اعلام الدين
مؤلّف:
حسن بن ابي الحسن ديلمي (از علماي قرن هشتم هجري قمري)
زندگينامه:
تاريخ ولادت و فوت مؤلّف به طور دقيق مشخص نيست. و آنچه مسلم و قطعي است، اينكه او از علماي قرن هشتم هجري قمري بوده است. سيد محمد امين عاملي، وفات او را در سال 841 ذكر كرده ا ست.
با بهره گيري از كلمات بزرگان علم پيرامون صفات او مي توان چنين گفت كه ديلمي، عارفي نامدار و فرزانه و متبحّر در فقه، حديث، عرفان و مغازي و سيره و از نامداران حوزه هاي علميه شيعه بوده است. از حيث اعتماد و وثاقت او همين بس كه علامه مجلسي كتاب ارزشمند اعلام الدين و ارشاد القلوب آن بزرگوار را در بحار الانوار نقل كرده است. ديلمي در بين علماي شيعه از جايگاه شايسته و والايي برخوردار است.
تأليفات:
ارشاد القلوب الي الصواب، غرر الاخبار و درر الاثار، اعلام الدين في صفات المؤمنين اربعون حديثاً[1].
معرفي اجمالي كتاب:
موضوع كتاب در اصول و فروع دين و فضائل و رذائل اخلاقي و اعمالي بوده و يكي از مآخذ بحار الانوار مي باشد.
ديلمي در كتاب خود، «البرهان علي ثبوت الايمان»، كتاب ابو الصلاح را كه يك دورة فشرده اصول عقايد است و همچنين «الاربعون حديثاً» تأليف ابن ودعان را هم به صورت كامل آورده است. او سند روايات را به علّت مشهور بودن احاديث حذف کرده است با ابن همه ذكر مي كند. ولي روايات او را به جهت وثاقت و مقام ديلمي مستند دانسته اند.
ديلمي كتاب خود را طوري ترتيب داده كه هر كس با مطالعه آن، با يك دروة اصول و فروع دين به صورت استدلالي و از راه روايات آشنا مي شود.
او ابتداي كتاب خود را به بحث اصول دين اختصاص داده و مباحثي مانند اثبات وجود خدا با راههاي عقلي، توحيد، عدل و وجوب عصمت و راههاي اثبات احكام شرع را بيان كرده پس از آن كلمات مبسوطي از ائمه ـ عليهم السلام ـ را در باب توحيد ذكر نموده است.
بحث علم و جهل و ارزش علم و عالم از ديدگاه روايات، بحث بعدي كتاب مي باشد. سپس بحث عظمت قرآن، صفات مؤمن و اقسام مؤمنين را به طور مفصّل بيان كرده است.
او مواعظ و وصايايي از پيامبر و ائمه ـ عليهم السّلام ـ را آورده و بحث مفصّلي در ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ضميمه كتاب خود كرده است و در خاتمه نصايح و مواعظي از علي ـ عليه السّلام ـ را بيان نموده است.
وضعيت نشر:
كتاب اعلام الدين در يك جلد به زبان عربي از طرف مؤسسة آل البيت قم، در سال 1408 هـ.ق به چاپ رسيده است.
[1] . امل الامل، ج 2، ص 232، روضات الجنات، ج 4، ص 162.
حافظ فرزانه - مرکز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه