري، كنار مرقد جد بزرگوارمان امير المؤمنين قرار گرفته ايم، چرا خود را در به در كنيم، آيا نهضت ادامه پيدا مي‌كرد و انقلاب محقق مي‌شد؟
امام از انديشه هجرت الهام گرفت و هجرت را انتخاب كرد. با اينكه هيچ سنخيت و علقه‌اي با پاريس ندارد و هيچ تناسبي بين آن عالم روحاني معنوي و عارف بزرگ، با پاريس وجود ندارد، از نجف اشرف - كه همه علقه‌اش به نجف و كربلا بود - به پاريس مهاجرت كرد. اين هجرت فضاي بسيار وسيعي را براي امام به وجود آورد تا بتواند نداي خود را به گوش جهانيان برساند.
وجود انواع و اقسام رسانه‌ها اعم از راديو، تلويزيون، روزنامه‌ها و... در پاريس و انجام مصاحبه از سوي آنان، امكان خوبي براي امام بود كه در نجف امكان به دست آوردن آن نبود. اگر امام هجرت نمي‌كرد، انقلاب به پيروزي نمي‌رسيد.

عنايت مقام معظم رهبري به هجرت
به دليل تاثير شگرفي كه هجرت در بيداري، پويايي و حركت بخشي به جامعه و فرهنگ و مذهب اسلامي دارد، مقام معظم رهبري عنايت و اهتمامي جدي نسبت به مساله هجرت دارند. بعد از اينكه ايشان در قم مساله هجرت را مطرح فرمودند، مديريت محترم حوزه علميه قم جناب حجت الاسلام و المسلمين آقاي حسيني بوشهري و بعد هم معاونت محترم تبليغ و دستگاه‌هاي مربوطه (سازمان تبليغات اسلامي، دفتر تبليغات اسلامي، مركز خدمات حوزه) مشغول به فعاليت شدند و بحمد الله محصول خوبي تا الآن داشته است.
در ابتدا بنا بر اين بود كه مديريت حوزه علميه قم كار سياست گذاري و تدبير اين امر را به عهده گيرد، اما اجراي اين كار در دستگاه‌هاي مربوطه، مثل سازمان تبليغات و... كه متصدي كار تبليغ هستند، انجام شود. به فرمان مقام معظم رهبري بودجه‌اي از سوي دفتر ايشان براي اين كار اختصاص پيدا كرد تا كار شروع بشود.
پس از شروع كار و گذشت چند ماه، استقبالي شد، اما مديريت محترم حوزه و دوستان دست اندر كار اين قضيه، گزارشي دادند كه اگر اجراي اين طرح هم توسط مديريت حوزه انجام نشود معلوم نيست حوزويان عزيز خيلي خوب استقبال كنند. نسبت به ديريت حوزه اعتمادي است كه ديگران نسبت به آن در اين حد از اعتماد نيستند. از اين رو قرار شد كه اجراي كار هم توسط مديريت محترم حوزه علميه انجام شود.
وقتي كه طرح جديد خدمت مقام معظم رهبري ارائه شد، نظر ايشان اين بود كه: اگر توفيق بيشتر اين كار در اين است كه مديريت حوزه اجراي كار را نيز به عهده بگيرد، ما با اين موافقيم.
با توجه به اينكه دفتر رهبري بودجه دولتي ندارد و در آمدهاي آن محدود است، پذيرش اين طرح هزينه مالي سنگيني براي دفتر مقام معظم رهبري داشت، اما به دليل اهميت هجرت، ايشان موافقت كردند.
ما معتقديم كه اين طرح تحولي بزرگ در حوزه ايجاد خواهد كرد. بر فرض، مبلغان مهاجر بعد از مدتي ماندن در محل تبليغ، به قم برگردند، با كوله باري از تجربه‌ها و اطلاعات و با يك جهان بيني جديد وارد حوزه خواهند شد و اين نگرش جديد مطمئنا حوزه را متحول مي‌كند و تاثير جدي در فكر وانديشه بزرگان و علما و صاحبان و متوليان حوزه ان شاء الله خواهد داشت.
1)بقره/218.
منبع : ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 31