مصاحبه
گفتگو با حجت الاسلام نظري منفرد
چگونه مشکلات سخنراني را برطرف کنيم؟
از اولين منبر خود برايمان بگوييد. چگونه شروع كرديد و چه مشكلاتي داشتيد؟ چگونه بر مشكلات فائق آمديد؟
زماني كه تازه ملبّس به لباس روحانيت شده بودم خيلي مأخوذ به حيا بودم و زياد خجالت مي كشيدم. شايد دليلش اين بود كه من در قم متولد شده بودم و با دوستان غير روحاني مأنوس بودم، آنهم در زمان رژيم پهلوي كه خيلي اين لباس را نمي پسنديدند و حتي بعضي از افراد ما را مذمّت هم مي كردند؛ از اينرو براي منبر رفتن و صحبت كردن در جمع خجالت مي كشيدم. اولين مشوّق من براي منبر رفتن، همسر يكي از علماء بود. ايشان كه زن متدينه اي بودند، مقداري پول هم به من دادند و مرا كه نوجوان بودم تشويق كردند تا منبر بروم. بعد از ايشان، گاهي كه پدرم فرصت نداشت در جايي منبر برود، منبرش را به من واگذار مي كرد و بنده انجام وظيفه مي كردم. در لابلاي اين منبر رفتنها، تشويق مردم نيز خيلي مؤثر بود.
من در طول دوران تبليغ اين مطلب را درك كردم كه تشويق مي تواند در حد بسيار بالايي موجب موفقيت يك مبلّغ باشد. گرچه ما در ابتداي راه بلد نبوديم كه چگونه بايد منبر رفت، ولي همين تشويقها سبب شد كه كم كم در اين مسير قرار بگيريم.
اگر ممكن است يكي از مشكلاتي را كه در منبرهاي ابتدايي داشتيد برايمان بيان كنيد و بفرماييد كه چگونه آن را حل كرديد؟
يكي از مشكلاتي كه در ابتداي راه وجود دارد اين است كه انسان در منبر مطلب كم مي آورد و نمي داند كه چگونه بايد منبر خود را تكميل كند. اين سؤال را كم و بيش دوستان مبلّغ از بنده داشته اند كه در اين مورد چه بايد كرد؟ پيشنهاد من اين است كه: كساني كه در ابتداي كار تبليغ و خطابه قرار دارند و تازه اين كار را شروع كرده اند، منبر را با حديثي شروع كنند كه در بردارنده چند موضوع است. آنگاه بحث خود را درباره يكي از آن موضوعات شروع كنند، اگر مطلبشان راجع به موضوع اوّل تمام شد، موضوع بعد را كه ادامه حديث است بيان كنند و اگر موضوع دوم هم تمام شد، موضوع سوم و چهارم و... را مطرح كنند.
به مرور زمان كه تجربه بيشتري در منبر پيدا مي كنند مي توانند راجع به يكي از همان موضوعات يك منبر كامل بروند و يا گاهي چندين منبر كامل ارائه كنند.
بحث تشويق را مطرح فرموديد و اينكه تشويق چقدر مي تواند در روحيه مبلّغ اثر بگذارد، سؤالي در اينجا مطرح است و آن اينكه: گاهي اولين بار كه يك طلبه جوان مي خواهد منبر برود، فرد يا افرادي به جاي تشويق، او را مذمت مي كنند و مورد آزار و اذيت روحي قرار مي دهند. در اين گونه موارد چه بايد كرد؟
قبل از اينكه يك طلبه بخواهد وارد عرصه تبليغ شود بايد بداند كه پيامبران الهي نيز مورد تمسخر واقع شده اند و مردم جاهل آنها را اذيت كرده اند؛ اما آنان دست از تبليغ دين نكشيده اند. اگر مبلّغ از قبل خودش را آماده كرده باشد كه ممكن است نسبت به من نيز چنين برخوردي صورت گيرد و در خودش هضم كرده باشد كه من بايد حليم و بردبار باشم و به هر شكل كه شده پيام خدا را به همين انسانها برسانم و اتفاقا آمده ام كه انسانهاي منحرف را نجات دهم، قدرت فوق العاده اي پيدا مي كند و حرفهاي نيش دار كمتر در او اثر مي گذارد.
گاهي اتفاق مي افتد كه مبلّغ علي رغم ميل باطني، با كسي برخورد نامناسبي مي كند يا در مورد خاصّي قضاوت بي موردي مي نمايد و بعدا مي فهمد كه اشتباه كرده است. به نظر شما اگر چنين موردي اتفاق افتاد چه بايد كرد؟
قبل از پاسخ به اين سؤال اجازه بفرماييد يك نكته را بيان كنم و آن اينكه: مبلغ بايد قبل از هر گونه اقدام تبليغي، جامعه و مخاطبان خود را بشناسد. اين كار را مي توان با پرسش از بزرگان محل تبليغ انجام داد و اين اطلاعات را به دست آورد كه مبلغ تا چه اندازه مي تواند در مسائل مردم دخالت كند؟ آيا در آنجا اختلاف و دو دستگي وجود دارد؟ آيا گروهها و دستجات موجود از روحاني حرف شنوي دارند؟ و...
پس از بررسي وضعيت محل تبليغ و شناسايي مخاطبان، بايد اين نكته را نيز مورد توجه قرار داد كه روحاني در حقيقت پدر معنوي جامعه است و بايد همه گروهها را رهبري كند و طرفداري بي مورد از افراد و گروهها را كنار بگذارد. حال با عنايت به اين نكته، اگر مشكلي كه مطرح فرموديد پيش آمد، بهترين راه اين است كه مبلّغ به صورت خصوصي از فردي كه مورد اذيت يا اهانت قرار گرفته معذرت خواهي كند و او را راضي نمايد. در اين گونه موارد لازم نيست كه معذرت خواهي در جمع و روي منبر انجام شود؛ چون اين اقدام به طور طبيعي تأثير سخن خطيب را در مردم كاهش مي دهد و سخنان بعدي او از اعتبار كافي برخوردار نخواهد بود. البته در موارد خاص و براساس موقعيتهاي متفاوت، برخوردهاي مناسب همان مورد لازم است و گاهي نيز عذرخواهي در جمع سزاوارتر است.
يكي از مشكلات ابتداي تبليغ اين است كه گاهي جلسه انسان را مي گيرد و نمي تواند صحبت كند. در اين مورد چه بايد كرد؟
گاهي در ابتداي كار تبليغ، انسان از منبر ترس و دلهره دارد و از اعتماد به نفس كافي برخوردار نيست، به گونه اي كه حتي از چهره اش نمايان است، كلمات را مكرر ادا مي كند، گير مي كند و رنگ چهره اش دگرگون مي گردد. اين ترس و دلهره عواملي دارد كه برخي از آنها عبارتند از:
1. كثرت جمعيت؛ 2. نداشتن مطلب؛ 3. حضور شخصيتهاي علمي در جلسه و....
براي رفع دلهره و اضطراب راههاي زيادي وجود دارد كه به برخي از آنها اشاره مي شود.
1. قبل از رفتن به منبر، قرآن بخوانيد و از خداوند متعال كمك بخواهيد و بر او توكل كنيد.
2. وقتي كه روي منبر و در مقابل جمعيت قرار گرفتيد، خود را مدير جلسه بدانيد و به خود تلقين كنيد كه اين جمعيت خودشان شما را به عنوان مدير جلسه برگزيده اند و اگر شما را شايسته نمي دانستند، پاي منبر شما ننشسته بودند؛ حتي اگر در آن جلسه اهل علم و متخصصين حضور داشته باشند.
3. به خود تلقين كنيد كه اگر چه ممكن است افرادي كه در جلسه حضور دارند همه مطالب شما را و حتي بيشتر از آن را بدانند؛ اما كار شما تبليغ و موعظه است و همه انسانها ـ هرچند صاحب علم و تخصص باشند ـ به موعظه نيازمندند و چون نياز داشته اند مي خواهند سخنان شما را بشنوند.
با تشكر از حضرتعالي كه وقت خودتان را در اختيار «مجله مبلغان» گذاشتيد، به عنوان پايان بحث اگر چنانچه مطلب خاصي براي مبلغان محترم داريد بيان فرماييد.
من هم از شما و همه عزيزاني كه زحمت توليد و نشر اين مجله را به عهده گرفته اند تشكر مي كنم. انشاءالله همه شما در انجام اين رسالت الهي موفق باشيد.
سخن را با كلام خداوند متعال به پايان مي بريم كه مي فرمايد: «اَلَّذينَ يبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللّه ِ وَ يخْشَوْنَهُ وَلايخْشَوْنَ اَحَدا اِلاَّ اللّه َ وَ كَفي بِاللّه ِ حَسيبا» 1؛ «آنان كه تبليغ رسالتهاي الهي مي كردند و تنها از او مي ترسيدند، و از هيچ كس جز خدا بيم نداشتند؛ و همين بس كه خداوند حسابگر است. »
رساندن پيام خداوند به مردم به صورت طبيعي قرين مشكلاتي است و همه انبياء الهي اين مشكلات را پيش روي خود داشتند، اما با تكيه بر پروردگار متعال و ايمان راسخ، توانستند توفيقات زيادي به دست آورند. مبلّغ بايد خداترس باشد و از چيزي جز خدا نترسد و اگر چنين روحيه اي نداشته باشد، نمي تواند آن گونه كه شايسته است به تبليغ دين بپردازد.
اگر مبلّغ خداترس باشد، نه تهديد دشمن و نه ترغيب و تشويق او، در وي اثر نمي گذارد. دشمنان پيامبر اسلام اول از راه ترغيب وارد شدند و سعي كردند با وعده هاي دنيايي او را از تبليغ دين باز دارند. آنان به وسيله حضرت ابوطالب به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله اطلاع دادند كه هرچه بخواهد به او مي دهند تا دست از دعوت بردارد و آن حضرت در جواب فرمودند: اگر خورشيد را در يك كف دست من و ماه را در كف دست ديگرم قرار دهند، دست از دعوتم بر نمي دارم. پس از اينكه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله از راه تشويق و ترغيب كنار نيامد، دشمنان اسلام از راه تهديد جلو آمدند و باز تأثيري در پيامبر صلي الله عليه و آله نگذاشتند.
اين جديت و قاطعيت پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله الهام بخش است و مبلغان ديني بايد چنين باشند و بدانند كه اگر در راه خدا براي تبليغ دين تلاش كردند، خداوند نيز آنان را ياري خواهد كرد. اين وعده الهي است كه «اِنْ تَنْصُرُوا اللّه َ ينْصُرْكُمْ وَ يثَبِّتْ اَقْدامَكُمْ» 2 ؛ «اگر خدا را ياري كنيد، شما را ياري مي كند و گامهايتان را استوار مي دارد. »
اميدواريم كه همه مبلغان عزيز در راه انجام تبليغ، فقط به اداء رسالت و مسئوليت الهي خويش بينديشند و در اين راه فقط خداي متعال را مدنظر قرار دهند كه در اين صورت ياري خداوند قطعي است.
مجددا از حضرتعالي به خاطر وقتي كه در اختيار ما گذاشتيد تشكر مي كنيم و اميدواريم باز هم بتوانيم از تجربه هاي شما در امر تبليغ بهره مند شويم.
براي همه شما آرزوي توفيق بيشتر داريم و اميدواريم انشاء الله خداوند شما را ياري كند تا در راهي كه در پيش گرفته ايد موفق باشيد.
پي نوشت:
1) احزاب/39.
2) محمد/ 7.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 57