تغذيه نوزاد - شير مادر بهترين غذاست
شانتى گاس
شير مادر بهترين غذاست
شيرانسان کاملاً براى نيازهاى رشدى کودک انسان ، ايده آل و مناسب مى باشد نيازهاى نوزادان جانوران مختلف به طور مشابهى با شير مادرشان تأمين مى شود مادران روستايى نوزادشان را با شير خود تغذيه نموده و جانشينى را براى آن انتخاب نمى کنند؛اما گاهى بعضى از مادران شهرى و تحصيلکرده از کافى نبودن شير شکايت داشته و حتى با اين که دوست دارند اين کار را انجام دهند،به علت تفکر کافى نبودن شير خود ،شيشه شير را جايگزين آن مى نمايند .
چرا اين گونه مى شود ؟ چرا مادر روستايى که احتمالاً تغذيه ى خوبى هم نسبت به مادر شهرى ندارد ، قادر خواهد بود با موفقيت نوزادش را شير بدهد ولى مادران شهرى فکر مى کنند نمى توانند ؟ مادر جايگزينى را براى شير خود نمى يابد بنابراين شيردهى براى او سلامتى را به ارمغان خواهد آورد . او دوستان و اقوام خود را ديده است که نوزادشان را با شير خود تغذيه کرده اند و ياد گرفته است که چگونه اين عمل را انجام دهد او هيچ مانعى را در برابر اين کار نمى بيند و همه چيز کاملاً طبيعى مى باشد .او کودک را هر وقت که گرسنه باشد و هرجا که باشد ، چه در خانه يا مهمانى ، در تنهايى يا حتى در هنگام کارخانه مى تواند تغذيه کند .
ترشح شير به وسيله ى هورمون ها کنترل مى شود .هورمون ها در حقيقت بوسيله ى هيجان ،ميل و لذت قادر بودن به شيردهى کنترل مى شوند .ميل و شوق فردى ، به نظر مى رسد که مهم ترين عامل باشد . متأسفانه نگاهى تلاش هاى پزشکان و پرستاران براى تشويق به شيردهى کودک يا دادن اطمينان کافى به او در توانايى شيردهى مؤثر واقع نمى افتد .عده ى کمى از مادران که مشکل خاصى را دارند بايستى به نوزاد خود ، شير جايگزين بدهند . به محض گريه کردن کودک پس از تغذيه ، اين تفکر ايجاد مى شود که شير مادر کافى نبوده و بايستى شير ديگرى اضافه شود .اين امر مخصوصاً در سه يا چهار روز اول که شير مادر هنوز زياد نشده است ، صادق مى باشد .
اين عمل اشتباه از دو طريق باعث مهار شيردهى مى شود :
اول اين که مادر فکر مى کند که دادن شير خشک با بطرى ساده تر است و دوم اين که از آنجايى که نوازد ، مانند قبل سينه را نمى مکد ، توليد شير نقصان پيدا مى کند .
شکى نيست که تبليغ و تشويق سازندگان شير خشک ، اثر قابل توجهى در کاهش شيردهى مادران داشته است .به هر حال ، اين وضعيت به تدريج در حال تغيير مى باشد و بسيارى مادران تحصيل کرده نيز با حمايت و راهنمايى هاى پرسنل بهداشتى و پزشکى به نوزادان خود شير داده و احساس غرور و موفقيت خواهند نمود .
فيزيولوژى شيردهى (طريقه ى عملکرد شيردهى )
شيردهى توسط رفلکس هاى متعددى صورت مى گيرد .هنگامى که بچه پستان را مى مکد ، پيام هايى به مغز رفته و هورمونى را که پرولاکتين گفته مى شود در خون آزاد مى کند و شير بيشترى ترشح مى شود .بنابراين ، ساده ترين و طبيعى ترين روش افزايش شير ،اجازه دادن به کودک براى مکيدن هر چه بيشتر مى باشد .هنگامى که نوزاد سينه را مى مکد ، هورمون ديگرى به نام اوکسى توسين آزاد مى شود که شير را از داخل پستان به نوک پستان ميراند .اين امر را رفلکس رها کردن مى گويند .اين رفلکس در صورت اضطراب مادر ،مخصوصاً اگر در مورد تأمين شير خود نگران باشد و اطمينانش را از دست داده و از نداشتن شير کافى در هراس افتاده باشد ، مهار مى گردد .
فوايد شير مادر
حال به فوايد بسيار زياد شير مادر مى پردازيم .اين شير ، بهترين ، مناسب ترين و طبيعى ترين غذاى نوزاد بوده و طبيعت ، آن را براى تغذيه نوزاد فراهم آورده است به طورى که گرم بوده ، به سادگى در دسترس است ، از ميکروب عارى است و به راحتى توسط مادر حمل مى شود . زحمت جوشاندن شيشه هاى شير ،سرشيشه ، قاشق و کاسه وجود نداشته و هزينه اينها مورد ديگرى است که حذف مى شود .شيردهى ، مادر و فرزند را به هم نزديک مى کند . کودک دوست دارد که بغل شده ، نوازش گرديده و با او صحبت شود . اين روش پرورش و مادرى کردن براى رشد بچه اهميت داشته و تصور مى شود حتى در تکامل شخصيتى و رفتارى او تأثير خواهد گذاشت .
عفونت ها ،مخصوصاً اسهال ، در کودکانى که از شير مادر تعذيه مى کنند کمتر بروز خواهد نمود .کلستروم (آغوز )که چند روز اول پس از زايمان از پستان مادر ترشح مى شود ، غنى از آنتى بادى ها بوده و دفاع ارزشمندى را در برابر عفونت ها پديد مى آورد .اين عقيده ى مرسوم که کلستروم مضر است ، غلط مى باشد .شير کامل که چند روز پس از کلستروم وجود دارد همچنين حاوى مواد دفاعى مى باشد که از رشد ميکروب هايى که موجب اسهال مى شوند جلوگيرى مى کند . اين شير همچنين حاوى ماده ى ضد ويروس به نام اينترفرون مى باشد .ترکيب پروتئين ، قند و چربى شير براى گوارش و رشد بچه کاملاً مناسب است پروتئين آن غالباً لاکتالبومين بوده که از پروتئين کازيين سهل الهضم تر است .شير گاو سه برابر بيشتر از شير انسان کازيين داشته و کلسيم بيشترى نيزدارد و بالطبع براى رشد سريع گوساله مناسب مى باشد نه کودک انسان .شير انسان ، حساسيتى به وجود نمى آورد ولى با شير گاو حساسيت ممکن است ايجاد شود ،زيرا پروتئين هاى آن ناآشنا بوده و مخصوصاً براى کودکانى که سابقه ى حساسيت در خانواده شان دارند ، اين احتمال بيشتر است .
مغز نوزاد در ماه هاى اول تولد ،بسيار سريع رشد مى کند . بافت مغز عمدتاً از چربى هاى خاصى تشکيل شده و شير مادر حاوى چربى هاى مخصوص براى رشد آن مى باشد .شير انسان همچنين غنى از لاکتوز مى باشد که لاکتوز مورد نياز را براى رشد مغز فراهم مى کند .(لاکتوز پس از تجزيه به گالاکتوز و فروکتوز ،تبديل مى شود ).
شيردهى باعث انقباض رحم گرديده و به مادر کمک مى کند تا به تدريج با مصرف ذخيره ى چربى که در حاملگى پديد آمده است ، به وزن اوليه بازگشته و لاغر گردد .شير مادر حاوى ويتامين «د »محلول در آب و همچنين ويتامين «د »محلول در چربى مى باشد که کودک را در مقابل راشيتيسم محافظت مى کند .همچنين حاوى ويتامين هاى «آ » ، «ث » و « يى »بيشتر نسبت به شير گاو است .آهن موجود در شير مادر بهتر از شير گاو جذب مى شود .
شير انسان نمک کمى دارد .اين امر به معنى اين است که مقادير سديم ، پتاسيم و کلريد کم بوده و به طور مناسبى براى نيازهاى کودک تنظيم شده است .شير گاو نمک بيشترى داشته و مى تواند به کليه هاى کودک صدمه برساند .اين امر مخصوصاً براى نوزادان نارس که کليه هاى شان هنوز کاملاً تکامل پيدا نکرده است ، قابل مى باشد غلظت کلسيم و فسفات همچنين در شيرگاو بيشتر مى باشد و در نتيجه ، فسفات با منيزيم ترکيب شده و از جذب آن ها جلوگيرى مى نمايد .کودکى که با شير گاو تغذيه مى شود ، ممکن است دچار انقباض عضلات و تشنج گرديده که به علت کمبود ميزان کلسيم و منيزيم خون مى باشد (با اينکه ميزان آن ها در شير زياد است ).
مادرانى که کودکانشان را با شير خود تغذيه مى نمايند دوره ى بدون قاعدگى طولانى ترى را پس از زايمان خواهند داشت .به عبارت ديگر قاعدگى آن ها ديرتر شروع مى شود .اين امر براى به تأخير انداختن حاملگى بعدى و فاصله گذارى بچه دار شدن کمک مى نمايد .
بهترين چيز در هنگامى که بچه گرسنه به نظر مى رسد ، دست کشيدن از کار و شير دادن به بچه مى باشد .بايستى راحت بوده و در حالتى نظير خوابيده در بستر ، نشسته در تخت يا صندلى و يا حالت ديگر اين کار را انجام دهيد . مادرانى که کودکان خود را در وضعيت هاى مختلف و با فرهنگهاى مختلف شير مى دهند ، همگى به طور يکسانى راحت و راضى بوده اند .کودکان به خلق مادر حساس اند .اگر مادر خسته ، عصبى و مضطرب باشد کودک مى تواند اين حالت را درک نموده ، سپس بى قرارى کرده ، شير را به سختى مى خورد .فضايى آرام در زمان شيردهى براى کاستن اين مشکلات کمک مى کند همچنين وضعيت صحيح بچه در هنگام شيرخوردن بسيار مهم مى باشد . شما بايستى در وضعيت راحتى بنشينيد ، بچه را در بازوان خود قرار داده ، به طورى که صورتش مقابل پستان و شکم او روبروى شما باشد.شما بايستى همه ى پستان را برايش از لباس بيرون آوريد و تنها نوک پستان يا هاله ى پستان لمس شود ،رفلکس روتينگ تحريک مى گردد (رفلکس روتينگ به صورت نوازش کردن گونه مى باشد که کودک سرش را به طرف پستان آورده شير خوردن را شروع مى کند).سپس سرش را بر مى گرداند و شروع به مکيدن مى نمايد.وضعيت بد مکيدن ممکن است منجر به زخم نوک پستان ، نخوردن شير و احساس عدم وجود شير کافى گردد .گاهى ممکن است نياز باشد که با انگشت قسمتى از پستان که روى بينى را گرفته است ، کنار بکشيم زيرا مانعى براى تنفس کودک به وجود مى آيد .
در شيردهى اوليه زمان شير خوردن نوزاد کوتاه بوده و بين 2 تا 5 دقيقه مى باشد .نياز کودک نيز در اين زمان ، زياد نبوده و نيازى به دادن غذاى اضافى وجود ندارد .به تدريج که شير زياد مى شود ، مدت مکيدن بچه نيز بيشتر مى گردد .کودک قادر است نياز گرسنگى خود را در عرض 5 دقيقه رفع نمايد ولى از مکيدن لذت برده و بنابراين مکيدن خود را مدتى ديگر ادامه مى دهد.شير مادر در ابتدا بيشتر آبکى و حاوى قند و پروتئين بيشتر و پس از مقدارى نوشيدن يا مکيدن بچه ، بيشتر حاوى چربى مى باشد و مادرانى که فقط مدت کمى از هر پستان به بچه شير مى دهند ، وى را از قسمت پرچربى که براى رشد کودک بسيار مهم است ، محروم مى کنند .معمولاً هنگامى که کودک از يک پستان به قدر کافى شير مکيد و يا شير آن تمام شد ، آن را رها کرده و در اين حالت بايستى با پستان ديگر تغذيه او را شروع نمود .اما اگر بچه پستان را رها نکرد ،با گذاشتن انگشت کوچک دست خود در گوشه ى دهان کودک ، دهان باز شده و پستان را رها مى کند .هيچ گاه پستان را از دهان بچه بيرون نکشيد زيرا موجب آسيب و جراحت هاله پستان و نوک آن مى گردد.10 تا 15 دقيقه مکيدن در هر بار تغذيه ، معمولاً براى بچه کافى مى باشد.
نياز تغذيه اي
مادر بزرگ شما يا حتى مادر شما هنگامى که بچه به نظر گرسنه مى رسيده يا هر وقت که گريه مى نموده ، به او شير مى داده است . اين روش را برنامه ى خود تنظيمى گويند .بعدها اين امر مرسوم گرديد که تغذيه کودک را در زمان هاى ثابت با توجه به زمان و ساعت مقرر هر سه ساعت براى بچه زير 3 کيلوگرم و هر چهار ساعت براى بچه بالاى 3 کيلوگرم انجام داد .حتى اگر بچه گريه نمود يا جيغ کشيد ،زودتر از زمان برنامه ريزى شده به او شير نمى دهند و تلاش براى آرام کردن او با دادن آب و آب ميوه صورت مى گيرد .بسيارى مادران بر اين باورند که تغذيه بر اساس برنامه براى گوارش و تربيت کودک ضرورى مى باشد . اين نکته ضرورى است که بدانيم تغذيه کودک بايستى تجربى بوده و نبايستى زياد تابع قانون باشد .هنگامى که بچه گرسنه است او را تغذيه کنيد و هنگامى که خوابش مى آيد ، او را بخوابانيد .در عرض چند هفته يک برنامه خواب و بيدارى و خوراک خود به خود به وجود مى آيد که کاملاً منظم مى باشد .بنابراين حتى اگر شما با ساعت منطبق نباشيد ،کودک براى خودش تنظيم مى شود .همين روش براى تغذيه ى شبانه به کار مى رود .کودک فرق بين شب و روز را نمى داند و از آنجايى که ساعات زيادى را در طول روز خواب مى باشد ، شبها گرسنه و بى خواب مى گردد .بنابراين تنها تأکيد ، تغذيه ى شبانه ى کودک ، در صورت نياز مى باشد .
شما نبايستى براى تربيت کودک يا مجبور کردن وى جهت تغذيه شبانه اجبارى فراهم آوريد .اين امر تنها منجر به ادامه ى گريه ى طفل و بيدار کردن اهل منزل و حتى همسايه ها مى گردد .شما و همسر شما به هر جهت بيدار بوده و شايد بچه را کتک بزنيد بنابراين چرا او را مجبور به خوردن کرده و آرامش را از دست بدهيم ؟ بايد هميشه کارهاى عقلانى انجام داد . کودک به زودى نظير همه ى ما در زندگى ، منظم خواهد شد .ترس از اين که وقت شما تنها منحصر به بچه شده و وقتى براى خود نداشته باشيد ، آزار دهنده مى باشد . کارها و اعمال کودک به زودى و به طور کامل تنظيم گشته و مى توانيد وقت خود را براى رفع نيازهاى او تظنيم نموده و به کارهاى ديگر نيز برسيد . هنگامى که اين امر انجام مى پذيرد ،مى توانيد او را تا حدودى مجبور به تغيير زمان تغذيه ، کمى زودتر يا ديرتر براى انجام ساير نيازهاى خود ، بنماييد .کودکى که در ساعت 9 صبح تغذيه مى شده است ، در صورتى که مى خواهيد ساعت 9 بيرون برويد ، مى تواند به تدريج تشويق شده تا کمى زودتر اين عمل صورت بگيرد .
همين کار در شب نيز مى تواند صورت بگيرد .بعد از 2 يا 3 ماهگى اغلب کودکان برنامه ى تنظيم شده ى معينى دارند .مشکلات احتمالى به علت کافى نبودن شير مادر يا عدم احساس راحتى کودک حاصل مى گردد .کودکانى که از شير مادر تغذيه مى شوند ، هواى زيادى را نمى بلعند و بنابراين آروغ زدن ضرورى نمى باشد .بعضى از کودکان هم اصلاً نيازى به آروغ زدن ندارند. اما تفاوت هاى فردى وجود داشته و پس از هر بار تغذيه بايستى بچه را بغل نموده سرش را روى شانه گذاشت .اين عمل به بالا آمدن هواى بلعيده شده کمک مى کند .
گاهى بازيگوشى هاى کودک در شب موجب بيدار ماندن شما شده و اگر در ساعات روز کسى نباشد که از او نگهدارى کند ، در روز هم فرصتى براى استراحت و خواب نخواهيد داشت .بنابراين با همسر خود به نوبت با او بازى کرده و از او نگهدارى کنيد .
اين امر عقلانى است که بيدار شدن يک نفر در شب بهتر از بى خواب شدن هر دو مى باشد .نگران نباشيد ،اين وضعيت هميشگى نيست و هفته 6 تا 8 زندگى ،نوزاد ياد مى گيرد که 6 ساعت متوالى را شب ها بخوابد .
بعضى ها فرشته هستند و چند روز پس از تولد خواب خوبى در شب خواهند داشت .ولى هميشه بايستى براى بدترين وضعيت آماده شد و بدترين حالت نيز هميشه بهتر خواهد شد .
آيا شير من کافى است ؟
شير مادر از 100 ميلى ليتر در روز دوم به 500 ميلى ليتر در هفته دوم خواهد رسيد و به تدريج بيشتر هم خواهد شد .بعضى از مادران بشدت دچار نگرانى مى شوند که آيا شيرشان براى کودک کافى است يا خير . من مادرانى را مى شناسم که هر بار پس از شير دادن يا حداقل روزى يک بار بچه را وزن مى کنند .اين نگرانى ممکن است با شيردهى کافى طفل تداخل پيدا کند . کودکى که ناآرامى نمى کند و به راحتى پس از شير خوردن مى خوابد ، و کمتر از دو تا سه ساعت به شير نياز پيدا نمى کند ، به اندازه ى کافى از مادر شير مکيده است .احساس پُرى پستان و جريان يافتن شير به هنگام مکيدن نوزاد ، دليل ديگرى براى کافى بودن شير مادر مى باشد . اغلب مادران مى توانند شير کافى براى تغذيه کودک را تا 6 ماهگى و حتى بيشتر ، توليد کنند .
شما بچه خود را در حال رشد مشاهده و احساس نموده و البته مى توانيد وزن او را يک يا دو هفته يک بار اندازه بگيريد تا از خود مطمئن شويد .سپس ، وزن کردن کودک هر يک ماه کافى است .جزئيات الگوى افزايش وزن در بخش رشد گفته خواهد شد .
اگر کودک زياد گريه کند و خواهان شير بيشترى باشد و يا به خوبى نتواند بخوابد ، به احتمال زياد شير مادر براى او کافى نيست .مدفوع او سفت شده و افزايش وزن کافى پيدا نمى کند .بنابراين سعى کنيد تا به دفعات بيشترى او را تغذيه کنيد زيرا اين عمل موجب افزايش توليد شير مى گردد . مطمئن شويد که وضعيت کودک در هنگام شير خوردن مناسب بوده و دسترسى خوبى به پستان دارد .اما اگر اين کارها مؤثر واقع نشد و کودک آشکارا گرسنه بود ، نياز به غذاى اضافى به وجود مى آيد .بين 4 تا 5 ماهگى ، غذاهاى نيمه جامد را مى توان برايش شروع کرد ، اما قبل از اين سن ، مقدارى شير ديگر بايد داده شود .
بايستى تلاش نمود تا حتى الامکان از بطرى استفاده نکرد و با قاشق يا فنجان به او شير داد .
عقايد مختلفى در مورد غذاهاى مخصوصى که توليد شير را افزايش مى دهند ، وجود دارد .دليلى وجود ندارد که اين غذاها بتوانند شير را افزايش دهند مگر از طريق اعمال اثر روانى .آنچه که مهم مى باشد ، خواسته ى مادر براى شيردهى به نوزاد و عدم ايجاد اضطراب در مورد آن است . مادر بايستى در طى روز استراحت داشته و خودش را خسته و عصبى نکند .رژيم غذايى او بايستى مقوى و حاوى سبزيجات و ميوه بوده و همچنين مايع کافى بنوشد .
قرص هاى خوراکى که ممکن است براى ضد حاملگى استفاده شود ، گاهى با توليد شير تداخل پيدا مى کنند .بهتر است که با پزشک در مورد روش ضد باردارى در دوره ى شيردهى مشورت گردد .
مادران کارمند
قوانين براى مرخصى زايمان در همه ى دولت ها و تشکيلات اقتصادى وجود دارد قوانين در چند سال اخير تغيير کرده و طبق آن ، به زنان کارمند يا کارگر ، 4 ماه مرخصى زايمان داده مى شود که در کشورهاى مختلف با کمى تغيير اجرا مى شود :بعضى 6 هفته قبل و 6 هفته بعد از زايمان ، و عده اى از مرخصى قبل از زايمان کاسته و مرخصى بعد از زايمان را افزايش مى دهند . اگر مادر بتواند بدون لطمه زدن به شغل خود مرخصى بيشترى داشته باشد بايستى او را تشويق به اين کار نمود .
متأسفانه ، قوانين مرخصى زايمان در صنايع اقتصادى و مناطق کوچک به خوبى اجرا نمى شود .
هنگامى که مادر سرکار نمى رود بايستى نوزاد خود را در هر زمان لازم چه شب و چه روز ، شير بدهد .پس از اتمام مرخصى بايد نوزادش را قبل از رفتن به سر کار شير داده اگر کودک گرسنه نباشد ، بايستى شير خود را دوشيده و براى طفل بگذارد تا در غيابش ، فرد ديگرى آن را به او بدهد .شير مادر احتياجى به گرم کردن يا جوشاندن ندارد .در عوض بايستى در مکان سرد و ترجيحاً در يخچال نگهدارى شود . فردى که مسئوليت دادن شير مادر را به بچه در غياب مادر دارد ، بايستى شير را قبل از خوراندن به بچه از يخچال بيرون آورد تا سرد نباشد .
چگونه شير را بدوشيم ؟
يک ليوان را تميز بشوييد .آن را با آب جوش آب کشيده يا ترجيحاً 2 تا 3 دقيقه در آب جوش قرار دهيد تا ميکروب هاى آن از بين بروند .دستهاى خود را نيز تميز بشوييد ، پستان را بيرون آورده و با دست نگه داريد .انگشت شست را روى هاله ى پستان در قسمت بالاى آن و انگشت اشاره را در قسمت پايين هاله پستان قرار دهيد . هاله دور نوک پستان را با انگشت اشاره و شست بفشاريد .به فشردن و شل ساختن ادامه دهيد .شير شروع به تراوش نموده و جريان خواهد يافت .هاله ى پستان را از همه جهات بفشاريد تا مطمئن شويد که شير از همه نقاط پستانى دوشيده مى شود .هيچ گاه نوک پستان را فشار ندهيد بلکه هاله پستان را بفشاريد .
آيا شيردهى موجب بد شدن هيکل خواهد شد ؟
اين عقيده که شيردهى موجب از ريخت افتادن بدن مى شود ، پايه و اساسى ندارد تنها چيزى که شما بايد انجام دهيد ،پوشيدن سينه بند مناسب است . بزرگ شدن اصلى پستان در زمان حاملگى رخ مى دهد و به اين که شير بدهيد يا ندهيد وابسته نمى باشد عقيده ديگرى که مى گويد شيردهى موجب چاق شدن مى شود نيز صحيح نيست .به عبارت ديگر ، چربى ذخيره شده در زمان حاملگى به منظور ذخيره انرژى جهت شيردهى بوده و به تدريج با شيردهى کاهش مى يابد مگر اين که غذاهاى چاق کننده بيشترى مثل شيرينى ها ، غذاهاى سرخ کرده ، کره و خامه مصرف گردد .
نوک پستان مسطح يا تو رفته
با توجه دقيق به نوک پستان ها در زمان حاملگى ، اين مشکل به حداقل خواهد رسيد نوک پستان مسطح را مى توان در ماه آخر حاملگى با کشيدن ملايم انگشتان روى هاله پستان از قاعده نوک پستان به خارج ،به طور مکرر و منظم در همه جهات ، تصحيح کرد .نوک پستان تو رفته مشکل بزرگترى را ايجاد مى کند و مکيدن نوزاد از آن مشکل خواهد بود .پوششهاى نوک پستانى در اين صورت مى توانند به کار برده شوند تا مکيدن بچه بهتر صورت گيرد . مشکل پستان تو رفته شيوع چندانى ندارد .
احتقان پستان
اين مورد ممکن است روز سوم يا چهارم ،هنگامى که شير بيشترى توليد مى شود ، به وجود مى آيد .شير اضافى بايستى به وسيله ى دوشيدن ، تخليه گردد .نوک پستان نبايستى فشرده شود زيرا باعث درد خواهد گرديد .يک سينه بند مناسب بايد پوشيده شود .پستان در اين حالت ، محتقن و دردناک بوده و کودک به علت سفت بودن پستان ، به خوبى قادر به مکيدن شير نخواهد بود .اين امر به خاطر اين است که به طور طبيعى ، نوزاد هنگام مکيدن شير نوک پستان را در انتهاى دهان خود مى گذارد و در حقيقت هاله پستان را مى مکد ولى در اين وضعيت ،به علت سفت بودن پستان ،هاله و نوک آن به خوبى در دهان کودک قرار نمى گيرد .احتقان پستان مى تواند همچنين منجر به آبسه پستان گردد مگر اين که شير اضافى به موقع تخليه شود .به کودک اجازه دهيد تا آنجا که ممکن است شير بمکد ،اگر کودک نتواند شير کافى را بمکد ، بايستى خود ، شير را بدوشيد .دوشيدن با دست بهترين روش بوده ولى مى توان از شير دوش نيز استفاده کرد .گذاشتن پارچه ى گرم و يا حمام داغ به بهبود وضعيت کمک مى کند .پس از دوشيدن مقدارى شير ،بايستى کودک را روى پستان گذاشت .تا وقتى که وضعيت پستان مطلوب نگرديده ، دوشيدن شير را ادامه دهيد .
شير دوش ها ممکن است موجب ورم نوک پستان و حتى عفونت محل گردند . در واقع باز هم تأکيد مى شود که دوشيدن با دست ، بهترين روش است .در شيردهى مناسب نوزاد بندرت مشکلى با احتقان پستان به وجود مى آيد . پوشيدن سينه بند مناسب نيز از احتقان موضعى جلوگيرى مى کند .
زخم نوک پستان
شايع ترين علت زخم نوک پستان اين است که نوزاد شير را در وضعيت نامناسبى مى مکد .بايستى اندازه ى کافى از هاله پستان در دهان کودک قرار بگيرد و تنها منحصر به نوک پستان نباشد .
از به کار بردن صابون براى نوک پستان خوددارى کرده و با آب معمولى روزى يک يا دو بار آن را تميز کنيد .پستان را از دهان نوزاد بيرون نکشيد صبر کنيد تا مکيدن نوزاد تمام شده و آن را رها نمايد و يا انگشت کوچک خود را در گوشه ى دهان طفل قرار دهيد تا پستان را رها نمايد .اگر درد ادامه پيدا کرد بايستى با دوشيدن شير ، و يا به وسيله ى شير دوش ، شير پستان را خارج کنيد و آن را به بچه بدهيد .
شقاق (شکاف )نوک پستان
اگر طفل به مکيدن خود در وضعيت بدى ادامه بدهد ، ممکن است موجب آسيب پوست نوک پستان گرديده و سپس يک شکاف يا ترک روى آن به وجود آيد . اين امر مى تواند منجر به عفونت محل گردد .پستان را در برابر نور آفتاب و هواى آزاد تا مى توانيد قرار دهيد .همچنين مى توانيد پس از شيردهى ، قطره اى از شير خود را روى قسمت ضايعه ديده بچکانيد .اين عمل به ترميم پوست کمک خواهد کرد .چند قطره از آب پرتقال يا آبليمو نيز مؤثر مى باشد .مى توانيد از کرم محافظ و يا روغن خوراکى يا خامه نيز استفاده کنيد .اگر نوک پستان هنگام شيردهى خيلى دردناک بود ، بايستى شير را دوشيد و با يک قاشق يا فنجان و يا به وسيله ى بطرى استريل تا زمانى که نوک پستان بهبود يابد ،به نوزاد داد.هيچ دليلى براى توقف شيردهى وجود ندارد.
تراوش پستان
هنگامى که نوزاد از يک پستان شير مى مکد ، از پستان ديگر هم شير بيرون مى آيد اين امر مى تواند به وسيله ى گرفتن نوک پستان با دست يا دستمال متوقف شود .پديده ى تراوش به تدريج کاهش خواهد يافت .
جايگزين هاى شير مادر
اگر چه شکى نيست که شير مادر بهترين غذاى کودک مى باشد ، هميشه به خاطر دليلى خاص ،عده اى از مادران قادر نخواهند بود که به طور کافى ، کودکان را با شير خود تغذيه نمايند و به ناچار شير ديگرى را به وسيله ى بطرى يا فنجان به بچه مى دهند .معمولاً بچه 4 تا 5 ماهه را مى توان به وسيله ى فنجان شير داد ولى کودکان کم سن تر را خير .
هر وقت که امکان داشت ،بايستى فنجان را جايگزين بطرى نمود ، زيرا تميز نمودن آن آسان تر است .استفاده از قاشق روش ديگرى است که مشکل تر مى باشد .به هر حال اگر مجبور به استفاده از بطرى هستيد ، بايستى در مورد بهداشت بطرى بسيار دقيق باشيد .
تميز کردن و جوشاندن بطري
بطرى و پستانک آن بايستى با مواد پاک کننده به وسيله ى برس بطرى (بطرى شوى )کاملاً تميز شوند .براى پاک نمودن بقاياى شير روى پستانک ، مى توان از نمک استفاده کرد .پس از شستن ، بطرى و پستانک و ساير اجزاى بطرى را در يک قابلمه پر آب قرار داده و سپس براى ده دقيقه آن را بجوشانيد .بهتر است که ظرف مخصوص جوشاندن بطرى داشته باشيم ؛ پس از جوشاندن و سرد کردن ، آب آن را بايد خالى کرد و در قابلمه را بست . بهتر است که 3 يا 4 بطرى داشته باشيم بنابراين قبل از هر بار شيردهى منتظر جوشاندن بطرى نمى شويم .
بطرى ها مى توانند به وسيله ى قرار دادن آن ها در محلول هيپوکلريت سديم ( وايتکس )يا محلول هاى سفيد کننده که اغلب در دسترس مى باشد ، استريل شوند .يک قاشق غذاخورى از آن به يک ليتر آب اضافه شده و بطرى ها در محلول به دست آمده 3 يا 4 ساعت قرار داده مى شوند .بايستى توجه کرد که بعد از اين کار بايستى به دقت و با آب فراوان آن ها را بشوييد .محلول جديد هر بار بايستى ساخته شود .محلول لوگل يده ، 5 قطره در يک ليتر آب ، مى تواند همچنين براى استريل کردن بطرى ها استفاده شود .از آنجايى که فنجان يا ليوان راحت تر تميز مى شود ، بايستى کودک را هر چه زودتر ، تشويق به خوردن با آن نمود .
بسيارى مادران ، شير دادن با بطرى را به خاطر اطمينان خودشان ادامه مى دهند نه اين که بچه نمى تواند از فنجان شير بخورد .
بايستى به خاطر آورد که تغذيه با بطرى بسيار وقت گير و نيازمند تدارکات کافى جهت استريل نمودن بطرى هاست و البته قيمت شير خشک هم در اينجا مطرح مى باشد .گاهى مادران نوع شير خشک را عوض کرده، زيرا اعتقاد دارند که شير خشک خاص قبلى براى کودکشان مناسب نبوده است .آن ها با دوستان و همسايگان مشورت کرده و بيشتر گيج مى شوند .با در نظر گرفتن همه ى موارد باز هم به اين نتيجه مى رسيم که شير مادر ساده ترين و بهترين روش تغذيه ى کودک مى باشد .
سوراخ پستانک بطري
اغلب پستانک هاى بطرى سوراخى دارند ولى ممکن است اين سوراخ خيلى کوچک باشد.در اين صورت ، مى توان آن را بزرگ تر کرد :سوزن را حرارت داده تا قرمز شود و با گيره آن را گرفته ، سوراخ پستانک را گشاد نماييد .هنگامى که بطرى واژگون مى شود ، از يک سوراخ مناسب قطره قطره شير مى چکد و هنگامى که طفل آن را مى مکد جريان مى يابد .
کدام شير و چقدر ؟
مى توان از شير تازه ى گاو يا پاستوريزه يا شير خشک بنا به تأمين رضايت يا در دسترس بودن آن استفاده نمود .شيرتازه بايستى هميشه جوشانده شود. حتى شير پاستوريزه نيز براى کودک احتياج به جوشاندن دارد .يک قاشق غذاخورى شکر به هر 75 تا 100 ميلى ليتر شير اضافه مى شود .شکر بايستى تا حد امکان تميز باشد ، و گرنه منجر به عفونت در بدن طفل مى گردد .شير بايستى قبل از ريختن در بطرى ، صاف شده و گرنه خامه ى آن سوراخ پستانک را مسدود مى نمايد .
آيا شير بايستى رقيق شود ؟
همان طور که قبلاً اشاره شد ، شير گاو از بسيارى جهات با شير انسان تفاوت دارد . در اولين 6 يا 8 هفته ى زندگى شير گاو بايستى رقيق شود .به طورى که يک پيمانه آب به سه پيمانه شير اضافه شود و شکر را نيز مثل دستور بالا افزود .پس از اين مدت ، رقيق کردنش شير لازم نبوده و کودک را مى توان با شير رقيق نشده و شکر افزوده شده تغذيه نمود .
شير خشک
انواع شير خشک در بازار وجود دارد و مى توان هر کدام از آن ها را انتخاب کرد .از آنجايى که ترکيب شير گاو با شير انسان تفاوت دارد ، کارخانه ها آن را به گونه اى تعديل مى کنند که مشابه شير انسان باشد .اين امر نيز دال بر اين است که شير مادر بهترين تغذيه براى کودک بوده و رقيبى ندارد . پس چرا کودک را از شير مادر محروم کنيم ؟ قربانى روش هاى تبليغاتى شرکتهاى سازنده شير نشويد !
هنگام تهيه شير خشک به خاطر داشته باشيد که هر پيمانه ى شير خشک تا سطح دهانه ى آن پر بوده و بيشتر از اين مقدار نگردد .معمولاً 30 ميلى ليتر آب براى هر پيمانه شير خشک نياز مى باشد .
مهم است که آب مصرفى براى تهيه شير خشک قبلاً جوشيده باشد .قاشقى که براى هم زدن شير به کار مى رود نيز بايستى قبلاً با قطعات بطرى در آب جوش قرار گرفته باشد .
انواع شير خشک را مى توان در يک بطرى مخلوط نمود و به کودک داد .قبل از هر بار درست کردن شير ، دستها را خوب بشوييد .
گاهى لازم است که از خانه بيرون رفته و کودک را با فرد ديگرى در خانه تنها بگذاريد پس تغذيه اش چه مى شود ؟ يک بطرى شير مى توان آماده کرد و آن را در يخچال گذاشت و کمى قبل از شير دادن به بچه ، بطرى را چند دقيقه در آب گرم قرار داد .
قبل از دادن آن شير ،چند قطره روى دست خود ريخته تا مطمئن شويد زياد گرم نمى باشد بسيارى از کودکان شير سرد را به راحتى مى خورند . اگر امکانات يخچال يا جاى سرد وجود نداشته باشد ، مى توان شير آمده شده را در هواى آزاد ، يک تا دو ساعت در تابستان و کمى بيشتر ، در زمستان نگهدارى کرد . بايستى به خاطر داشته باشيد که ميکروب ها در شير ، بسيار سريع رشد مى کنند ، مخصوصاً در هواى گرم .در صورتى که احتمال رشد ميکروب ها وجود داشته باشد بهتر است که روش تهيه ى شير خشک را به نگهدارنده ى کودک آموزش داده تا به موقع براى کودک آماده سازد .
اشکالات جزيى در تغذيه با بطري
کودک ممکن است با اينکه با قدرت مى مکد ولى گريه را سر بدهد .دليل آن ممکن است انسداد سوراخ پستانک باشد .در اين صورت پستانک آن بايستى تعويض گشته و يا تميز شود .
گاهى در بطرى خلاء ايجاد شده و پستانک به داخل بطرى کشيده مى شود . پستانک را از کناره هاى آن کمى بکشيد .اين امر باعث مى شود هوا به داخل شيشه رفته و شير پس از مکيدن ، دوباره جريان نيابد .در صورتى که کودک گريه نموده و پستانک شيشه را از دهانش بيرون کند ، احتمال سرد يا گرم بودن بيش از حد وجود دارد ؛ و يا ممکن است سوراخ پستانک خيلى بزرگ يا کوچک باشد .
کودکانى که با بطرى تغذيه مى شوند به علت اين که هواى بيشترى را مى بلعند ،احتياج به آروغ زدن در اواسط تغذيه يا پس از اتمام آن خواهند داشت .
برخى کودکان سريعاً آروغ زده و عده اى ديگر به مقدارى زمان احتياج دارند . مى توان کودک را چند دقيقه در بستر خواباند و سپس او را بلند کرد .تغيير و ضعيت از حالت خوابيده به حالت قائم اغلب موجب آروغ زدن طفل خواهد
شد.
وضعيت گرفتن بطرى هنگامى که در دهان کودک مى باشد بسيار مهم است . پستانک بطرى نبايستى هميشه پر بوده و آن قدر مايل قرار نگيرد که همراه شير ، هواى زيادى وارد دهان کودک شود .
ميزان شير
نياز کودک به شير چه اندازه است ؟ هر کودک با ديگرى تفاوت داشته و ميزان شير ممکن است به طور قابل توجهى متغير باشد اما در ذيل اطلاعات مفيدى آورده شده است :
راهنماى تعداد وعده تغذيه اى و ميزان شير در هر وعده
سن = (1 ـ 0 ) تعداد دفعات شير دادن = ( 8 ـ 6 ) سن ( 2 ـ 0 ) ميزان شير در هر وعده = ( 75 ـ 50 ميلى ليتر )
سن = ( 3 ـ 1 ) تعداد دفعات شير دادن = ( 6 ـ 5 ) سن ( 2 ماه ـ 2 هفته ) ميزان شير در هر وعده ( 125 ـ 100 ميلى ليتر )
سن =( 6 ـ 3 ) تعداد دفعات شير دادن = ( 5 ـ 4 ) سن ( 3 ـ 2 ) ميزان شير در هر وعده = ( 150 ـ 125 ميلى ليتر )
سن = ( 12 ـ 6 ) تعداد دفعات شير دادن ( 4 ـ 3 ) سن ( 5 ـ 3 ) ميزان شير در هر وعده = ( 175 ـ 150 ميلى ليتر )
سن = ( ـ ) تعداد دفعات شير دادن = ( ـ ) سن ( 12 ـ 5 ) ميزان شير در هر وعده = ( 225 ـ 175 ميلى ليتر )
هنگامى که کودک شير در نظر گرفته شده را تمام مى کند و هنوز به نظر مى رسد که گرسنه است ، 15 تا 30 ميلى ليتر شير اضافى بايد به او داد . حداکثر ميزان نياز کودک در هر وعده 225 ميلى ليتر مى باشد .
بطرى شير ،رابط بين کودک و مادر
شير دادن با بطرى هم مى تواند پيوندى بين مادر و کودک برقرار کند .مادر مى تواند کودک را بغل نموده و قرار دادن او ،چسبيده به مادر مى تواند رضايت و احساس مشابه حالت شيردهى از پستان مادر را ايجاد کند .مشکل هنگامى بروز مى کند که مادر فکر مى کند چون شير خود را نمى دهد ، شيردهى با بطرى را فرد ديگر مى تواند به خوبى انجام دهد .
در بسيارى از خانواده ها ، شيردهى با بطرى را فرد ديگرى انجام مى دهد . اين عمل احساس نزديک بودن به مادر را در بچه سرکوب مى کند .برخى مادران ، شيشه شير را به يک بالش يا گوشه ى گهواره تکيه مى دهند .
اين امر نه تنها باعث سرکوب احساس نزديکى با مادر مى شود بلکه ممکن است بطرى به پايين افتاده و يا در صورت قرار گرفتن در وضعيت نامناسب ، هواى زيادى توسط کودک بلعيده شود .
بهترين کار ، بغل گرفتن کودک هنگام تغذيه مى باشد .
شير دهى در زمان خواب کودک
برخى مادران به کودک خود در زمانى که خواب است ،با بطرى شير مى دهند زيرا در زمان بيدارى به اندازه ى کافى شير نخورده است و يا مادر نمى خواهد که وقتى مى خوابد به علت گرسنگى بچه از خواب بيدار شود بنابراين با اين عمل اطمينان از سير بودن کودک حاصل مى کند .
اين امر بايستى در صورتى که کودک به علت دندان درآوردن يا بيمارى بى قرار و ناآرام بوده و نمى توان به خوبى او را تغذيه نمود ، فقط به طور موقتى انجام گردد ،در غير اين صورت اين عمل نه تنها باعث ايجاد اخلاق بد مى گردد ، بلکه ممکن است منجر به پوسيدگى دندان به علت باقى ماندن شير در بين دندان ها گردد .
متوقف کردن تغذيه با بطري
گاهى ممکن است کودکان 2 يا 3 ساله اى را ببينيد که هنوز با شيشه ، شير مى خورند و مادران با فرهنگ پايين دايم در جدال براى ترک اين رفتار هستند . زمان بازداشتن کودک از تغذيه با بطرى ، بين 6 تا 9 ماهگى است .اگر تا 6 ماه به کودک ، شير خود را بدهيد مشکل بطرى به وجود نمى آيد ،زيرا در صورت نياز به شير اضافى مى توان با فنجان کودک را تغذيه نمود .اما اگر به دلايلى قادر به دادن شير خود نباشيد ، بالاجبار شيردهى با بطرى شروع خواهد شد .
از 6 ماهگى به بعد ،کودک به راحتى مى تواند با فنجان شير بخورد . او را تشويق نماييد تا چنين کارى بکند .در اين سن ، او ياد مى گيرد که فنجان يا استکان را با دست نگه داشته و به طرف دهانش ببرد .براى ياد گرفتن مى توان مقدارى آب يا آب ميوه را در استکان ريخته واجازه داد که يک يا دو جرعه بنوشد . به تدريج مقدار آن را افزايش دهيد .او در ابتدا ممکن است تف کرده و از دهانش بيرون بريزد ولى به زودى ياد خواهد گرفت تا از فنجان يا استکان ، مايعات را بنوشد .مادران مى ترسند که کودک شير کمترى با فنجان خورده و در حقيقت تغذيه اش مختل گردد .
بايستى توجه داشته باشيد که در اين سن (بالاى 6 ماه )از خوراک شير او کم شده ، به خوراک مواد جامدش افزوده مى گردد .البته بسيارى کودکان به راحتى مايعات و آب ميوه را از فنجان مى نوشند ولى شير را فقط از بطرى مى خورند زيرا يک وابستگى بين شير و بطرى براى آن ها وجود دارد . به هر حال اگر قادر نبوديد که در زمان موعد ، کودک را از بطرى جدا کنيد ، به شدت با اين موضوع برخورد نکنيد .کودک ، شيشه اش را دوشت داشته و براى او مثل يک اسباب بازى جالب مى باشد .به تدريج ، دادن غذاهايى مانند فرنى يا به طور کلى غذاهاى نيمه جامد را بيشتر و بيشتر نماييد .
يک فنجان يا استکان تازه مخصوص بخودش تهيه کنيد .در صورتى که کودکتان لجوج است ، عصبانى نشويد ، زيرا همان طور که بزرگ ترها از بطرى شير نمى نوشند ،کودکان هم به تدريج اين عادت را ترک مى کنند .
شکستن بطرى ها جلوى چشم کودک ،مشکل را حل خواهد کرد .او مى داند که شما پرمايه بوده و مطمئن است که در صورت لجبازى ، يکى ديگر تهيه خواهيد کرد .از همه ى اين آرزوها پرهيز نموده ،کوشش کنيد که هرگز از ابتدا از بطرى استفاده نکنيد ،در اين صورت مشکلات بسيارى را حل کرده ايد .
مترجم: امين عطاران زاده
منبع:کتاب شما و فرزندانتان